بازماندگان از تحصیل

دنیای قلم -علی اصغر فانی: در كشور ما بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش، كودكان كه به سن 6 سالگی می‌رسند، مجاز به ثبت‌نام در پایه اول ابتدایی هستند. بازه زمانی 6 تا 11 سال سنینی است كه بچه‌ها در  پایه‌های اول تا ششم ابتدایی هستند. به كودكان سنین 6 تا 11 سال، كودكان لازم‌التعلیم می‌گوییم. همانطور كه در یادداشت‌های قبلی گفتیم در حال حاضر 5/98 درصد از كودكان لازم‌التعلیم در مدارس بوده و 5/1 درصد خارج از مدرسه هستند. این 5/1 درصد، در آینده به خیل بی‌سوادان می‌پیوندند. سوالی كه پیش می‌آید این است كه این 5/1 درصد شامل چه كسانی است؟ كودكان خارج از مدرسه ممكن است در یكی از حالات زیر به وجود آیند:

1- كودكان با معلولیت‌های جسمی- حركتی یا ذهنی: این دسته از كودكان اگر معلولیت كمی داشته باشند و iq آنها در مرز دانش‌آموز عادی و استثنایی باشد، می‌توان از كلاس‌های عادی برای آموزش ایشان استفاده كرد. در غیر این صورت این بچه‌ها باید در مدارس خاص به تحصیل بپردازند و اگر در محل سكونت‌شان مدرسه استثنایی نباشد، محكوم به ترك تحصیل هستند.
2- مشكلات اقتصادی: در بعضی از خانواده‌ها كودكان با كار خود منبع درآمدی برای خانواده هستند. مثلا دختران در قالی‌بافی و تولید صنایع دستی و پسران در كار دامداری و كشاورزی به اقتصاد خانواده كمك می‌كنند. خانواده‌ها برای حفظ این درآمد، اجازه شركت در كلاس درس را به فرزندان‌شان نمی‌دهند و در نتیجه باعث ترك تحصیل بچه‌ها می‌شوند.

3- مشكلات فرهنگی: كلاس‌های روستایی معمولا كم‌جمعیت بوده و كلاس‌ها به صورت مختلط تشكیل می‌شود. بعضی خانواده‌ها به دلیل تعصبات پدر و مادر  از تحصیل دختران در كلاس‌های مختلط یا كلاس‌هایی با معلمین مرد جلوگیری می‌كنند.
وزارت آموزش و پرورش در جهت استقرار عدالت آموزشی امكاناتی فراهم كرده كه  حتی یك دانش‌آموز وجود نداشته باشد كه به دلیل نبودن امكان ادامه تحصیل ندهد. در سال‌های 95-1393 در كل كشور 120 مدرسه با یك دانش‌آموز داشتیم. این مدارس در روستاهایی بود كه دانش‌آموز نمی‌توانست به روستاهای دیگر برود.

كوهستانی بودن منطقه، پراكندگی جمعیت و... باعث شد كه تنها راه‌حل را تشكیل كلاس برای یك دانش‌آموز دانستیم. در متوسطه اول و دوم در صورتی كه در محل سكونت دانش‌آموز دبیرستان نباشد و یا دانش‌آموز به دلیل سختی مسیر و پراكندگی به روستای دیگر برود، مدارس شبانه‌روزی دایر كردیم.
4- كرونا: شیوع ویروس كرونا باعث شد كه به مدت 2 سال آموزش‌های مجازی جایگزین آموزش‌های حضوری شود و عملا مدارس تعطیل شد. تعدادی از دانش‌آموزان در شغلی مشغول شده و حتی پس از بازگشایی مدارس، به مدرسه نیامده و ترك تحصیل كردند كه آمار دقیقی از ایشان نداریم.
قبل از انقلاب بر اساس مصوبات مجلس، آموزش دوره ابتدایی (6 ساله) اجباری بوده و اولیا موظف به ثبت‌نام فرزندان خود بودند و در صورت تمرد باید جریمه نقدی پرداخت می‌كردند. در برنامه چهارم  توسعه، آموزش اجباری از 6 سال به 8 سال ارتقا یافت (تا پایان دوره راهنمایی).
همكاری قوه قضاییه می‌تواند ضمانت اجرای این مصوبه باشد.در سال‌های 93 تا 95 برنامه «انسداد مبادی بیسوادی» به اجرا درآمد و از این طریق تعدادی از فرزندان به مدرسه راه پیدا كردند. 
تجربه سیستان و بلوچستان: سیستان و بلوچستان بیشترین نرخ بیسوادی را داراست، با حمایت استاندار وقت آقای علی‌اوسط هاشمی و كمك روحانیت منطقه (مولوی‌ها) و ادارات آموزش و پرورش و به تبع آنها بخشداران، فرمانداران، دهیاران و شهرداران با دادن امتیازاتی خانواده‌ها را تشویق می‌كردند كه فرزندان‌شان را برای ثبت‌نام به مدرسه بفرستند و در ادامه مدیران پرتلاش مدارس با مراجعه به منازل نسبت به ثبت‌نام كودكان لازم‌التعلیم اقدام كردند. در سال 94، 76000 دانش‌آموز در سیستان و بلوچستان به جمع دانش‌آموزان پیوستند.
سازمان‌های مردم‌نهاد (ngo)هایی برای جذب تاركین تحصیل فعالیت  می‌كنند.
پیشنهاد می‌شود: دولت قدر این پتانسیل و انگیزه دست‌اندركاران را بداند و با جلب مشاركت از این توان بهره لازم را ببرد.