ژاپن چگونه در برابر زلزله تاب‌آور شده است؟

دنیای قلم - مهدی زارع: زلزله روز اول سال 2024 با 84 نفر تلفات در ژاپن و حداقل 270 خانه ویران‌شده در واجیما، با بیش از 27 هزار نفر جمعیت در فاصله 32 كیلومتری از كانون زلزله آغاز شد.

حدود 200 ساختمان نیز در این شهر در آتش سوخته‌اند. زلزله‌هایی با بزرگا و شدت مشابه در سایر نقاط جهان تخریب‌های بسیار بیشتری را به بار آورده است، مثلا حدود 80 هزار كشته و فروریختن بیش از 30 هزار ساختمان در زلزله 8 اكتبر 2005بالاكوت پاكستان با بزرگای 7.7.  كیشیدا نخست‌وزیر ژاپن روز پنجشنبه متعهد شد كه تقریبا 4 میلیارد ین (28 میلیون دلار) بودجه برای امدادرسانی به این سانحه اختصاص دهد. ژاپن كشوری است كه در 11 مارس 2011 با زمین‌لرزه با بزرگای 9.0 و سونامی پس از آن مواجه شد كه باعث ذوب هسته‌ای در نیروگاه فوكوشیما شد. تلفات حدود 22 هزار نفری عمدتا به سونامی پس از زمین‌لرزه مذبور مربوط بود.

در ژاپن خدمات اورژانس كشور به خوبی برای امداد و نجات در اثر زلزله آماده هستند، ساختمان‌ها با دستورالعمل‌های سختگیرانه برای تاب‌آوری در برابر لرزش ساخته شده‌اند و هشدارهای زلزله برای بسیاری از رخداد‌ها از 1 تا ۲۰ ثانیه قبل از شروع بدترین لرزش‌ها مستقیما به مردم ارسال می‌شوند.  در تركیه و سوریه در 6 فوریه 2023 - 16 بهمن 1401 - با دو زمین‌لرزه به ترتیب با بزرگاهای 7.8 و 7.5 حدود 51 هزار نفر در تركیه و حدود 10 هزار نفر در سوریه جان باختند. زمین‌لرزه با بزرگای 6.8 در مراكش در 8 سپتامبر 2023 -  17 شهریور 1402 -  بیش از 2900 كشته بر جای گذاشت و 2.8 میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار داد. یك رشته زمین‌لرزه در هرات افغانستان در 7 تا 16 اكتبر 2023 - 15 تا 23 مهر 1402 -  كه با رخداد چهار زمین‌لرزه با بزرگای 6.3 همراه بود و هر چهار زمین‌لرزه  دست‌كم 35 كیلومتر از شهر هرات فاصله داشتند 1500 كشته و بیش از 2 هزار زخمی بر جای گذاشت. حال ببینیم در ژاپن در سده اخیر در مورد زلزله چه كرده‌اند. در ژاپن از «میراگر‌ها یا دمپرها» در مقیاس بزرگ استفاده می‌كنند كه مانند آونگ‌هایی در داخل آسمان‌خراش‌ها جابه‌جا می‌شوند تا سامانه‌هایی از فنرها یا بلبرینگ‌هایی كه به ساختمان‌ها اجازه می‌دهند مستقل از پایه‌های‌شان برای كم كردن احتمال تخریب ساختمان‌ها تاب بخورند. 

انعطاف‌پذیری و كم كردن میزان جابه‌جایی ساختمان در زلزله به سازه‌ها بیشترین شانس بقا را می‌دهد. ساختمان‌های مهم به ویژه بیمارستان‌ها و سازه‌های خاص روی لاستیك‌ها یا بلبرینگ‌هایی قرار گرفته‌اند تا خود ساختمان بتواند تاب بخورد. از نظر مفهومی، همه‌چیز به این ایده برمی‌گردد كه به جای مقاومت در برابر حركت زمین، به ساختمان اجازه می‌دهید تا با آن حركت كند. اگرچه این كشور تا دهه 1960 محدودیت ارتفاع 31 متری را اعمال كرد، اما با وجود ریسك ناشی از سوانح طبیعی، از آن زمان به معماران اجازه داده شد تا ساختمان‌های بلندتری بسازند. طبق داده‌های شورای ساختمان‌های بلند و زیستگاه شهری، ژاپن امروز دارای بیش از 270 ساختمان بالاتر از 150 متر است كه پنجمین رده را از این نظر در جهان دارد. 
اما برای بسیاری از مكان‌های ژاپن كه آسمان‌خراش‌ندارند، مانند واجیما، جایی كه زلزله 1 ژانویه 2023 رخ داد، تاب‌آوری در برابر زلزله بیشتر در مورد حفاظت از ساختمان‌های روزمره - خانه‌ها، مدارس، كتابخانه‌ها و فروشگاه‌ها- بوده است. و در این راستا، موفقیت ژاپن به همان اندازه كه حاصل فناوری است، نتیجه اتخاذ سیاست و مدیریتی درست نیز بوده است. آیین‌نامه‌ای كه در سال 1981 به نام «شین تای‌شین» یا اصلاحیه استاندارد ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله معرفی شد - پاسخی مستقیم به زمین‌لرزه دریایی میاگی 12 ژوئن 1978 با بزرگای 7.8 با 28 كشته و 1325 مجروح بود. با تعیین الزامات سخت‌گیرانه‌تر برای ظرفیت باربری ساختمان‌های جدید و نیاز به «تحرك طبقاتی» بیشتر (بدان معنی كه چقدر طبقات می‌توانند نسبت به یكدیگر جابه‌جا شوند)، استانداردهای جدید آنقدر موثر بوده‌اند كه خانه‌هایی كه مطابق با استانداردهای قبل از 1981 ساخته شده‌اند. به عنوان «kyu-taishin» یا «قبل از مقاومت در برابر زلزله» شناخته می‌شود كه فروش آنها بسیار سخت‌تر و بیمه كردن آن گران‌تر است. اولین آزمایش واقعی این مقررات در سال 1995 رخ داد، زمانی كه زلزله بزرگ هانشین 17 ژانویه 1995 باعث تخریب گسترده در بخش جنوبی استان هیوگو شد، نتایج واضح بود: 97 درصد از ساختمان‌های فروریخته در زلزله 1995 قبل از سال 1981 ساخته شده بودند. زمین‌لرزه 1995 جرقه‌ای را در سراسر كشور برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های قدیمی با استانداردهای 1981 برانگیخت -  فرآیندی كه مقامات شهری از طریق یارانه آن را تشویق كردند. نوآوری در دهه‌های پس از آن ادامه داشته است و معماران ژاپنی اغلب در طراحی لرزه‌ای پیشرو هستند.  یك معمار معروف ژاپن، كنگو كوما، در سال 2016 با شركت نساجی كوماتسو ماتره همكاری كرد تا پرده‌ای متشكل از هزاران میله فیبر كربنی بافته‌شده ایجاد كند كه دفتر مركزی شركت را با آن تاب‌آور كند.  137 كیلومتری كانون زلزله اول ژانویه 2024.