نیش كشنده «سیه‌مار» بر باورهای مردم بلوچ!
نخست نباید فراموش كرد كه تا پیش از این «سیه‌مار» چه در طبیعت یا مناطق مسكونی كمتر مشاهده شده و این خود موید بسیار انسان گریز و البته نادر بودن این‌گونه از مار بومی كبرا در بلوچستان بوده
دنیای قلم - محمد بلوچ‌زهی : با تداوم سرازیر شدن غیرمعمول «سیه‌مار»ها طی روزها و هفته‌های اخیر به سكونتگاه‌های انسانی در اقصی‌نقاط بلوچستان و نیز به دنبال آن مرگ تراژدیك چندین نفر ازجمله سه كودك بر اثر گزش این نوع از مارهای بومی كشنده در ماه‌های گذشته، نباید از نظر دور داشت كه تعارض میان جامعه محلی و این مارهای بومی به طرز جدی و بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است.
متاسفانه گزارش ظاهر شدن غیرمعمول و به یك‌باره سروكله «سیه‌مار»ها به مناطق مختلف كوهستانی و روستایی بلوچستان در شبكه‌های اجتماعی و انعكاس فوت چندین نفر بر اثر «سیه‌مار» گزیدگی، بر وحشت جامعه محلی افزوده و همین امر مزید بر علت شده تا بسیاری برای رفع خطر و در امان ماندن از نیش مرگبار «سیه‌مار» پا روی باورهای محیط زیستی نیاكان خویش گذاشته و دست به اقدام غیرمعمول كشتن این خزندگان نادر بزنند كه پیش از اینچنین اقدامی در فرهنگ بلوچ تابو محسوب می‌شده و نحس!
مردم بلوچ از قدیم‌الایام بر حفاظت از گونه‌های نادر جانوری كم‌شمار بسیار تاكید داشته و نیز باتوجه به معدود بودن «سیه‌مار»های بلوچستان كشتن و از بین بردن آنها در فرهنگ بلوچ امری نامیمون و نكوهیده تلقی می‌شده و به همین سبب است كه در سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجه جمعیت «سیه‌مار»ها بوده‌ایم. قبل از هر چیز باید توجه داشت و تاكید كرد كه سرازیر شدن غیرمعمول و چشمگیر این نوع از مارهای بومی بلوچستان به سكونتگاه‌های انسانی كه از قضا همواره تاكید شده دارای جمعیت بسیار اندكی هستند، نیازمند بررسی‌های بیشتر است، اما این پیشامد می‌تواند چند گمانه را تقویت كند.
نخست نباید فراموش كرد كه تا پیش از این «سیه‌مار» چه در طبیعت یا مناطق مسكونی كمتر مشاهده شده و این خود موید بسیار انسان گریز و البته نادر بودن این‌گونه از مار بومی كبرا در بلوچستان بوده؛ اما حال چنین پرسشی پیش خواهد آمد كه اكنون چرا سروكله انبوه این مارهای كم‌شمار به یك‌باره در سكونتگاه‌های انسانی چشمگیر شده؟! سرازیر شدن غیرمعمول «سیه‌مار»ها به سكونتگاه‌های انسانی می‌تواند ریشه در تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی داشته باشد و تخریب محیط زیست. باتوجه به افزایش دمای طاقت‌فرسا و كم‌سابقه تابستان امسال مارها برای جان به در بردن از این گرمای كشنده ناچار هستند به مكان‌های خنكی چون مناطق مسكونی پناه ببرند.
پناه بردن ناگهانی «سیه‌مار»ها به مناطق مسكونی كه بنا بر اظهار افراد مسن و صاحب تجربه محلی اتفاقی كم‌سابقه است و هراس و تعجب مردم بلوچ را نیز در پی‌داشته، خود گویای چند علت است كه نخستین آن از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی «سیه‌مارها» و تخریب بی‌رویه پوشش گیاهی طبیعت بلوچستان می‌تواند باشد كه تاكنون بی‌هیچ صیانت و حفاظتی به حال خود رها شده. بی‌تردید اگر محیط‌بان در زیستگاه‌های مهم «سیه‌مار» به كار گرفته می‌شد و استخدام و حضور سازمانی ماموران حفاظت از محیط زیست برای آموزش‌های لازم در این خصوص پررنگ می‌بود اكنون شاهد روزافزون تعارض میان حیات وحش و جامعه محلی نمی‌بودیم.
دوما رویت شمار قابل توجهی از این‌گونه مارهای نادر در زیستگاه‌های انسانی به این معنا می‌تواند باشد كه باورهای عامیانه محیط زیستی برای صیانت از این جانور كم‌شمار موثر بوده و سبب افزایش جمعیت «سیه‌مار»های نادر شده. اما در پس این رخداد، بی‌توجهی نسل جدید بر پایبندی به باورهای محلی و كشتار «سیه‌مار»ها سبب نابودی احتمالی این‌گونه مار بومی در خطر انقراض خواهد شد كه از قضا از معدود خزندگانی است كه به ثبت جهانی نیز رسیده.
حال بی‌آنكه طبیعت و حیات وحش بلوچستان از نعمت سازمانی پاسبانی بهره‌مند شود همین كاركرد باورهای محیط زیستی در فرهنگ بلوچان سبب مصون ماندن طبیعت و حیات وحش آن از هرگونه گزنده شده، اما اكنون اگر محیط زیست نسبت به این مساله بیش از این بی‌تفاوت بماند بی‌تردید دیری نخواهد پایید كه تعارض به وجود آمده بین انسان و «سیه‌مار» همچون نیش كشنده این مار سمی همه باورهای عامیانه محیط زیستی بلوچان را از پای درآورد!
پس تا دیر نشده دولت و به‌تبع آن محیط زیست برای حفاظت از جان مردمی كه در محدوده‌های زیستگاهی «سیه‌مار» سكنا گزیده‌اند دست به كار شده و نیز سازمان‌های مردم‌نهاد در كنار آن آستین بالا بزنند و نخست با واردات فوری واكسن پادزهر «سیه‌مار» سپس آموزش‌های لازم جمعیت هدف و از همه مهم‌تر توزیع تخت و پشه‌بند كه برای دولت هزینه چندانی نیز در بر نخواهد داشت خطر افزایش تعارض بین جامعه محلی و حیات وحش را جدی گرفته تا بیش از این با كشتار «سیه‌مار»ها مرگ باورهای محیط زیستی مردم رقم نخورد.
بدون تردید تهی شدن و بی‌اعتقادی انسان امروزی به ویژه نسل جدید به باورهای متعالی و بازدارنده محیط زیستی به مراتب هزینه‌های هنگفت‌تر و جبران‌ناپذیری را بر دولت تحمیل خواهد كرد. بنابراین بیش از این درنگ جایز نیست و باید به فوریت دست به اقدام زد تا هراس نیش «سیه‌مار» هم این جانور در خطر انقراض را سربه‌نیست نكند و هم اینكه باورهای عامیانه محیط زیست محور مردم را منقرض!