نظرسنجی اینترنتی؛ متعارف با نتایج محدود

دنیای قلم -عباس عبدی: چندی پیش و در پی ادعای یكی از نمایندگان مجلس مبنی بر اینكه «در سه سال آینده با قانونی كه تصویب كردیم جامعه در با حجاب شدن تغییر چشمگیری می‌كند.» شبكه شرق (روزنامه) یك نظرسنجی اینترنتی را درباره نظر این نماینده محترم در سایت خود مطرح كرد كه پاسخگویان یكی از دو گزینه را انتخاب كنند. اول- خیر؛ تغییری ایجاد نمی‌كند. دوم- بله؛ باعث رعایت حجاب در جامعه می‌شود. این پرسش را به مدت یك ماه در سایت بارگذاری می‌كند كه ۱۲۳۳۴ نفر شركت می‌كنند و ۸۴ درصد پاسخ منفی و ۱۶ درصد نیز پاسخ مثبت می‌دهند. در پی انتشار نتایج این نظرسنجی مدیرمسوول روزنامه برای ارایه اسناد و مدارك و توضیحات در مورد سندیت و مرجع‌ نظرسنجی احضار شده است. منابع رسمی قضایی اعلام كردند كه پیش از احضار مدیرمسوول این روزنامه به مرجع قضایی جهت پاسخگویی، مطلب مورد اشاره از وب‌سایت این رسانه حذف شده است. ولی هیچ توصیه و دستوری از سوی مرجع قضایی در مورد حذف مطلب مورد اشاره ابلاغ نشده است و صرفا اسناد و مدارك و مرجع نظرسنجی انجام شده، مورد سوال و دلیل احضار است و در صورت عدم ارایه مستندات و مدارك لازم، از سوی دادستانی تهران علیه این رسانه اعلام جرم خواهد شد. بنده همچنان معتقدم كه رسانه‌ها باید در برابر آنچه می‌نویسند، به ویژه بخش اطلاع‌رسانی و خبری خود پاسخگو باشند، ولی انتشار تحلیل فرق می‌كند و هر كس نظرش را می‌نویسد، ولی اطلاعات و خبر باید معتبر باشد. البته برخورد با انتشار اخبار و اطلاعات نادرست لزوما قضایی نیست، ولی اگر هم در مواردی باید برخورد قضایی كرد كه ایرادی هم ندارد، این برخورد باید شامل همه بشود و واجد سوگیری نباشد كه اگر چنین شد حتما به زیان كاركرد و نقش امر قضا در جامعه است. از این رو می‌كوشم كه این رویداد را با توجه به نكات فوق تحلیل كنم. به ویژه برای خوانندگان مناسب است تا درك دقیق‌تری از نظرسنجی پیدا كنند.
۱- نظرسنجی‌های اینترنتی شكل جدیدی از نظرسنجی هستند كه نقاط قوت و ضعف خود را دارند. هر چند اطلاع دقیقی ندارم شاید امكان جعل و تقلب نیز وجود دارد. دیده‌ام كه نتایج برخی نظرسنجی‌های انجام شده را در مراحلی تغییر داده‌اند، ولی به لحاظ فنی نمی‌دانم كه این كار قابل انجام است یا خیر. نظرسنجی شبكه شرق به گونه‌ای است كه به نظر می‌رسد از حیث نتایج و خروجی آن كمابیش با پاسخ‌دهندگان آن همخوانی دارد و معتبر است. ولی این نتایج به معنای آن نیست كه ۸۴ درصد مردم ایران این‌گونه فكر می‌كنند، چون نظرسنجی از مردم ایران نیست، از مخاطبان سایت شرق است كه متفاوت از جامعه ایرانی است. یكی از موسساتی كه در خارج از ایران نظرسنجی می‌كند، بارها نظرسنجی‌های خود را منتشر كرده كه دوستان از من می‌پرسند كه آیا نتایج آن معتبر است كه همواره پاسخ داده‌ام؛ فارغ از اعتبار آنكه می‌تواند دستكاری شده باشد، نظرسنجی اینترنتی به ویژه در ایران مطلقا مشابه نتایج جامعه نیست و هر خواننده‌ای باید این را بفهمد. مثل این است كه در پایگاه بسیج در این باره نظرسنجی شود و نتایج آن را به همه ملت ایران تعمیم دهیم. انجام این نوع نظرسنجی‌ها در همه سایت‌های اینترنتی معمول و متعارف است و همه هم با محدودیت‌های آن در تعمیم نتایج آشنا هستند. از این نظر آیا می‌توان مدیران مسوول همه این سایت‌ها را مورد سوال قرار داد؟ روشن است كه خیر.
۲- چرا این نظرسنجی‌ها مهم می‌شوند؟ به این علت روشن كه نظرسنجی‌های ملی و معتبر كه شامل همه مردم ایران شود یا اجرا یا نتایج آن منتشر نمی‌شود. واقعا همه دوست داریم كه بدانیم كه نظر مردم ایران درباره این قانون یا هر چیز دیگر چیست؟ همین الان طی سه هفته اخیر كه از جنگ غزه می‌گذرد ده‌ها نظرسنجی در سطح كشورهای مرتبط با موضوع و از جانب مراجع معتبر انجام و نتایج آنها منتشر شده و ما نیز در ایران آنها را می‌خوانیم. در برابر دریغ از یك نظرسنجی معتبر در داخل كشور. پس طبیعی است كه مخاطب به هر نظرسنجی معتبر یا غیرمعتبر، با قابلیت تعمیم ملی یا محدود متوسل می‌شود.
آیا فقط شبكه شرق این نوع از نظرسنجی را انجام داده؟ كافی است كه نگاهی به همه سایت‌ها بیندازیم تا مجموعه‌ای از این نظرسنجی‌ها را با نتایجش ببینیم كه در همه موارد خوانندگان اعتبار و قدرت تعمیم آنها را مورد توجه قرار می‌دهند. پس چرا آنان احضار نمی‌شوند؟ چون یا وابسته به قدرت هستند یا نتایج مطابق باب میل ارزش‌های رسمی را منتشر می‌كنند كه به احتمال فراوان از مخاطبان خاص می‌پرسند، همچنانكه مخاطبان شبكه شرق نیز محدود به گروه خاصی است. این عدم رعایت توازن در احضار افراد و نهادها برای اعمال و كارهای مشابه، نه تنها نتیجه مثبت ندارد، بلكه نتایج مذكور را نزد مردم باورپذیرتر می‌كند و این به زیان جامعه است.  

این كار شبكه شرق از فعالیت‌های عادی هر روزنامه و شبكه اطلاع‌رسانی است، ولی نتایج آن قابل تعمیم به كل جامعه نیست و در این مورد خاص اختلاف زیادی دارد. اینكه چقدر اختلاف دارد را با اطلاعات موجود نمی‌توان توضیح داد، ولی امیدوارم كه راه برای تولید و انتشار این‌گونه داده‌ها باز شود. این به سود همگان است.