چه رویایی برای کودک آینده می سازد
در روز جهانی رویا از ضرورت داشتن آرزو در کودکی توصیه‌هایی به والدین برای کمک به کودکان در مسیر انتخاب رویا فرمول تبدیل آرزوها به واقعیت و ... گفتیم
دنیای قلم - بسیاری از والدین بعد از شنیدن این جمله از فرزندشان که «بابا(مامان)، من آرزو دارم که...»، صحبت او را قطع می‌کنند یا توجهی به ادامه جمله فرزندشان ندارند. این در حالی است که یکی از بزرگترین مسئولیت‌های والدین این است که به کودکان خود بیاموزند که باید رویاهایشان را جدی بگیرند و در راه رسیدن به آن آرزوها و رویاها تلاش کنند. امروز یعنی25 سپتامبر، روز جهانی رویاست. در روز جهانی رویا، مردم به آرزوهای‌شان فکر می‌کنند و این‌که چطور با ایجاد یکسری تغییرات مثبت بر اساس توانمندی‌هایشان، می‌توانند به آن‌ها دست یابند. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام، از ضرورت داشتن رویا و آرزو در کودکی خواهیم گفت. همچنین توصیه‌هایی به والدین خواهیم داشت که چطور در این مسیر به فرزندشان کمک کنند و برای تقویت و تحقق‌بخشی به آرزوهای آن‌ها چه کنند؛ با ما همراه باشید.
چرا کودک باید آرزو داشته باشد؟
یک کارشناس‌ارشد ادبیات کودک‌و‌نوجوان که سال‌هاست در کانون پرورش فکری فعالیت‌های فرهنگی‌و‌ادبی انجام می‌دهد، به سوالات ما درباره جایگاه رویا پاسخ می د‌هد«عزت صدیقی لویه»، کارشناس‌ارشد ادبیات کودک و نوجوان، سال‌هاست با اعضای کودک و نوجوان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت‌های فرهنگی و ادبی انجام می‌دهد و با دنیای بچه ها آشنایی زیادی دارد. از او می‌پرسم که رویا چرا آن‌قدر مهم است که یک روز در جهان برای آن نامگذاری شده است؟ و چرا رویاپردازی برای کودکان مهم‌تر است؟ در ادامه پاسخ‌های او به سوالات ما را خواهید خواند.
در روز جهانی رویا هستیم، به عنوان کسی‌که ارتباط زیادی با بچه‌ها داشتید به ما بگویید رویا دقیقا چیست؟
رویاپردازی حالتی ذهنی است که فرد را از دنیای واقعی خارج می‌کند و در دنیای ذهنی خود به ساخت و پرداخت یا تصور اشیا، نمادها یا رویدادهایی می‌برد که در آن لحظه وجود ندارند. رویاپردازی و خیال‌پردازی اصلا مذموم و ناپسندیده نیست. من در حوزه روان‌شناسی بزرگسال تخصص ندارم اما با یک جست‌وجوی ساده پژوهشی متوجه می‌شویم که اگر خیال‌بافی، فرد را پیوسته از دنیای واقعی جدا نکند و زندگی او را تحت تاثیر قرار ندهد، حتی در بزرگسالی هم می‌تواند ایده‌های فراوانی در حل مسئله به فرد بدهد.
خب اصلاً چرا بچه‌ها باید رویا داشته باشند؛ به چه درد آن‌ها می‌خورد؟
دنیای پر از رنگ و زیبایی کودکان به شدت به رویا و خیال‌پردازی نیاز دارد. کودکان باید در ذهن خود موجودات، مکان‌ها و اتفاق‌های غیرواقعی را پرداخت و پردازش کنند. همین که کودک در دنیای خیالی خود با موجودات و افراد غیرواقعی سخن می‌گوید، به تثبیت زبان‌آموزی او کمک می‌کند و توانایی کودک را برای مهارت حل‌مسئله تقویت می‌کند. وقتی کودک شروع به رویاپردازی می‌کند، ذهن او به قلمرو ناشناخته‌ها می‌رود، قلمرویی که امکانات آن بی پایان و بی نهایت است. این تمرین ذهنی، کودکان را در همراهی و ارتباطات اجتماعی با دیگران بسیار کمک می‌کند. نقاشی‌های متفاوت، متن‌های خیالی و دست‌سازه‌های کودکان که رنگ و بوی واقعی ندارند محصول همین رویاپردازی کودکان است که در اشکال مختلف دیده می‌شود. خانواده‌ها هرگز نباید فکر کنند که خیال‌پردازی کودکان، اتلاف وقت است بلکه آن را دروازه خلاقیت و پرورش فکر کودکان بدانند.
