2023؛ فصل تازه‌ای در سیاست خارجی تركیه رقم خورد؟

دنیای قلم -  محمود فاضلی: تركیه در سیاست خارجی خود سال نسبتا آرامی را پشت سر گذاشته است. روند عادی‌سازی كه از زمان انتخابات سراسری ریاست‌جمهوری در ماه مه ادامه یافت، نقش مهمی در تعیین سیر كلی سیاست خارجی ایفا كرد. به حداقل رساندن درگیری‌ها و اولویت دادن به منافع مشترك، دستور كار اصلی سیاست خارجی تركیه بود. در دوره پس از انتخابات، اردوغان رییس‌جمهور تركیه، یك سیاست خارجی منطقه‌ای كه روابط با كشورهای حوزه خلیج‎فارس را در مركز قرار داده و اقتصاد را به‎ صورت نقطه تمركز درآورد، ترجیح داد. تركیه مذاكراتی در سطح وزیران با سوریه آغاز كرد و گام‌هایی برای عادی‌سازی روابط با اسراییل و مصر برداشت. حمایت اردوغان از آذربایجان در آزادسازی قره‌باغ، موقعیت تركیه را به ‎عنوان یك بازیگر ژئوپلیتیك در سال 2023 تقویت كرد.

 اردوغان برای ترمیم روابط تركیه با غرب تلاش كرد موضع متعادلی در قبال درگیری اوكراین اتخاذ كند. با نشست بسیار مهم تركیه و یونان در 7 دسامبر 2023 گام مهمی در سیاست خارجی برداشته شد. در سفر رسمی اردوغان به آتن قراردادهای متعددی به امضا رسید و باید به انتظار تاثیرات مثبت این سفر بود. این مذاكرات پس از دهه‎ها بی‎اعتمادی و تنش وارد مرحله جدید شده و طرفین صرفا به ‎دنبال حفظ آرامش و نوعی ایجاد اعتماد هستند كه بتوانند فضای دایمی مثبت را بین طرفین برقرار كنند. بی‎تردید هر دو كشور از مراجعه به دادگاه‌های بین‎المللی دادگستری در لاهه مدت‎هاست عبور كرده و آن را از ادبیات سیاسی خود حذف كرده‎اند. هر دو كشور در این نظریه كه راه‎حل مناقشه بر سر فلات قاره و منطقه انحصاری، تاكید دارند. حتی اگر حسن‌نیت وجود داشته باشد به زمان و صبر طولانی نیازمند است. در هر دو كشور مخالفینی در این ارتباط وجود دارد. در تركیه از سوی مخالفین این نظریه مطرح است كه اردوغان زیر بار پذیرش این شروط طرف یونانی رفته است. 

