فلسطین و جای خالی یاسر عرفات

دنیای قلم -  محمود فاضلی: محمد عبدالرئوف عرفات، ملقب به «ابوعمار»، رهبر ساف، اولین رییس حكومت خودگردان فلسطین در آگوست 1929 در بیت‌المقدس متولد شد. وی در جوانی هنگام تحصیل در قاهره به احترام یك عرب كه توسط نظامیان انگلیسی در فلسطین كشته شده بود نام «یاسر» را برای خود برگزید.

تحصیلات خود را در دانشكده مهندسی قاهره در رشته مهندسی عمران به پایان برد و در 1950 عضو كمیته اجرایی جنبش ملی فلسطین شد. در 1953 رییس این جبنش شد و این سمت را تا 1956 حفظ كرد.  در 1959 شروع به عضوگیری نیروهای مسلح و آموزش كادرهای شبه‌نظامی كرد و در 1964 «سازمان آزادیبخش فلسطین» را با عضویت هشت گروه چریكی مسلح تشكیل داد. افراد این سازمان در جنگ شش روزه 1967 حضوری فعال علیه اسراییل داشتند و در جنگ «كرامه» كه در 1968 از خاك اردن علیه اسراییل به وقوع پیوست، ضربات موثری به آنان وارد ساختند. افزایش نیروهای مسلح فلسطینی در اردن شاه حسین را نگران كرد و این كشور در جست‌وجوی راهی برای مهار این قدرت بود. عملیات هواپیماربایی در سپتامبر 1970 و انهدام سه فروند از هواپیماهای ربوده شده در اردن توسط فلسطینی‌ها، زمینه انجام این مقصود را برای دولت شاه حسین به وجود آورد.

نیروهای ارتش اردن متعاقب مصاحبه‌های مسوولان اسراییل و امریكا كه شاه حسین را به بی‌كفایتی در حفظ ثبات و امنیت اردن متهم كرده بودند، طی چند روز ضربات سنگینی به نیروهای مسلح ساف وارد كردند. عرفات با میانجیگری جمال عبدالناصر به ناچار برای حفظ جان ده‌ها هزار فلسطینی، مبارزه با اسراییل را از داخل خاك اردن متوقف كرد. عرفات در سال 1970 به موازات عملیات دفاعی و انتقام‌جویانه علیه صهیونیست‌ها، رویه «همزیستی مسالمت‌آمیز» را نیز در خاورمیانه و در صحنه بین‌المللی آزمود. حضور وی در مجمع عمومی سازمان ملل در 13 نوامبر 1974 و سخنرانی در دفاع از صلح و همچنین شاخه زیتونی كه به دست گرفته بود، نظر مساعد اكثر هیات‌های شركت‌كننده را به خود جلب كرد. عرفات و سازمان فلسطینی تحت فرمان وی به عنوان تنها نماینده قانونی ملت فلسطین به رسمیت شناخته و به عنوان عضو ناظر سازمان ملل پذیرفته شد.  عرفات در دهه 1980 مبارزه مسلحانه را كنار گذاشت و به راه‌حل‌های سیاسی برای بحران فلسطینی روی آورد. او با سفرهای مكرر به كشورهای عربی میلیون‌ها دلار برای مخارج «ساف» جمع‌آوری كرد. حوادث 1982 لبنان و لشكركشی نیروهای اسراییل به این كشور مقدمه خلع سلاح عمومی فلسطینی‌های مقیم لبنان سپس اخراج آنها از این كشور شد و ضربه بزرگی به رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین زد.عرفات راه خروج از انزوا را در نزدیك‌تر شدن هر چه بیشتر به سیاست‌های امریكا و اسراییل در منطقه می‌دید. در پی‌حوادث 1982 مركزیت سازمان را از لبنان به تونس انتقال داد و به پراكنده شدن آنها در كشورهای غربی رضایت داد. تمایل به راه‌حل‌های سیاسی به جایی رسید كه عرفات در 13 سپتامبر 1993 در حضور اسحاق رابین، نخست‎وزیر اسراییل و بیل كلینتون رییس‌جمهوری امریكا، اسراییل را به ‌رسمیت بشناسد.

طبق پیمانی كه به امضای طرفین رسید، مسوولیت خودمختاری داخلی دو منطقه غزه و اریحاء در داخل اراضی اشغالی به عرفات واگذار شد. این واگذاری از جمله توافق‌های نمایندگان «ساف» و رژیم اسراییل در قرارداد «اسلو» بود كه در 20 آگوست 1993 از سوی طرفین در نروژ به امضا رسید. عرفات در جولای 1995 پس از حدود سه دهه تبعید وارد غزه و به عنوان رییس حكومت خودگردان فلسطین انتخاب شد و مجلس نمایندگان فلسطین را با شركت 88 نماینده تشكیل داد. وی در 24 اكتبر 1998 پیمان «وای‌ریو» را در امریكا و در حضور اسحاق رابین، بیل كلینتون و شاه حسین امضا كرد و در 14 دسامبر همان سال در غزه و در حضور رییس‌جمهور امریكا بندهای ضد صهیونیستی منشور ملی ساف را لغو كرد. در 1999 عرفات عهدنامه امنیتی را با «ایهود باراك»، نخست‌وزیر اسراییل امضا كرد كه به ‌دلیل افزایش خشونت از سوی صهیونیست‌ها به اجرا درنیامد. در سال 2000 عرفات در كمپ دیوید تحت فشار قرار گرفت تا در مورد ایجاد ثبات در داخل قلمرو تشكیلات فلسطین و مهار مقاومت گروه‌های مبارزه اسلامی در این منطقه تعهداتی بدهد، اما اقدامات آریل شارون، نخست‌وزیر وقت اسراییل در ورود به مسجد القصی و شروع قیام انتفاضه عملا مانع از این تعهدات شد. در 2001 شارون مقر عرفات را در رام‌الله به محاصره و بسیاری از ساختمان‌های متعلق به دولت خودگردان فلسطین را ویران كرد. در سال 2003 پس از آنكه مقامات امریكایی به عرفات گفتند كه كاهش قدرت او شرط اصلی به نتیجه رسیدن گفت‌وگوهای صلح است او به انتخاب یك نخست‌وزیر در قلمرو تشكیلات خودگردان تن داد.عرفات در اكتبر 2004 به‌ دلیل ابتلا به بیماری خونی از منطقه محاصره شده رام‌الله خارج و به بیمارستانی در حومه پاریس منتقل شد و در 21 نوامبر همین سال در 75 سالگی بر اثر خونریزی مغزی درگذشت.

برخی اشخاص علت مرگ وی را حمله قلبی یا مسمومیت غذایی بر اثر ماده پلونیوم یا ابتلا به ویروس ایدز عنوان كردند. جسد وی از پاریس به قاهره انتقال یافت و سپس به كرانه باختری رود اردن انتقال یافت و در شهر رام‌الله به خاك سپرده شد.   به‌ دنبال انتشار گزارش‌هایی در زمینه وجود ماده سمی پلونیوم 210 در لوازم شخصی عرفات و بنا به درخواست همسرش، در 28 نوامبر 2011 نبش قبر صورت گرفت. پس از بررسی‌های طولانی، در فوریه 2015 جنبش فتح اعلام كرد: «كمیته ویژه تحقیق درباره قتل عرفات، قاتل وی را شناسایی كرده است و برای اطمینان از یافته‌های پژوهش به ‌عمل آمده نیاز به زمان دارد. اسراییل مسوول ترور است؛ ولی ما به دنبال شخصی هستیم كه مستقیما اجرای طرح ترور را بر عهده داشته است.»