چین و ایران، عقل سرد و هیجان داغ

دنیای قلم - سید عطاءالله مهاجرانی :اكنون كه حدود یك ماه از سفر بسیار مهم شی جین‌پینگ رهبر چین به عربستان گذشته است، شاید بتوانیم اندكی با تامل بیشتر به موضوع رابطه چین و ایران نگاه كنیم. وقتی رهبر چین در فرودگاه ریاض بر سكوی استقبال قرار گرفت، ۲۱ توپ به نشانه خوشامد شلیك شد. دود قرمز و زرد به رنگ پرچم چین فضای مراسم استقبال را پوشانید، همگی در زیر چتر دود پرچم چین بودند! واكنش‌هایی كه از سوی ایران نسبت به سفر رییس‌جمهور چین به عربستان انجام شد، واكنش‌هایی سریع، نیندیشیده و طبعا بدون اثر بوده و هست. چند نكته قابل تامل: 

یكم: سفر رییس‌جمهور چین در سه سطح برنامه‌ریزی شده بود. دیدار رسمی از عربستان و امضای بیش از 30 قرارداد مهم در حوزه‌های مختلف با دولت و بخش خصوصی عربستان. چین مهم‌ترین طرف قرارداد واردات نفت و گاز از عربستان است. به عبارت دیگر ۳۲ در صد نفت مورد نیاز چین از كشورهای شورای همكاری خلیج فارس فراهم می‌شود.

 سطح دوم، برگزاری نخستین اجلاس مشترك چین با كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس  سطح سوم، اجلاس چین با ۲۲ كشور عربی عضو اتحادیه عرب 
دوم: چنین سفری با اهمیت مركب و مضاعفی كه داشته و دارد، یك سفر توریستی یا تشریفاتی نیست! در مورد بیانیه‌های دوجانبه با عربستان و شورای همكاری خلیج فارس و عرب- لیگ بدیهی است كه از پیش اندیشیده‌اند و روی تك‌تك واژه‌ها و بند‌ها و كلیت بیانیه‌ها و جهت آن توافق شده است.
سوم: بیانیه‌ها و لزوما سفر، نشانه روشن تغییر استراتژیك در سیاست منطقه‌ای و بلكه جهانی چین است. چین به دلایل مختلفی كه از جمله آن می‌تواند موضوع حساس و استراتژیك حاكمیت تایوان برای چین باشد، تصمیم گرفته است از كارت نیرومند خلیج فارس در ابعاد مختلف استفاده كند. برای استفاده از این كارت، از ایران فاصله گرفته و به عربستان و امارات و دیگر كشورهای عربی نزدیك شده است.

چهارم: واژگان و زبان بیانیه‌ها، در مورد توان هسته‌ای ایران، نقش ایران در تهدید امنیت منطقه‌ای، دفاع ایران از گروه‌های تروریستی (لابد منظورشان حزب‌الله و حوثی‌ها و حماس و جهاد اسلامی است!) توسعه توانایی نظامی ایران در صنایع موشكی و پهپادی، توصیه به ایران در همكاری با سازمان بین‌المللی انرژی اتمی، حمایت از ادعای امارات نسبت به جزایر ایرانی ابوموسی و تنب بزرگ و كوجك، حمایت از سیاست عربستان در یمن و لبنان و سوریه و… تك‌تك این مواضع، مواضعی نیست كه بدون اندیشه و مقدمه صورت گرفته باشد و با گلایه ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور، توصیه به چین در جبران امور توسط كمال خرازی رییس شورای راهبردی روابط خارجی یا تهدید یكی از نمایندگان محترم مجلس كه: «اگر چین رسما عذرخواهی نكند، موضوع تایوان را مطرح می‌كنیم!» به قول خواجه عبدالله انصاری آن را كه ندادی چه دادی!
چین با «عقل سرد» مثال‌زدنی‌اش، بر اساس منافع منطقه‌ای خود، مصلحت و منفعت بیشتر خود را در نزدیكی به عربستان و شورای همكاری و عرب- لیگ دیده است. ما می‌بایست این استراتژی را با دقت بررسی و علل و دلایل این مواضع را درك كنیم، ببینیم چه راهكار‌هایی می‌توانیم برای حمایت از مصالح و منافع ایران داشته باشیم. 
اخیرا علی لاریجانی تعبیر تامل‌انگیزی به كار برده بود: «سیاستمداران برای تغییر شرایطند و نه توصیف شرایط.» می‌خواهم بگویم با تاسف برخی سیاستمداران ما در وصف شرایط هم اسب‌شان لنگ است تا چه رسد به تغییر شرایط.  وقتی ما در موقعیت ضعیف، خودمان را قرار دادیم و امكان انتخاب‌های خود را محدود یا محذوف كردیم، بدیهی است كه چین و روسیه فرصت و زمینه بیشتری برای كسب منافع پیدا می‌كنند یا می‌توانند مصالح و منافع ایران را قربانی كسب منافع بیشتر در جبهه رقیبان ایران قرار دهند. فرانسوی‌ها اصطلاح معنی‌دار «عقل سرد» را برای اعمال حاكمیت و شیوه حكمرانی به كار می‌برند. ما به جای «عقل سرد» كه چینی‌ها استاد كاربری‌اش هستند، از «هیجان داغ» استفاده می‌كنیم. از شورای راهبردی سیاست خارجی همین انتظار می‌رود كه در برابر سیاست‌های راهبردی چین در منطقه از تعبیر اخلاقی و عاطفی «جبران كردن» استفاده نكند. 

چین از كدام بخش از مواضعش كه تماما منطبق بر مواضع عربستان و شورای همكاری خلیج فارس و عرب‌- لیگ بود، عقب‌نشینی خواهد كرد!؟ ما نیاز داریم در درجه اول چرایی اتخاذ راهبرد جدید چین را كه از آن به چرخش استراتژیك یا نقطه عطف تعبیر شده است، بشناسیم. ببینیم چرا چین به چنین موضعی رسیده است. سیاست خارجی و روابط خارجی، جای گلایه و توصیه اخلاقی و بدتر از آن تهدید نیست! از «هیجان داغ» كم كنیم و بر «عقل سرد» بیفزاییم. و در یك كلام: جهان سر به سر عبرت و حكمت است/ چرا بهره ما همه غفلت است!؟