مرور وضعیت سرپل ذهاب، شش سال بعد از زلزله

دنیای قلم - مهدی زارع: در زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7.3 شب هنگام 96.8.21 در ازگله سرپل ذهاب 620 نفر كشته شدند. این زلزله هفت شهر و بیش از ۱۹۰۰ روستای كرمانشاه را تحت‌تاثیر قرار داد و خسارت مالی برآوردشده در هفته‌های اول حدود هزار و 500 میلیارد تومان بود (حدود 370 میلیون دلار به قیمت دلار آذر 1396). در نزدیكی اولین سالروز زلزله اعلام شد كه 9 هزار میلیارد تومان در این منطقه برای بازسازی و بهسازی هزینه شده (حدود 600 میلیون دلار به قیمت دلار آبان 1397). استرس و ترس شدید (فوبیا)، شب‌هراسی، سقف‌هراسی، خشونت (به منزله آسیب روانی) و بی‌اعتمادی، رنج اجتماعی زنان و در مواردی رایگان‌خواهی و مظلوم‌نمایی و سرقت (به منزله آسیب اجتماعی) كه ناشی از موقعیت پسازلزله بود به‌شدت رشد كرد. در آبان 1396 حدود 130 هزار نفر در پهنه رومركزی زلزله ازگله سرپل ذهاب زندگی می‌كردند و مهم‌ترین شهر در این پهنه سرپل ذهاب با 45 هزار نفر جمعیت بود. در منطقه سرپل ذهاب رخداد زمین‌لرزه‌ها (پس‌لرزه‌ها و زمین‌لرزه‌های مستقل از رویداد 96.8.21) ادامه یافت، ولی زمین‌لرزه‌هایی كه در 30 تیر و اول شهریور 97 در منطقه تازه‌آباد (ثلاث باباجانی)، واقع در غرب پهنه زلزله‌زده با بزرگایی در حد شش ریشتر رخ داد، براساس مطالعات با پس‌لرزه‌های زلزله سرپل ذهاب نبوده و مسبب آن رخدادها، گسل‌های قائم و امتدادلغزی بوده‌اند كه احتمالا بر اثر  لرزه اصلی در 96.8.21 تحریك شده‌اند. واحد‌های مسكن مهر سرپل ذهاب از مجتمع‌هایی بودند كه به دلیل كیفیت پایین ساخت، با قرار گرفتن در زلزله آسیب‌های شدیدی دیدند و برخی از آنها فرو ریختند و در برخی چارچوب سالم ماند ولی بیشتر دیوارها و اجزای ساختمان‌های مسكن مهر فروریخت. مسكن مهر اسلام‌آباد غرب هم در این زلزله به‌شدت آسیب دید، به نحوی كه بیشتر واحد‌ها از سه هزار واحد مسكن مهر این شهر تخریب شدند. خرابی مسكن مهر در اسلام‌آباد غرب بسیار بیشتر از سرپل ذهاب بود. بیمارستان شهر اسلام‌آباد غرب هم هفت ماه پس از افتتاح رسمی از تخریب شد. 