روابط تركیه و امریكا به‏ دلیل برخی مسائل حل نشده در حال آماده شدن برای اشغال دستور كار در سال 2024 است. در راس این مسائل، حمایت مستمر امریكا از گروه تروریستی ی.‌پ.‌‌گ شاخه سازمان تروریستی پ.‌ك.‌‌ك در سوریه است. علی‌الخصوص، انتظار نمی‌رود تغییر مهمی در استراتژی امریكا در سوریه صورت بگیرد، این نیز نشان می‌دهد كه حمایت از ی.‌پ.‌‌گ در شمال شرق سوریه ادامه خواهد یافت. تا زمانی كه این گروه توانایی‌های نظامی و شبكه‌های بین‌المللی خود را تقویت كند، این حمایت مستمر، چالش جدی برای تركیه خواهد بود. علاوه بر این، جنبه‌های دیگر روابط تركیه و امریكا نیز نشان می‌دهد كه سال آینده برای تركیه همراه با جهش در روابط با امریكا خواهد بود. تحولات مثبت احتمالی در فروش اف-16 و تصویب عضویت سوئد در ناتو از سوی مجلس ملی تركیه ممكن است بر ابعاد نظامی و دفاعی روابط تركیه و امریكا تاثیر بگذارد.
احتمالا موضوع جنگ اسراییل-حماس در غزه یا حضور بعضی از رهبران حماس در تركیه و موضع كلی این كشور در حمایت از مردم غزه ممكن است بر روابط تركیه و امریكا تاثیر منفی داشته باشد. اردوغان مواضع بسیار تندی علیه جنایات اسراییل در غزه اتخاذ كرده و درخصوص ترور احتمالی فرماندهان حماس از سوی اسراییل هشدار جدی داده است.
از نظر روابط تركیه و اروپا، انتظار می‎رود كه فضای سیاسی سال 2023 در سال جدید نیز ادامه یابد. عدم مشاهده تحرك در بعد اتحادیه اروپا امكان‌پذیر است، اما فضای پس از انتخابات احتمالا ادامه خواهد داشت. درگیری‌های اوكراین تاثیر قابل‌توجهی بر روابط تركیه و اروپا داشته است. درحالی كه نگرانی‌های امنیتی، به ویژه مهاجرت، دلایل همكاری را تقویت می‌كند، وابستگی متقابل اقتصادی نشان می‌دهد كه روابط تركیه و اروپا در سال 2024 پایدار خواهد بود. آشتی تركیه و یونان و افزایش همكاری در زمینه انرژی مدیترانه شرقی احتمالا تاثیر مثبتی بر روابط تركیه و اروپا خواهد داشت. افزایش ایدئولوژی‌های راست افراطی در اروپا احتمالا می‌تواند بر سیاست‌های ملی و خارجی تركیه تاثیر گذاشته و به احساسات ضد تركیه در اتحادیه اروپا منجر شود. 
جنگ اوكراین كه همچنان ادامه دارد، در سال 2024 نیز به عنوان یكی از مهم‎ترین مسائل بین‌المللی ادامه خواهد یافت و تركیه را به ‎دلیل نزدیكی و منافعش 
به‎ شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. ادامه كمك‌های اروپا ظرفیت اوكراین را برای ادامه درگیری تضمین می‌كند، قطع كمك‌ها می‌تواند مسیر جنگ را تغییر داده و به ‌طور بالقوه به نفع روسیه باشد. در نتیجه، سیاست خارجی تركیه تحت تاثیر پیامدهای احتمالی درگیری در اوكراین قرار خواهد گرفت. اظهارات اردوغان رییس‌جمهور تركیه در سفرش به مجارستان و احتمال برگزاری نشست جدید اردوغان و پوتین، بر اهمیت موضوعاتی مانند توافق كریدور غلات تاكید می‌كند. باتوجه به روابط چندجانبه تركیه با روسیه در سوریه، قفقاز جنوبی، لیبی و زمینه‌های انرژی، روابط تركیه و روسیه در سال 2024 ادامه خواهد داشت.
عادی‌سازی روابط تركیه و كشورهای خلیج‎فارس به‎ عنوان یك عناصر مهم سیاست خارجی تركیه، نشان‌دهنده یك اجماع جدید در این جبهه است. ممكن است یك اجماع منطقه‌ای جدید پدید آید كه تركیه، عربستان، امارات و قطر را به‎ ویژه در همكاری‌های دفاعی متحد ‌كند و به ‌طور بالقوه به یك اتحاد استراتژیك تبدیل ‌شوند. با وجود این، شكست در حل مساله غزه ممكن است فضای بی‌ثباتی گسترده‌تری در خاورمیانه ایجاد كند كه تركیه و كل منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. آسیای میانه در سال 2024، بعد مهم دیگری برای تركیه به ویژه در زمینه روابط در چارچوب سازمان كشورهای ترك دارد. انتظار می‌رود این مشاركت كه در ابتدا بر همكاری‌های اقتصادی متمركز بود، به یك ابتكار سیاسی استراتژیك‌تر تبدیل شود.
تحلیلگر  امور  بین‌الملل