سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و استاندارد...

دنیای قلم - سیدصالح اكبرموسوی: فرهنگ لغت حقوق بین‌الملل، سرمایه‌گذاری خارجی (fdi) را این‌گونه تعریف كرده است: «انتقال وجوه یا مواد از یك كشور (كشور صادركننده) به كشور دیگر (كشور میزبان) برای استفاده از تاسیسات یك بنگاه اقتصادی در كشور میزبان، در برابر مشاركت مستقیم یا غیرمستقیم در سود آن بنگاه.» همچنین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از نظر آنكتاد عبارت است از سرمایه‌ای كه متضمن مناسبات بلندمدت و منعكس‌كننده كنترل و نفع مستمر شخصیت حقیقی یا حقوقی مقیم یك كشور، در شركتی خارج از موطن سرمایه‌گذار باشد. در تعریف دیگر، سازمان تجارت جهانی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ر ا به این صورت تعریف می‌كند: «زمانی كه یك سرمایه‌گذار ساكن در یك كشور (كشور مبدا) دارایی را در كشور دیگری (كشور میزبان) به قصد مدیریت آن دارایی خریداری می‌كند؛ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اتفاق می‌افتد.»

در اكثر كشورهای در حال‌ توسعه، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به‌ عنوان محركی مهم برای توسعه بخش صادرات در نظر گرفته می‌شود. در این كشورها، استراتژی رشد صادرات از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نسبت به سایر ابزارهای رشد صادراتی (كه با محدودیت‌های توافق‌های تجارت بین‌الملل و عدم موثر بودن مواجهند) بیشتر موردتوجه قرار می‌گیرد. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی منافع متعددی برای اقتصادهای میزبان ازجمله افزایش بهره‌وری، خلق مشاغل بهتر و انتقال دانش را به همراه دارد. همچنین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌تواند موتور محركی برای تغییر تولید بنگاه‌های داخلی و اتصال بهتر آنها به زنجیره‌های ارزش جهانی شود. تردیدی نیست كه دستیابی به این منافع، نیازمند پژوهش و سیاست‌گذاری مناسب است. در این بین، مشوق‌های مالیاتی می‌تواند منجر به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شده و با انگیزه تولید با هزینه‌های كمتر، افزایش كارایی را نیز به دنبال داشته باشد. از این رو، شناخت شیوه‌ها و مشوق‌هایی كه كشورها برای جذب سرمایه خارجی به كار می‌گیرند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با افزایش منابع تولیدی در داخل كشور، از طریق پیوندهای صنعتی و اثرات سرریز شده، باعث افزایش تولید و صادرات می‌شود.

عرضه محصولات و خدمات شركت‌های داخلی، با استفاده از منابع بیشتر سرمایه‌گذاری، افزایش پیدا می‌كند. انتظار می‌رود افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، بر میزان تولید كشور میزبان و در پی آن، عرضه برای صادرات، اثرگذار باشد، زیرا ممكن است بهره‌وری صادرات‌محور را افزایش داده و صادرات را بهبود بخشد.

نظرات مشابهی توسط پژوهشگران، مبنی بر اینكه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ممكن است باعث پیشرفت فناوری در كشورهای در حال توسعه شود و رشد صادرات را در بخش مهارت متوسط تقویت كند، منتشر شده است. با وجود این واقعیت كه محصولات شركت‌های چندملیتی ممكن است از كیفیت بالاتری برخوردار باشند؛ اما با این وجود، افزایش در سرمایه‌گذاری خارجی منجر به ارتقای صادرات می‌شود، چراكه شركت‌های محلی در همان صنعت، ممكن است با مشاهده محصولات چندملیتی رقابت كنند و یادگیری در این زمینه اتفاق بیفتد. سرریز بهره‌وری به شركت‌های تامین‌كننده و كیفیت بالای ورودی ناشی از سرریز سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، ممكن است به نفع تولیدكنندگان داخلی كالاها و خدمات نهایی باشد و به آنها امكان ارتقا دهد.