در این زلزله استان كرمانشاه ۱۲ هزار واحد مسكونی شهری و روستایی به صورت ۱۰۰ درصد تخریب شد و ۱۵ هزار واحد مسكونی نیازمند تعمیر شدند. زلزله سبب وارد آمدن خسارت بالایی به زیرساخت‌ها و شبكه آب و فاضلاب در چند شهر شد. میزان این خسارات حدود ۳۵۰ میلیارد تومان برآورد شد به نحوی كه شبكه فاضلاب در شهر سرپل ذهاب بیش از ۷۰ درصد تخریب شد. حال شش سال بعد از زمین‌لرزه ازگله سر پل ذهاب می‌توان دید كه بازسازی فیزیكی در بسیاری از قسمت‌ها انجام شده ولی مشكلات منطقه نیز همچنان باقی است. بسیاری از بازماندگان از روزهای اول در چادرهایی زندگی كردند كه باران از گوشه و كنارشان وارد می‌شد. نایلون و كندن مجرای آب در برابر باران‌های رگباری چاره نبود و خانواده‌ها مجبور بودند تا زندگی‌شان را از سیلاب بیرون آورند. وضعیت در ماه‌های بعد با نصب كانكس‌های سپاه و ارتش و خیرین بهتر شد. روزهای تابستانی سرپل ذهاب و ازگله با تصورات ما فرق دارد. كانكس‌هایی كه البته در فصل تابستان بسیار داغ می‌شد. در زمستان بعدی – 1397- كانكس‌ها سرد می‌شد و بعضا بخاری برقی یا وسایل گرم‌كننده دیگر در آنها آتش می‌گرفت. در مواردی گاز بخاری‌ها و گرمكن‌های غیراستاندارد جان كسانی را كه در این كانكس‌ها خوابیده بودند، گرفت. تا چند ساعت ابتدای بعد از رخداد از وضعیت برخی روستاهای دور و در نواحی كوهستانی سرپل ذهاب و كرند و گیلان غرب كه صعب‌العبورند خبری نبود و مردم خود دست به كار شده بودند. در این نواحی اجسادی را كه از زیر خاك بیرون كشیدند همان شب دفن كردند. 

زلزله 1396 سرپل ذهاب در پی سنگ زاگرس رخ داد. این زمین‌لرزه اولین زلزله با بزرگای بیش از 7 در دوران مدرن بود كه از پی سنگ زاگرس ثبت شد. ایران در نوار لرزه‌خیز آلپ- هیمالایا واقع است كه حدود هشت درصد از كل زلزله‌های دنیا و حدود 17 درصد از زلزله‌های بزرگ دنیا روی این نوار رخ می‌دهند. قرارگرفتن در این نوار به آن معنی است كه كشور ما در محدوده مرز برخوردی ورقه‌های پوسته قاره‌ای و تغییر شكل زیاد واقع است. همواره بخشی از تغییر شكل (حدود 10 درصد) به صورت زمین‏لرزه رخ می‌دهد و در آینده هم این وضعیت برقرار خواهد بود. ژرفای زمین‏لرزه‌ها در ایران كم، بین حدود 8 تا 25 كیلومتر، برای بیشتر زمین‏لرزه‌های با بزرگای شش یا بیشتر است و این خبر خوبی برای ما نیست، چراكه هر زمین‏لرزه شدید (بزرگای شش یا بزرگ‌تر) می‌تواند در صورت قرارگرفتن كانون در ناحیه مسكونی (مانند بم) به تلفات و خسارت‌های زیاد بینجامد. میزان این تغییر شكل (و در نتیجه لرزه‌خیزی) در جاهای مختلف كشور ما متفاوت است: حدود 10 میلیمتر در سال در رشته‌كوه‌های زاگرس و حدود 13 میلیمتر در سال برای سایر نواحی كشور. میزانی از تغییر شكل كه به صورت زمین‏لرزه رخ می‌دهد از سه درصد در زاگرس به 30 درصد در ناحیه البرز و كپه‌داغ و حدود 10 درصد در ایران مركزی و ناحیه لوت می‌رسد؛ بنابراین به دلیل همین تفاوتی كه در پوسته زمین و میزان تغییر شكل در جاهای مختلف ایران وجود دارد، شدت و تكرار زمین‏لرزه‌ها در نواحی مختلف ایران متفاوت است. بندرعباس و ناحیه تنگه هرمز هر دو سال یك بار یك زمین‏لرزه با بزرگای شش یا بیشتر و سالانه حدود دو تا سه زمین‏لرزه با بزرگای پنج تا شش را تجربه می‌كنند، درحالی كه در محدوده بم و جیرفت فقط زمین‏لرزه 1382 با بزرگای بیش از شش در قرن اخیر ثبت شده است. زلزله 21/8/96موجب كشته شدن 660 نفر از هم‌وطنان ما شد. مدیریت بحران حداقل در ساعات اولیه به دلیل رخداد زمین‌لرزه در شب‌هنگام در آشفتگی به پیش رفت و تشخیص كانون مه لرزه‌ای (محدوده بیشترین خرابی‌ها: سرپل ذهاب) حداقل سه ساعت بعد از رخداد روی داد و اعلام شد.