بیگانه با اقتصاد اطلاعات

دنیای قلم - عباس عبدی: چند روز پیش به همت برخی كارآفرینان فضای مجازی به تعدادی از روزنامه‌نگاران كه در حوزه دیتا یا داده فعال هستند جایزه‌هایی داده شد كه می‌تواند آغاز خوبی برای رشد روزنامه‌نگاری داده‌محور باشد. البته این در شرایطی كه رویكرد رسمی در كشور بیگانه با اقتصاد اطلاعات است. جامعه‌ای كه به این اقتصاد و زیرساخت‌های آن، یعنی اینترنت و گردش آزاد اطلاعات بی‌توجه باشد، هیچ تحول بلندمدت و چشمگیری در اقتصاد را نمی‌تواند انتظار داشته باشد.

به ویژه در عامل بهره‌وری كه قرار است حداقل نیمی از رشد اقتصادی كشور را افزایش بهره‌وری تامین كند. اگر سیر جوامع بشری را مرور كنیم از جهت عوامل تولید تغییراتی را در این سیر مشاهده خواهیم كرد در جوامع اولیه كه نیازهای زندگی از طریق گردآوری دانه و شكار تامین می‌شد، عامل اصلی تولید، نیروی كار ساده بود. در جوامع كشاورزی زمین اولویت اول را پیدا كرد و نیروی كار هم تا حدی باید در امر كشاورزی مطلع باشد.

در جامعه صنعتی سرمایه، زمین و نیروی كار در كنار یكدیگر نقش عوامل تولید را ایفا می‌كنند با این تفاوت كه نیروی كار باید ماهرتر و آموزش دیده‌تر باشد. اما در جامعه فراصنعتی؛ نیروی كار، زمین، سرمایه به‌علاوه اطلاعات عوامل اصلی تولید هستند و نقش نیروی كار و اطلاعات روزافزون است. گرچه در همه دوره‌های چهارگانه فوق اطلاعات و دانش تا حدی حضور دارند و به مرور بر نقش آن هم افزوده می‌شود، اما در جهان اطلاعاتی، نقش اطلاعات در رشد اقتصادی و دانش تحولی كیفی پیدا كرده و به منبع اصلی ارزش افزوده تبدیل می‌شود. این یافته فقط مربوط به سال‌های اخیر نیست بیش از نیم قرن قبل محققان نشان داده بودند كه تنها بخش كوچكی از رشد كشورهای صنعتی ناشی از افزایش سرمایه بوده، و بخش اعظم آن ناشی از آموزش نیروی كار و تولید اطلاعات در قالب تحقیق و توسعه (r&d) بوده است. در این مرحله نقش و سهم نیروی انسانی متخصص نیز نسبت به گذشته افزایش پیدا می‌كند این تحول را به نحو دیگری هم می‌توان نشان داد. 

اگر سهم تاریخی ماده و انرژی و اطلاعات را در قدرت و ایجاد ارزش افزوده مقایسه كنیم، به مرور از سهم اولی كاسته و به دومی اضافه شده و در مرحله پیشرفته‌تر سهم اطلاعات نیز در حال فزونی یافتن بر سهم انرژی و ماده است. اهمیت این تحول به گونه‌ای است كه بخش‌بندی سنتی اقتصاد (به سه بخش كشاورزی، صنعت و خدمات) در حال تجدید نظر و بخش چهارم اقتصاد یا همان بخش اطلاعات از دل سایر بخش‌ها بیرون آمده است. این بخش شامل تولید اطلاعات، اشتراك‌گذاری و انتشار اطلاعات، مشاوره ، آموزش و تحقیق و توسعه و موارد مشابه می‌شود. بخش چهارم بخشی است كه شركت‌ها به منظور توسعه و ارتقای خود، در آن سرمایه‌گذاری می‌كنند، تحقیقات می‌تواند در زمینه كم كردن هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، تولید ایده‌های خلاق و روش‌های نوین در تولید موثر باشد. این تحولات موجب شده است كه صاحب‌نظران بكوشند تا تصویری تحلیلی‌تر از روند موجود ارائه بدهند و آن را تئوریزه كنند.
اقتصاد اطلاعات شامل تولید داده، دسترسی به آن و تحلیل داده است. از منظر اقتصاد ویژگی داده به عنوان یك كالا با سایر كالاها تفاوت دارد. تا حدی كالای عمومی است و تولید و عرضه آن به عهده دولت است ولی كالای خصوصی هم هست كه باید مردم در استفاده از آن پیشگام شوند. اینترنت، زیرساخت اساسی برای دسترسی و تولید و انتقال و حتی تحلیل اطلاعات و تبدیل آن به كالای نهایی برای مصرف است. متاسفانه دولت جدید هم در تولید و هم در عرضه اطلاعات سختگیری می‌كند و هم در زمینه زیرساخت اینترنت متناسب با تحولات جهانی حركت نمی‌كند و یكی از ضعیف‌ترین خطوط اینترنتی را داریم. به‌علاوه امنیت اطلاعات به دلیل مهاجرت نیروهای متخصص و دلایل دیگر تحت خطر جدی است كه هك شدن انواع سایت‌ها نمونه آن است. از همه بدتر اینكه خود را هم در عمل بی‌نیاز از خدمات اطلاعاتی می‌دانند. با اطمینان می‌توان گفت آینده اقتصاد هر جامعه‌ای در گروی پیشرفت اقتصاد اطلاعات از جمله روزنامه‌نگاری داده‌محور و پژوهش و توسعه اینترنت و دسترسی آزاد به اطلاعات و سرمایه‌گذاری عمومی برای تولید داده است. روند همه این موارد در دولت كنونی یا كند شده یا متوقف یا معكوس.