جهان در آستانه جنگی دیگر: ضرورت عبرت از گذشته

دنیای قلم - اصغر میرفردی : روزهای گذشته، داغ‌ترین موضع‌گیری‌ها از سوی روسیه و امریكا در زمینه جنگ اوكراین انجام شده است؛ موضع‌گیری‌هایی كه می‌تواند فرآیند تحولات و رویارویی‌های آینده این جنگ را جهت دهد. شاید بتوان گفت روسیه پس از هجوم خود به اوكراین، هیچگاه تا این اندازه از سوی غرب مورد خطاب تهدیدآمیز قرار نگرفته بود. دو موضع رییس‌جمهور امریكا، در سفر به اوكراین، رییس‌جمهور روسیه را بیش از گذشته برانگیخته است. نخست روایت تحقیرآمیز بایدن از ناكامی روسیه برخلاف تصورات آغازین حمله به اوكراین و دوم اینكه وی تاكید نمود كه روسیه در این جنگ پیروز نخواهد شد. این موضع‌گیری‌ها، به تنهایی كافی بود تا پوتین، با تصمیم به خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای، به گونه‌ای آشكار تهدیدهای پیشین خود مبنی بر استفاده از تجهیزات هسته‌ای در رویارویی با اوكراین و حامیانش را شدت ببخشد. چالش‌های چند روز گذشته روسیه با مولداوی، این گمان را تقویت می‌كند كه روسیه با وجود ناكامی در شكست اوكراین، برنامه گسترش میدان جنگ را داشته باشد، همان‌گونه كه در روزهای آغازین یورش به اوكراین، لهستان و كشورهای اروپایی خواستار پیوستن به ناتو را تهدید به حمله نظامی كرد. تاكنون، تلاش برخی مقامات سیاسی اروپایی برای میانجی‌گری‌ بین روسیه و اوكراین نتیجه نداده و با حجم ویرانی‌های به بارآمده در اوكراین، مقاومت تجربه‌شده از سوی اوكراین و همچنین افزایش همگرایی اروپاییان برای یاری رساندن مالی و تجهیزاتی به اوكراین، دستیابی به صلح از رهگذر چنین میانجی‌گری‌هایی دور از انتظار است.

دشوار بودن چنین مسیری برای صلح، دلیل دیگری هم دارد و آن، این است كه اوكراین حاضر به پذیرش درخواست‌های روسیه نخواهد بود، زیرا روسیه بر آن است تا اوكراین افزون بر پذیرش حاكمیت روسیه بر كریمه، از عضویت در ناتو یا اتحادیه اروپا بپرهیزد و برای رسیدن به صلح، بخشی از سرزمین خود را به روسیه یا واگذار نماید، همان ایده‌ای كه برخی به عنوان «خاك در برابر صلح» از آن یاد كردند. اوكراینی كه بر خلاف تصور جهانیان، بیش از یك‌سال در برابر ماشین جنگی روسیه مقاومت كرده و توانمندی دفاعی و همچنین حقانیتش در این رویارویی روز به روز برای جهانیان بیشتر آشكار شده و امیدش به جذب حمایت بیشتر می‌شود، تن به خواست‌های روسیه نخواهد داد. نتیجه چنین وضعیتی، دسته‌بندی آشكارتر غرب و شرق با یكدیگر بر سر مساله اوكراین خواهد بود. اگر گفتمان سیاسی بر ریل مواضع اعلام‌شده هفته‌های اخیر پیش رود، جهان وارد شرایط رویارویی نظامی دیگری از گونه جنگ‌های جهانی خواهد شد. در این میان، كشور ما باید از تجربه تلخ قربانی شدن در جنگ‌های جهانی اول و دوم، عبرت گرفته و خود را از این درگیری دور كند. اگرچه فروش پهپاد به روسیه بدون دوراندیشی نسبت به پیامدهای آن، ناخواسته كشور ما را در افكار جهانیان هوادار روسیه معرفی نموده است، اما می‌توان با مواضع بیطرف و بازنگری در فروش تجهیزات، از درگیر شدن در جنگ احتمالی پرهیز نمود. كشور چین در عرصه‌های سیاسی به عنوان یك كشور شرقی و سوسیالیستی، همنوا با روسیه‌ای است كه تبار عملی سوسیالیسم در جهان بوده است ولی در كنش‌های اقتصادی و مواضع عملی، با محور قرار دادن منافع درازمدت و جهانی خود، از فروش تسلیحات نظامی به روسیه خودداری نمود. با وجودی كه روسیه نفت خود را به كمترین قیمت به چین می‌فروشد و حتی با این رویه یكی از بازارهای اصلی نفت ایران را به دست گرفت.

شوربختانه، تاكنون مسوولان جامعه ما چنین نگاهی كه بدون هزینه باشد و كمترین هزینه را داشته باشد، در قبال این چالش كه می‌تواند شعله جنگ جهانی دیگری را برافروزد، نداشته‌اند. ضرورت دارد تا دیر نشده است، از همدلی و همراهی با روسیه پرهیز شود، زیرا همیار و همراه ماندن با روسیه، كشور ما را جزو كشورهای درگیر جنگ احتمالی و دست‌كم حتی اگر جنگی رخ ندهد آماج تحریم‌های بیشتر مرتبط با حمله روسیه به اوكراین خواهد کرد. عبرت نگرفتن از تاریخ، به معنای پذیرش هزینه‌های شوم تكرار تجربه‌های تلخ تاریخی است. سرزمین ما دیگر تاب و توان سوختن در جنگ دیگر كشورها را ندارد.