در این بین، از جمله عوامل تسهیل‌كننده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در یك كشور، حسابداری فعالیت‌های این نوع از سرمایه‌گذاری‌ها، آن‌هم به دلیل تفاوت در ارزها و سیستم‌های گزارشگری حسابداری كشورهای مختلف است. سرمایه‌گذاران به دنبال محلی برای سرمایه‌گذاری هستند كه تسهیلات و مشوق‌های بیشتری برای سرمایه‌گذار وجود داشته باشد. بدین منظور، استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی (ifrs)، جهت رفع چالش‌های حسابداری و حسابرسی معرفی شده است. ifrs نوعی استاندارد در گزارش‌دهی مالی است كه 167 كشور در دنیا از آن تبعیت می‌كنند و موجب افزایش روابط اقتصادی بین‌المللی و تسهیل در سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود. همه كشورهای جهان این استاندارد را رعایت نمی‌كنند و زمان تصویب و تبعیت استانداردهای حسابرسی كشورها متفاوت است. رعایت شیوه‌نامه ifrs، یكنواختی، شفافیت گزارش و هماهنگی را ترویج می‌كند. این استانداردها درك بین‌المللی گزارشات حسابداری و مقایسه گزارش‌های سالانه را ارتقا می‌بخشد. پذیرش این استاندارد، از عوامل جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اعتبار یافتن در فضای بین‌المللی است. عدم وجود استانداردهای بین‌المللی حسابداری، سرمایه‌گذاران خارجی را ناچار به تحمل هزینه‌های آشنایی با شیوه‌های حسابداری داخلی می‌كند. شواهد نشان می‌دهد كشورهایی كه از حمایت سرمایه‌گذاران ضعیف‌تری برخوردارند، برای افزایش سرمایه‌گذاری، ifrs را تصویب می‌كنند، لذا انتظار می‌رود این استاندارد، سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی را بهبود بخشد، زیرا درك واضح این گزارش‌ها، تصمیمات سرمایه‌گذاری آگاهانه را به دنبال داشته و درنتیجه، خطرات سرمایه‌گذاری را كاهش خواهد داد.

زمانی كه یك شوك به متغیر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی وارد می‌شود، در دوره دوم منجر به افزایش متغیر صادرات خواهد شد. تاثیر این شوك تا دوره ششم ادامه خواهد داشت، اما در دوره ششم اثر شوك كاملا از بین رفته و بعد از آن تاثیری در صادرات ندارد. این نتیجه كاملا با تئوری اقتصادی و اكثر مطالعات تجربی سازگار است. همچنین شوك واردشده یك شوك همگرا یا میرا است، چراكه اثر آن در طول دوره مورد بررسی كاملا از بین رفته است.

ایجاد شوك در این متغیر تاثیری در متغیر لگاریتم صادرات نخواهد داشت. این موضوع می‌تواند به این علت باشد كه حتی با وجود پذیرش استاندارد ifrs، این استاندارد به ‌طور صحیح ازسوی نهادهایی كه ملزم به رعایت آن هستند، اجرا نمی‌شود یا حتی نظارت و كنترل دقیقی بر نحوه اجرای آن در نهادهای ذی‌ربط وجود ندارد. در نتیجه، پذیرش این استاندارد نتوانسته همراه با سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تغییری در صادرات ایران داشته باشد.

در پژوهش حاضر، برآورد رابطه بلندمدت (رابطه هم‌انباشتگی) برای كشور ایران كه در آن بردار هم‌انباشتگی بهینه برحسب متغیر درونزای لگاریتم صادرات (متغیر وابسته مدل) نرمال شده بود؛ نشان داد كه متغیر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی علامت مورد انتظار (مثبت) را دارد. از سوی دیگر، زمانی كه متغیر سرمایه‌گذاری خارجی با متغیر مجازی پذیرش استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی (ifrs) تركیب می‌شود، علامت ضریب اثر متقاطع آنها (متغیر) منفی و معنی‌دار بوده است. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بعد از پذیرش استاندارد ifrs، كه از سال 1395 مصادف با 20 مارس 2016 میلادی برای شركت‌های بزرگ بورسی، تمامی بانك‌ها، شركت‌های بیمه و سایر موسسات مالی (اعم از پذیرفته شده در بورس یا غیربورسی) الزامی شده؛ تاثیر منفی و معنی‌دار بر لگاریتم صادرات داشته است.

تحلیل شوك‌ها نشان داد برخلاف انتظار، پذیرش استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی در ایران توام با سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (متغیر fdi.ifrs)، تاثیری بر صادرات در ایران نداشته است. این موضوع نشان می‌دهد كه ممكن است این استاندارد به ‌طور صحیح از سوی نهادهایی كه ملزم به رعایت آن هستند، اجرا نمی‌شود؛ یا حتی نظارت و كنترل دقیقی بر نحوه اجرای آن در نهادهای ذی‌ربط وجود ندارد.

توصیه ها

- باتوجه به تاثیرپذیری مثبت صادرات از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، شناخت پتانسیل‌ها، توانایی‌ها و ظرفیت‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌طوری كه نهایت بهره‌برداری از امكانات موجود در این زمینه به عمل آید؛ ضروری است. لذا توصیه می‌شود مسوولان به این مهم توجه ویژه‌ای داشته باشند.

- باتوجه به اینكه پذیرش استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی (ifrs)، از عوامل جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اعتبار یافتن در فضای بین‌المللی است؛ اما بعد از پذیرش آن در سال 2016 ازسوی ایران، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تاثیر منفی بر صادرات داشته است. لذا ضروری است مسوولان به حسن اجرای این استاندارد نظارت دقیق داشته باشند.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی