اگر نفت نباشد...

دنیای قلم - علی آهنگر: امروزه موضوع گذار از نفت و رسیدن به سوخت‌های جایگزین دغدغه‌ای است كه ذهنیت جهان را به خود مشغول داشته است. اما به واقع نفت چیست و چه نقشی در جزییات بسیار ریز زندگی امروز مردم در هر گوشه دنیا دارد؟ 

هیثم الغیص، دبیركل دانشمند اوپك در مقاله‌ای كه روز دوشنبه ۲۱ اسفند در سایت رسمی اوپك انتشار داد، سعی كرد به جنبه‌هایی از كاركرد نفت در زندگی امروز مردم جهان بپردازد كه به‌طور عمده از چشم‌ها پوشیده است و به دید نمی‌آید. جنبه‌هایی كه اگر نباشند، زندگی در پایه و بنیاد امروزین خود اساسا غیرممكن خواهد شد. ما در اینجا بنیادهای اساسی نوشتار هیثم‌ الغیص را با قدری دخل و تصرف دوستانه با یكدیگر مرور می‌كنیم تا با دنیای تازه و جدیدی از كاركردهای نفت در روزمره زندگی خودمان و همه مردم جهان آشنا شویم. هیثم الغیص مقاله خود را با این‌ فرض آغاز می‌كند كه تصور كنیم فردا صبح از خواب برخاستیم و به یك‌باره متوجه شدیم دیگر نفت نیست.

حالا چه می‌شود؟ اگر فردا نفت ناپدید شود، دیگر خبری از سوخت جت، بنزین یا گازوییل نخواهد بود. خودروهای موتور احتراق داخلی، اتوبوس‌ها، كامیون‌ها و وانت‌بارها سرگردان خواهند شد. هواپیماهایی كه با سوخت جت كار می‌كنند زمینگیر می‌شوند. راه‌آهن باری و مسافری كه با گازوییل كار می‌كند، متوقف خواهد شد. مردم نمی‌توانند سر كار بروند. بچه‌ها نمی‌توانند به مدرسه بروند. صنعت كشتیرانی كه هم بار و هم مسافر را جابه‌جا می‌كند، ویران خواهد شد. فایده‌ای ندارد كه با اورژانس تماس بگیرید، زیرا بیشتر آمبولانس‌ها، ماشین‌های آتش‌نشانی، ماشین‌های پلیس، هلیكوپترهای نجات و سایر وسایل نقلیه اورژانس بی‌حركت خواهند بود. تلفن‌ها و رایانه‌ها نیز از آنجایی كه اجزای پلاستیكی آنها از نفت می‌آیند ناپدید می‌شوند، بنابراین یافتن راهی برای برقراری ارتباط با خدمات اضطراری به هر حال دشوار می‌شود. صنعت ساخت‌وساز به كما می‌رود، زیرا وسایل نقلیه دیزلی متوقف می‌شوند: بیل‌های مكانیكی، بولدوزرها، كامیون‌های كمپرسی، جرثقیل‌ها، میكسرهای سیمان، غلتك‌ها و لودرها از حركت می‌مانند. خانه‌ها یا ساختمان‌های جدید نمی‌توانند ساخته شوند، تعمیر و نگهداری حیاتی غیرممكن می‌شود. 

