آیا سیاست ارزی جدید بازار را سر و سامان می دهد
آیا قیمت دلار سامان می یابد
دنیای قلم -روز گذشته در اتفاقی بی‌سابقه عنوان «تواقفی» از معاملات دلار و یوروی بازار متشكل ارزی كه نیازهای مردم و صرافی‌ها بر اساس آن پوشش داده می‌شد، به‌طور ناگهانی و از پیش اعلام‌نشده حذف شد. این اتفاق دو روز بعد از اظهارات رییس كل بانك مركزی در یك برنامه تلویزیونی و البته همزمان با انتشار یك توییت از محمدرضا فرزین رخ داد كه گفته بود «از امروز، بانك مركزی و صرافی‌ها اقدامات مشتركی در احیای ثبات اقتصادی در كشور انجام می‌دهند. بانك مركزی زین پس به بازار آزاد ورود خواهد كرد و نرخ‌ساز خواهد بود.» این در حالی است كه پیش از این بانك مركزی در دوره ریاست علی صالح‌آبادی بارها تاكید كرده بود كه «تقاضای فعلی در بازار ارز آزاد را به رسمیت نمی‌شناسد.» دو شب قبل هم محمدرضا فرزین در تلویزیون اعلام كرده بود كه قرار است «سامانه ناخدا» برای ورود بانك مركزی به بازار آزاد تا دو هفته دیگر راه‌اندازی شود تا نیازهای درمانی و دانشجویی از این راه برطرف شود.
با «تغییر ریل» بانك مركزی و ورود تمام‌قد به بازار آزاد ارز، بازار متشكل عرضه و تقاضای ارز كه خرداد امسال از سوی بانك مركزی راه‌اندازی شده بود شكل تازه‌ای به خود گرفت كه در ساعات ابتدایی معاملات موجب حیرت و سردرگمی خریداران ارز و صرافی‌ها شد. به‌طور مثال دلار در این سامانه جدید طی مدت 30 دقیقه بیش از 10 درصد افزایش قیمت داشت و به قیمتی بالاتر از یورو رسید. ظهر دیروز تنها یك نرخ روی سایت دیده می‌شد و آن‌هم دلار به قیمت 43 هزار و 400 تومان بود.
تغییرات در سامانه متشكل ارز به نوعی این اتفاقات را رقم زد: نرخ‌های متعدد حذف شد، سامانه‌ای تازه برای مبادله ارز و طلا درست شد و بانك مركزی با ورود رسمی به بازار آزاد دست به «نرخ‌سازی» برای دلار زد. ضمن اینكه خرید و فروش دلار صادركنندگان هم ممنوع شده است.
بانك مركزی اعلام كرده صرافی‌ها از این تاریخ (4بهمن) باید نسبت به فروش ارز به صورت اسكناس با نرخ منتشرشده تحت عنوان «آخرین نرخ صرافی‌ها» در سایت مدیریت بازار متشكل معاملات ارز ایران به آدرس www.ice.ir اقدام كنند.
تقاضای ارزی تنها محدود به خرید كالا و خدمات نیست
نتیجه اقدامات بانك مركزی در روز گذشته خود را نشان داد و قیمت دلار كف بازار به كانال 44 هزار تومان بازگشت. اما آیا «به رسمیت شناختن بازار آزاد» می‌تواند نسخه‌ای نهایی برای نرخ ارز باشد كه در سال جاری نزدیك به 20 هزار تومان گران شده است؟
احمد حاتمی یزد، كارشناس حوزه بانكی و مدیرعامل اسبق بانك صادرات در این باره بر این باور است كه تقاضای موجود در بازاد آزاد با اهداف مختلفی به وجود آمده است. مقداری از این تقاضا برای خرید كالا و خدماتی است كه از خارج از كشور به ایران می‌آید و یكسری از تقاضا هم به دلیل خروج سرمایه از كشور است و یكسری دیگر از این تقاضا برای حفظ ارزش دارایی‌هاست.
این كارشناس حوزه بانكی تصریح كرد: پیش از این مدیران بانك مركزی تنها تقاضا برای خرید كالاهای مصرفی و سرمایه‌گذاری را به رسمیت می‌شناختند و دو بخش دیگر یعنی خروج سرمایه از كشور و خرید ارز برای حفظ ارزش دارایی‌ها را در نظر نمی‌گرفتند. اما این دو بخش از تقاضا هم كم نیست.
