دنیای قلم -پیمان سلامتی: شاید بتوان هفته گذشته را مرگبارترین هفته برای پزشكان شاغل در بیمارستان‌های دانشگاهی نامید. خودكشی منجر به فوت سه نفر از دستیاران (رزیدنت‌های) پزشكی كشور طی هفته و به طور مشابه مرگ خودخواسته و رو به فزونی ده‌ها تن از همكاران جوان جامعه پزشكی در سالیان اخیر، صدمات هولناكی بر بدن نیمه جان جامعه پزشكی كشور وارد آورده كه زخم ناشی از آن قابل ترمیم نیست.
متاسفانه حاكمیت و به ویژه مسوولان حوزه پزشكی با بی‌اعتنایی به مشكلات انباشته شده نظام سلامت، معركه‌ای از فقر و مشكلات معیشتی، تعرفه‌ها و پرداخت‌های ظالمانه، فشار و استرس كاری، تهدید از سوی بیمار یا همراهان وی، متهم شدن به قصور پزشكی، احضار مكرر به سیستم قضایی، احساس نابرابری‌های اجتماعی، روند رو به افول كیفیت آموزش پزشكی، مشاهده سونامی مهاجرت اساتید، پزشكان، همكاران و دانشجویان به خارج از كشور و... را برای پزشكان جوان رقم زده و آنها را به فاز ناامیدی و یأس از آینده شغلی خود و درنتیجه پیامدهای بعدی آن همچون انصراف از ادامه تحصیل، تغییر شغل به مشاغل غیرپزشكی، ترجیح بیكاری بر اشتغال، مهاجرت و در فجیع‌ترین حالت، خودكشی سوق داده‌اند.
حال چه باید كرد؟ - تردیدی نیست كه حل این ابربحران با تشكیل كارگروه‌هایی متشكل از نخبگان، دلسوزان، نمایندگانی واقعی از پزشكان جوان، انجمن‌های علمی- تخصصی، سیاستگذاران و مدیران اجرایی برای سه فاز كوتاه، میان و درازمدت، نیازمند آسیب‌شناسی عوامل زیربنایی و برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی‌هایی متعدد در سطوحی مختلف بوده و به خصوص در شرایطی كه از دسترسی به داده‌های ملی محروم و از نظر پژوهش‌های داخلی فقیر هستیم بیان راه‌حل از عهده یك یا چند مقاله خارج است. با وجود این، با توجه به اهمیت و فوریت موضوع خودكشی در بین دستیاران پزشكی و بیم از شایع شدن این اقدام در میان سایرین اگر بخواهم با استناد به منابع علمی موجود و تكیه بر تجربه بیش از سی سال حضور در بیمارستان‌های دانشگاهی (تحت عناوین مختلف)، راهكاری فوریتی، مقطعی و كوتاه‌مدت فقط جهت كنترل و مدیریت موارد حاد فشارهای روانی در میان كادر شاغل در بیمارستان و علی‌الخصوص دستیاران ارایه كنم پیشنهادم تشكیل كمیته مدیریت استرس در این بیمارستان‌هاست. امروزه برنامه‌های حمایتی كاركنان (employee assistance programs) با توجه ویژه به مسائل سلامت روان شاغلین بیمارستانی در كشورهای پیشرفته امری متداول است. به عنوان مثال، طی پاندمی كووید ۱۹ بیمارستان‌های دانشگاهی آلمان جهت مدیریت استرس كاركنان از راهكارهایی همچون تشكیل شبكه‌ای از همكاران در داخل بیمارستان، تقویت پایش سلامت
روان پرسنل، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی (همانند استفاده از تكنیك‌های آرام‌سازی (relaxation techniques) و مشاوره‌های تلفنی استفاده كردند. شكی نیست كه كمیته‌های بیمارستانی دانشگاهی در ایران همچون كمیته كنترل عفونت، مرگ و میر، انتقال خون و... در چند دهه اخیر منشأ خدمات فراوان و غیرقابل انكاری بوده‌اند.حال چنین كمیته‌ای با تركیبی از شاغلان هر یك از بیمارستان‌ها می‌توان به شكلی تشكیل داد كه خدمات خود را نه فقط برای دستیاران بلكه به تمام كاركنان ارایه كند. تركیب پیشنهادی عبارت است از:
معاون آموزشی، روانپزشك، حداقل یكی از اساتید علاقه‌مند و باسابقه، حداقل یكی از دستیاران ارشد، روانشناس بالینی و مترون (سرپرستار) بیمارستان
شرح وظایف حداقلی این كمیته به شرح زیر می‌باشد:
- تحكیم پیوند بین اساتید پیشكسوت به عنوان سرمایه‌های انسانی موجود در بیمارستان‌ها با كاركنان و استفاده از الگوهای تجربه‌پذیر آنها در مواجهه با شرایط سخت
- برگزاری جلسات با مسوولان مختلف و به ویژه روسای بخش‌های بالینی جهت تبیین بیان مساله و تشویق آنها بر پایش، نظارت، مراقبت و مدیریت استرس كاركنان
- برگزاری جلسات آموزشی برای كاركنان
- ایجاد ساز و كارهای مختلف جهت تسهیل وظایف كادر درمانی و ارایه انواع حمایت به آنها
- شناسایی نقاط مشكل‌ساز در داخل بیمارستان و پیگیری جهت رفع موانع مربوطه
- ایجاد خط ارتباطی مشاوره تلفنی با روانشناس یا روانپزشك
- مشاوره و درمان مراجعان
- ارجاع بیماران به مراكز تخصصی
- شناسایی افراد در فاز بحرانی و ایجاد ارتباط آنها با روانشناس یا روانپزشك
دانشمندان سلامت روان معتقدند جهت مدیریت استرس جوانان در سطح كلان نیازمند سیستم حمایتی با ویژگی‌های زیر هستیم: قابل اجرا در اقصا نقاط كشور، همراه با مشاركت ذی‌نفعان، به سرعت و با چابكی، در دسترس (چه از نظر مكانی و چه زمانی)، ارزان‌قیمت، راحت، بدون انگ اجتماعی یا روانپزشكی، قابل انعطاف، همه را شامل بشود، قابل قبول برای جوانان، متوجه به حریم خصوصی افراد، احترام آمیز، موثر، جامع و... كه در صورت اداره صحیح، این كمیته واجد شرایط فوق می‌باشد. جان كلام آنكه، خودكشی‌های سریالی پزشكان جوان نشانگر عمیق بودن بحرانی است كه مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی، حرفه‌ای، شغلی، سیاسی و... از مدت‌ها پیش آن را در نظام سلامت ایجاد كرده و هم‌اكنون آن را به سمت تباهی می‌برند.اگرچه توجه به عوامل زمینه‌ای و اقدامات زیربنایی و طولانی مدت، كلید اصلی حل و فصل موضوع هستند اما از آحاد جامعه پزشكی انتظار می‌رود در شرایط خطیر فعلی منتظر اقدام مسوولان نمانده و خود با ارایه راهكارهای مختلف پیكر رنجور این نهاد را از دریافت صدمات بیشتر به ویژه بر فرزندان برومندمان محافظت نمایند.