اگر نفت فردا نباشد، فرآورده‌های نفتی نیز با آن ناپدید می‌شوند. این امر بر تولید خودروهای الكتریكی تاثیر می‌گذارد. جدای از اختلال در زنجیره تامین، ساختار باتری‌های لیتیوم یون نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت، زیرا حتی بخش‌هایی از باتری لیتیومی نیز از مواد نفتی ساخته می‌شوند. لاستیك خودروها، دوچرخه‌ها، موتورسیكلت‌ها و حتی فرغون‌ها دیگر وجود نخواهد داشت. چیزی كه كمتر از هر موضوع دیگری به ذهن متبادر می‌شود، ارتباط تنگاتنگ نفت با محصولات غذایی، نان، برنج و میوه است. اگر فردا نفت از بین برود، تولید مواد غذایی ویران خواهد شد. بسیاری از وسایل نقلیه مورد نیاز در كشاورزی مانند تراكتور، ماشین چمن‌زنی، كمباین، بیلر، سمپاش و بذرپاش كار خود را متوقف می‌كنند. دستگاه‌های بسته‌بندی مواد غذایی برای نگهداری مواد غذایی دیگر در دسترس نخواهد بود. كك نفتی، یك محصول جانبی در پالایش نفت است كه به عنوان ماده اولیه در تولید كود استفاده می‌شود. نبودن این ماده و كود، كمبود مواد غذایی و تاثیرات آن را در پی خواهد داشت. اگر نفت فردا ناپدید شود، خدمات بهداشتی در همه جا با فاجعه روبه‌رو خواهد شد. فراتر از حمل و نقل كاركنان بخش بهداشت كه متوقف می‌شوند، نفت یك ماده اولیه ضروری برای تولید مواد دارویی، پلاستیك و تجهیزات پزشكی است. دستكش‌های لاتكس، لوله‌های پزشكی، سرنگ‌های پزشكی، چسب‌ها، برخی بانداژها، مواد ضدعفونی‌كننده، ضدعفونی‌كننده‌های دست، مواد شوینده، پروتز، دریچه‌های قلب مصنوعی، ماسك‌های احیا، گوشی‌های پزشكی، اسكنرهای ام‌آر‌آی، قلم‌های انسولین، كیسه‌های تزریق، بسته‌بندی دارو، ماسك‌های صورت، تجهیزات حفاظت شخصی عمدتا از مواد نفتی ساخته می‌شوند. تجهیزات مورد استفاده در تحقیقات پزشكی مانند میكروسكوپ، لوله آزمایش و عینك معمولا دارای اجزای ساخته شده از مواد نفتی هستند. اگر نفت نباشد دیگر قرص مهم آسپرین نخواهد بود. تصور یك بیمارستان مدرن بدون این طیف از آورده‌های اساسی نفتی دشوار است. اگر نفت فردا ناپدید شود، صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر هم تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. فایبرگلاس، رزین یا پلاستیك لازم برای ساخت اكثر توربین‌های بادی ناپدید می‌شوند. اتیلن مورد استفاده در تولید پنل‌های خورشیدی از بین می‌رود. بیشتر ماشین‌های معدن (كامیون‌های بزرگ، دكل‌های حفاری دوار و مته‌های سنگی) برای استخراج مواد معدنی حیاتی كه تولید پنل‌های خورشیدی، مزارع بادی و برق‌های الكتریكی به آنها وابسته است، ساكن می‌شوند. اگر فردا نفت نباشد، خانه‌های مسكونی به طرز عجیبی تغییر می‌كنند. اگر قیر نباشد این احتمال وجود دارد كه سقف‌ها فرو بریزند. سایر مواد مورد استفاده در عایق‌كاری خانه‌ها ناپدید می‌شوند. اگر برای گرم نگهداشتن خانه به نفت وابسته هستید، دیگر ممكن‌ نخواهد بود. كفپوش مشماعی كف اتاق و كاشی‌كاری تحت تاثیر قرار می‌گیرد. رنگ‌آمیزی دیوارها یك چالش خواهد شد. مبلمان، بالش‌ها، فرش‌ها، پرده‌ها، ظرف‌ها، فنجان‌ها و ماهی‌تابه‌های نچسب نیز كه از فرآورده‌های نفتی ساخته می‌شوند، دور از دسترس قرار می‌گیرند. اگر فردا نفت نباشد، تمیز نگهداشتن و زیبا ماندن چالش‌برانگیز می‌شود. مواد شوینده لباسشویی، ظرفشویی و قالیشویی به‌طور معمول از فرآورده‌های نفتی به دست می‌آیند. تاید، صابون، خمیر دندان، كرم‌های دست، مواد خوشبوكننده، شامپو، كرم اصلاح، عینك، لنزهای تماسی، شانه، برس؛ همه از فرآورده‌های نفتی به دست می‌آیند. اگر نفت نباشد دیگر هیچ دستی نمی‌تواند كه بر مویی هر دم كشد شانه. در حمام باید محبوبی در كنار سعدی شیرازی بنشیند تا گل‌ سرشور خوشبوی به او تعارف كند. عمل‌های زیبایی نیز كه به فراموشی سپرده می‌شود. حمل و نقل جاده‌ای چگونه می‌شود؟ مسافرت، تفریح و زیارت، دیدار دوستان و آشنایان دوردست، دیدن جاذبه‌های طبیعی و توریستی، سلفی گرفتن از دروازه‌ قرآن شیراز و حمام گنجعلی‌خان كرمان همه نیازمند جاده و اتوبان است و جاده به آسفالت نیاز دارد و آسفالت بدون نفت ممكن نیست. اگر فردا نفت ناپدید شود، میلیون‌ها شغل از بین می‌رود. درآمدهای مالیاتی كاهش می‌یابد. تولید صنعتی از رونق می‌افتد، رشد اقتصادی معكوس می‌شود، وضعیت اسفبار كشورهای فقیر بدتر خواهد شد. اینها تازه حتی فهرست كامل همه آن‌ چیزهایی نیست كه در صبح از خواب برخاستن بدون نفت رخ می‌دهند و تحت تاثیر قرار می‌گیرند.  با این حال، امروزه دیدگاه‌هایی وجود دارد كه می‌گویند «فقط نفت را متوقف كنید»، «آن را در زمین نگه دارید» یا «در پروژه‌های جدید نفت و گاز سرمایه‌گذاری نكنید». البته چه كسی است كه مخالف انتشار گازهای گلخانه‌ای باشد؟ اما اوپك باور دارد كه راه‌حل‌های فناوری و بهبود كارایی تولیدات نفتی می‌توانند نقشی حیاتی ایفا كنند. صنعت نفت در حال حاضر در این زمینه فعال است. ما باید مراقب باشیم كه به نام نجات آینده، اكنون را به خطر نیندازیم. این مهم است كه همه ما به‌طور كامل مزایای عظیمی كه نفت و فرآورده‌های آن برای مردم و بشریت در سراسر جهان معاصر به ارمغان آورده‌اند را درك كنیم.