حالا که می‌دانیم رویا چه اهمیتی در زندگی بچه‌ها دارد بفرمایید چطور به بچه‌ها رویا بدهیم و داشتن رویا را در آن‌ها تقویت کنیم؟
می‌پرسید که چطور به بچه‌ها رویا بدهیم؟ مثل این است که بگوییم چطور به بچه‌ها بازی یاد بدهیم؟ شما یک حیاط یا زمین بازی به کودک بدهید، خودش به شکل‌های مختلف و به مراتب بهتر از شما بازی را خلق می‌کند. درِ کابینت را باز کنید و ببینید یک قابلمه چه وسیله بازی خوبی است! گاهی هواپیما می‌شود و گاهی کشتی. یکبار کلاه جنگی می‌شود و لحظهای بعد میز فروشنده! بزرگ‌ترها می‌توانند به کودک این لطف را بکنند و از مسیر رشد طبیعی بچه‌ها کنار بروند و همان امکانات مورد نیاز و اولیه برای حیات یک انسان را آماده کنند. اگر علاقه فرزند خردسال‌تان را به نقاشی دیدید و او را مجبور کردید همان که می‌بیند را نقاشی کند عشق او به نقاشی را خاموش کرده‌اید. فقط برای او ابزار باکیفیت نقاشی تهیه کنید و اجازه بدهید او آدمک‌هایی با دست و پاهای کوتاه و بلند، خورشید با شعاع‌های آبی و دخترهایی با یک دامن بلند بکشد. این همان رویایی است که در ذهن کودک است. بنابراین به عنوان والدین به ذهن کودک خلاق، کادر ندهید؛ یعنی نگویید که خورشید فقط زرد است و آن بالاست؛ دریا نمی‌تواند از ابر به سمت زمین حرکت کند. این قواعد کلی، دنیای رویایی کودکان را خاموش می‌کند و گلدان را فقط با یک حجم و کادر مشخص می‌بیند که روی میز قرار گرفته است. آیا نقاشان مینیاتور که گل‌های ماورایی و شگفت را نقاشی کرده‌اند، نمی‌توانستند صرفا همین گل‌های زیبا را نقاشی کنند؟ آیا اگر انسان‌ها، همه تابع کادر و قالب بودند ما امروز می‌توانستیم در زیر آب‌ها زندگی کنیم؟ بر روی ابرها پرواز کنیم و روی ماه قدم بزنیم؟ ردپای بسیاری از اختراعات به رویاپردازی دوران کودکی می‌رسد. زندگینامه ابوعلی سینا و دوران کودکی او را بخوانید می‌بینید دوران کودکی چطور در بزرگسالی موثر است. اما مهم‌ترین کاری که برای تقویت رویاپردازی در کودکان می‌شود انجام داد کتابخوانی است.
چرا کتاب خواندن این قدر برای بچه‌ها ضروری است؟
کتاب خواندن مفید است و سن و سال نمی‌شناسد؛ اما برای کودکان بسیار مهم‌تر و موثرتر است. کتاب خواندن دنیای ذهنی بچه‌ها را برایشان بازگو می‌کند. بچه‌ها با کتابخوانی یاد می‌گیرند چطور رویاپردازی کنند. چطور آدم‌ها و اتفاقات بهتری را به رویاهایشان راه بدهند و چطور از آن‌ها حرف بزنند و ایده‌هایشان را بنویسند. من سال‌هاست که نامه‌های بچه‌ها را می‌خوانم و از رویاها و دنیای پر از خیال آن‌ها شگفت‌زده می‌شوم. دنیای آن‌ها سرشار از انواع دوست‌های خیالی است که در مواقع مختلف به کمک آن‌ها می‌آیند. مداد خیالی آن‌هاست که درست به وقت و به موقع در جواب دادن سوال سخت ریاضی کمک‌شان می‌کند. البته بسیار دیده‌ام بچه‌هایی که رویاهای خودشان را فراموش کرده‌اند و شغل پدر و حل مسائل خانوادگی رویای آن‌ها شده است و این البته نگران‌کننده و هشداردهنده است. همیشه در پاسخ نامه‌هایم به بچه‌ها می‌گویم که پدر و مادرها می‌توانند مشکلات را حل کنند و اصلا لازم نیست تو نگران باشی. اما کاش می‌توانستم به والدین بگویم روزهای پر از رنگ و خیال را از بچه‌ها نگیرید. مشکلاتی که در خانواده و در جوار کودکان مطرح می‌شود، در ذهن آن‌ها بسیار پررنگ‌تر و جدی‌تر است.