او خاطرنشان كرد: تقاضای خروج سرمایه یا تقاضای حفظ ارزش دارایی‌ها با تلاش دولت و بانك مركزی هم سركوب‌شدنی نیست و این تقاضاها در كشور وجود دارد. در مجموع این میزان تقاضاست كه قیمت دلار و یورو را بالا می‌برد. البته راهی كه در حال حاضر در پیش گرفته شده این است كه به جز خرید كالا افراد دیگر نیز ارز را با قیمت آزاد در صرافی‌ها یا در بانك ملی معامله می‌كنند كه در صورت ساماندهی این بخش نرخ ارز همچنان افزایشی خواهد بود. اما امكان خرید و فروش از این پس برای متقاضیان به صورت قانونی فراهم خواهد شد تا با همین نرخ 45 هزار تومان دارایی‌های‌شان را تبدیل به ارز یا ارزهای خریداری‌شده را از كشور خارج كنند.
عرضه كمتر از تقاضاست
همزمان با نوسانات تازه قیمت دلار در بازار آزاد، اظهارات متنوعی توسط مسوولان رده بالای دولتی درباره آزادسازی دارایی‌های بلوكه‌شده ایران در كشورهای مختلف نیز شنیده شد. اتفاقی كه با استقبال بازار روبرو نشد. چرا كه فعالان بازار بیشتر به دنبال تحولی اساسی در فضای ارزی كشور بوده‌اند تا گفتاردرمانی درباره ورود ارزهای بلوكه شده.
حاتمی یزد در پاسخ به این پرسش كه چگونه ظرف ۲۰ روز آزادسازی ارزهای بلوكه شده انجام شده است و چرا اثرات آن در بازار ارز به ویژه از مهر ماه امسال تاكنون كه نرخ دلار در بازار آزاد ۵۰ درصد افزایش یافته، اصلا ملموس نبوده است، تصریح كرد: این رشد 50 درصدی به این دلیل است كه عرضه دلار كمتر از تقاضای بازار است. آقای فرزین فرض می‌كنند اوضاع دلاری در شرایط كنونی مناسب است و می‌توانند وضعیت بازار را سامان دهند اما در مقابل بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه در این زمینه اشتباه می‌كنند و این اشتباه متاسفانه بارها و بارها در این كشور تكرار شده است.
او افزود: در زمان آقای رفسنجانی فردی در وزارت دارایی فعالیت می‌كرد و بر این موضوع تاكید داشت كه اگر 2 میلیارد دلار در بازار آزاد عرضه كنیم نرخ ارز در بازار تثبیت خواهد شد و به همین دلیل تصمیم گرفتند تا برای تثبیت نرخ ارز در بازار به هر نفر 5 هزار دلار ارز بفروشند و صف‌های طولانی چندصد نفره در آن زمان مقابل شعب بانك‌ها برای خرید این 5 هزار دلار از سوی مردم تشكیل شد و به جای 2 میلیارد دلار چندین میلیارد دلار به فروش رفت و قیمت ارز هم نه تنها تثبیت نشد بلكه افزایش هم پیدا كرد.
این كارشناس حوزه بانكی در مورد تبدیل ریال به دلار برای سرمایه‌گذاری در خارج كشور و چگونگی كنترل بازار آزاد از سوی بانك مركزی در این بخش خاطرنشان كرد: به نظر می‌رسد هیچ راهی برای كنترل در این بخش وجود ندارد. البته شاید تصور می‌كنند می‌توانند این امر را تسهیل كنند اما این مساله اصلا شدنی نیست چرا كه تقاضا در این بازار به مراتب بیش از عرضه ارز است و در این شرایط تحریمی كه میزان صادرات نفتی كشور بسیار كمتر از قبل شده است و به دلیل شدت گرفتن تحریم‌ها احتمالا میزان عرضه ارز نیز باز كمتر خواهد شد. این در حالی است كه میزان تقاضا تحت شرایط بین‌المللی كنونی و با این سیاست خارجی كه وجود دارد باعث شده تا روز به روز میزان تقاضا برای فرار سرمایه در كشور بیشتر شود.
او افزود: این روزها موج مهاجرت‌های مردم برای زندگی بهتر و رفاه در كشورهای دیگر شدت گرفته است و با گسترش فرار سرمایه از كشور روبرو هستیم. در صورتی كه مسوولان امر در این خصوص تصمیم درستی برای متعادل كردن این موضوع اتخاذ نكنند عواقب این كمبودها بیش از قبل خواهد شد.