شما در کانون پرورش فکری کودکان هم فعال هستید؛ فعالیت‌های این نهاد، چطور می‌تواند در این زمینه کمک کند به خانواده‌ها تا بچه‌ها رویاهایی درست انتخاب کنند؟
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سازمانی فرهنگی هنری است که به کودکان و نوجوانان خدمات متنوعی ارائه می‌دهد. این جا همان دنیای رنگ و نشاط و شادی است که کودکان به دنبالش هستند. هدف اصلی کانون، پرورش فکر و خلاقیت کودکان است. تمام کارگاه‌ها با همین هدف برگزار می‌شود. این کارگاه‌ها در مکان استانداردی که در میان قفسه‌های کتاب کودک و نوجوان است برگزار می‌شود. کتاب‌ها توسط برجسته‌ترین نویسندگان و مترجمان و تصویرگران و با بالاترین کیفیت چاپ منتشر می‌شود و این کتاب‌ها در دسترس کودک و نوجوان است. مربیان کانون، صرفا کتابدار نیستند بلکه مربی فرهنگی، هنری و ادبی هستند. آن‌ها با دنیای کودک کاملا آشنا هستند. به کودکان کمک می‌کنند تا همچنان که در مسیر رشد طبیعی خود هستند از طریق رنگ و نقاشی، با گِل و سفال، با نوشتن خلاق و بازی‌های خلاقانه با نمایش و ... فکر و خلاقیت خود را پرورش بدهند. پرورش فکر و خلاقیت معیار است. این اتفاق در تمامی کارگاه‌ها با ابزارهای مختلف رخ می‌دهد. از همه مهم‌تر کتاب است. کتاب‌هایی که در معرض کودکان و نوجوانان است. این‌جا کتابخانه یا سالن مطالعه نیست که همه در سکوت مطلق، کتاب‌ها را مطالعه کنند بلکه کودک آزاد است تا با دوستانش در این فضا بازی‌های خلاقانه کند. آن‌ها رویاهای خود را در قالب نمایش خلاق نشان می‌دهند. یک آدم فضایی می‌شوند یا یک ابرقهرمان. اگر به برگزیده شدن کودکان در جشنواره‌های بین‌المللی سری بزنید، می‌بینید که کانون پرورش فکری چطور به رویاها و خیال‌های کودکان در قالب‌های مختلف میدان داده و کودکان دنیای خیالی و شگفت‌شان را به تصویر کشیده‌اند. کارگاه‌های ادبی شامل نوشتن خلاق برای کودکان، کارگاه‌های شعر و داستان برای نوجوانان، کارگاه‌های هنری شامل عکاسی، نقاشی، سفال، نمایشنامه نویسی، پویانمایی، سرود و فعالیت‌های متنوع و متعدد فرهنگی شامل روخوانی کتاب، شعرخوانی، نمایش خلاق، کاردستی، انواع بازی‌های گروهی و رومیزی و فکری و بحث آزاد، فعالیت پژوهشی و نجوم و ... بعضی از این فعالیت‌ها و کارگاه‌ها هستند. کودکان و نوجوانان در فضایی دوستانه و شاد در کارگاه‌های متعدد شرکت می‌کنند و با دنیایی از فکر و ایده آشنا می‌شوند و آن را تجربه می‌کنند.
فرمول طلایی تبدیل آرزوها به واقعیت
دکتر مهدی سودآوری | روان شناس و مدرس دانشگاه
مهم‌ترین تفاوت هدف و آرزو در نحوه دستیابی به آن است. آرزو به نوعی رویاست که با تصور آن حس خوبی به آدم دست می‌دهد اما هدف متفاوت است. بسیاری از ما به دنبال فرمولی از مراحل تبدیل یک آرزو به واقعیت هستیم. حال سوال این است که آیا چنین فرمولی از منظر روان‌شناسی، وجود دارد که با کمک آن، آرزوها به واقعیت تبدیل شود؟
6 شرط تبدیل آرزو به واقعیت
برای این که خواسته‌ای به هدف تبدیل شود باید شش شرط داشته باشد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد.