تاریخ تكرار می‌شود
رییس كل بانك مركزی می‌گوید وضعیت ذخایر ارزی مناسب است و شاید به همین دلیل در سیاست جدید تصمیم بر افزایش سهمیه ارز هر كد ملی تا سطح 5هزار یورو گرفته شده است. سوال این است كه آیا توان پاسخگویی به همه نیازهای ارزی وجود دارد؟
كامران ندری، كارشناس حوزه بانكی در این باره به «اعتماد» گفت: به نظر می‌رسد آقای فرزین نیز همان مسیری را می‌روند كه روسای قبلی بانك مركزی رفته‌اند اما زمانی كه حدی برای فروش ارز تعیین می‌شود به معنی كمبود ارزی است به عنوان مثال محدودیت فروش 5 هزار دلار از سوی صرافی‌ها یا اینكه گفته می‌شود همه تقاضاها به رسمیت شناخته نمی‌شوند به این معنی است كه این مازاد تقاضا باید در جای دیگری پاسخ داده شود و آنجا هم جایی جز بازار آزاد نیست. این كارشناس حوزه بانكی تصریح كرد: در صورتی كه دولت توانایی پاسخگویی همه تقاضاها را در سامانه‌هایی كه تعریف شده و در چارچوب‌هایی كه وجود دارد نداشته باشد چطور می‌خواهد این بازار را مدیریت كند؟
ایجاد بازارهای ارزی مختلف نشانه چیست؟
او ادامه داد: اینكه در كشور چندین بازار مختلف وجود دارد از بازار نیما تا سنا و ... نشان‌دهنده آن است كه آقای فرزین هم بازار جدید دیگری را می‌خواهد ایجاد كند كه این اتفاق هم اصلا جدید نیست و سایر روسای بانك مركزی نیز این اقدامات را انجام داده‌اند. به احتمال زیاد در صورتی كه بخواهند با نرخ‌هایی كه اعلام كرده‌اند پاسخگوی همه نیازها باشند، شدنی نیست. به همین خاطر بازارهای مختلفی نظیر نیما تشكیل می‌شود و گفته می‌شود تنها افرادی كه ثبت سفارش كرده‌اند، می‌توانند وارد این بازار شوند یا در بازار متشكل اسكناس گفته می‌شود تنها صرافی‌ها می‌توانند از این بازار استفاده كنند.
ندری خاطرنشان كرد: همه این محدودیت‌ها و كنترل‌های ارزی نشان‌دهنده آن است كه در قیمت‌هایی كه مد نظر حاكمیت و بانك مركزی است به دلیل اینكه نمی‌توانند همه آنها را تامین كنند لذا این محدودیت‌ها و كنترل‌ها را می‌گذارند و در صورتی كه واقعا به لحاظ ارزی امكان این موضوع وجود داشته باشد كه بر اساس آن نرخ‌هایی كه بانك مركزی اعلام می‌كند پاسخگوی همه نیازها باشند دیگر این همه محدودیت‌ها و كنترل نیاز نخواهد بود.
20 میلیارد دلار كجاست؟
این كارشناس حوزه بانكی در مورد آزادسازی دلارهای بلوكه‌شده و عدم تاثیر آن در بازار ارز افزود: آقای فرزین بر این باور هستند كه این فضا‌سازی رسانه‌ای است اما به لحاظ اقتصادی باید گفت یك تقاضایی در بازار وجود دارد و این تقاضا مدیریت نشده است و البته شاید رسانه‌های داخلی نتوانستند در این زمینه كار چندانی انجام دهند و رسانه‌های معاند به تعبیر حاكمیت در این زمینه سیاه‌نمایی داشته‌اند اما واقعیت این است كه این تقاضا در بازار وجود دارد و این میزان عرضه نیز به اندازه تقاضای بازار نیست و واقعیت امر این است كه مردم در بازار مشاهده می‌كنند و زمانی كه قیمت ارز رشد می‌كند نشان‌دهنده آن است كه میزان تقاضا در بازار ارزی از میزان عرضه ارز كمتر است.
او ادامه داد: در صورتی كه این 20 میلیارد دلار ارزی كه آقای فرزین به آن اشاره می‌كنند موجود باشد كه رقم بسیار بزرگی است قاعدتا نباید شاهد این افزایش قیمت‌ها در بازار باشیم.
چرا محدودیت‌های ارزی و دسته‌بندی و گروه‌بندی كالایی وجود دارد؟
ندری تصریح كرد: متاسفانه برخی از اخبار باعث شده كه مردم به این اظهارات چندان واكنشی هم نشان ندهند و تنها آنچه در بازار می‌تواند منشأ اثر باشد این است كه این ارز به صورت واقعی به بازار تزریق شود و در صورتی كه نتوانند مطابق نیازی كه در بازار وجود دارد ارز را به بازار تزریق كنند چاره‌ای جز محدودیت‌های ارزی و دسته‌بندی و گروه‌بندی كالایی نیست.
این كارشناس حوزه بانكی افزود: هم‌اكنون نیز در بخش دلار 28500 تقاضای بالایی در بازار وجود دارد و به دلیل اینكه آقایان توان اینكه این میزان تقاضا را تامین كنند هم ندارند محدودیت‌هایی را در بازار ایجاد می‌كنند و عده‌ای را حذف می‌كنند و مقداری از نیازها را هم به رسمیت نمی‌شناسند و با این روش داستان بازار ارز به همین منوال پیش رفته است و هرازگاهی این نرخ‌ها هم بالا و پایین می‌رود اما تعادل جدید بیشتر از تعادل قبلی قرار می‌گیرد و این تكرار داستان بازار ارزی است.