1 مشخص باشد، یعنی کاملا با جزئیات. پولدار شدن هدف نیست، افزایش درآمد به میزان 20درصد می‌تواند هدف باشد. همچنین روش دستیابی به آن مشخص باشد. از چه طریقی قرار است این افزایش صورت گیرد؟ روش مشخص و منطقی برای هدف، ضروری است.
2 قابل اندازه‌گیری باشد. خوشبخت‌شدن چون قابل اندازه‌گیری نیست، فقط یک آرزوست. موفق شدن قابل اندازه‌گیری نیست. اما مثلا گرفتن نمره خوب در یک درس یا معدل بالا، قابل اندازه‌گیری است.
3 قابل دستیابی باشد. با توجه به شرایط و امکانات، واقع‌بینانه و قابل دستیابی باشد. برای کسی که دچار پرخوری است رژیم غذایی شامل روزی یک هویج و یک کف دست نان، انجام شدنی نیست! یا در عرض یک ماه میلیاردر شدن! یا برای دانش‌آموزی که پایه‌های درسی‌اش ضعیف است، گرفتن معدل 20 نشدنی است.
4 مرتبط باشد. روش و نتیجه به هم ربط داشته باشند. این که با تمرکز کردن لاغر شویم، ربطی به هم ندارد. باید برای مسیری که می‌خواهیم یک آرزو به واقعیت تبدیل شود، منطق داشته باشیم.
5 زمان‌بندی شده باشد. هر هدفی باید زمان‌بندی شده باشد. در عرض یک هفته، یک سال و ... باید به آن رسید؛ اما آرزو معمولا زمان ندارد و برای این که به هدف تبدیل شود، باید برای آن زمان مشخص کرد.
6 باید دقت کنیم که هدف در چارچوب امکانات و شرایط تعریف می‌شود ولی آرزوها معمولا کلی، بدون جزئیات و روش انجام هستند. جملات کلی مثل افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت زندگی و ... هیچ‌کدام هدف نیست اما می‌توانند با تعریف چارچوب و شرایطی، آن‌ها را قابل دستیابی کرد.
زنگ‌خطرهای غرق‌شدن کودک در خیال‌پردازی
بعضی از خیال‌پردازی‌ها هستند که بسیار خطرساز و مشکل‌سازند؛ زیرا سبب می‌شوند که کودک از ریتم زندگی روزانه خود خارج شود. بعضی از کودکانی که اسیر خیال‌پردازی‌های مبهم و توهم‌زا می‌شوند، بهکلی رابطه خود را با دنیای بیرون قطع می‌کنند. این دسته از کودکان اغلب از اتاق خود بیرون نمی‌آیند و تمایلی به شرکت در جمع‌ها و مهمانی‌ها ندارند که این یک زنگ خطر است. همچنین خیال‌پردازی بیش از حد کودکان ممکن است تاثیراتی روی تمرکز داشته باشد. کودکی که درگیر خیالبافی‌های موهوم می‌شود، قطعا تمرکز کافی بر درس خود نخواهد داشت زیرا دنیای خیالی ذهنش موجب می شود که او مدام پرش فکری داشته باشد. درگیر شدن بیش از حد کودک به عالم تخیلاتش، سبب خواهد شد که او اعتنایی به آموخته‌های دنیای واقعی خود نداشته باشد. در نتیجه آموزش دادن به این دسته از کودکان سخت خواهد بود. نکته پایانی درباره داشتن آرزو و رویا در کودکی این است که از بچه‌ها توقع و انتظارات بیجا نداشته باشید؛ چون‌که اقتضای سن آن‌هاست که نسبت به علایق خود خیال و رویاپردازی داشته باشند و برای هر یک از خواسته‌های خود خیال‌پردازی کنند. رویا در کودکان امری طبیعی است که به مزایای آن در این پرونده اشاره شد ولی مشروط به افراطی‌نشدن آن؛ پس لازم است به‌جای مقابله با این مسئله، به فکر مدیریت آن باشید.