بایدها و نباید مذاكرات برجام
یادداشت حسین مسعود‌نیا، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه را درباره مذاکرات برجام بخوانید.
دنیای قلم -پس‌از مدت‌ها وقفه، تیم مذاكره‌كننده دولت سیزدهم به نوعی توافق نسبی بر سر تاریخ آغاز مجدد مذاكرات احیای برجام كه شش دور مذاكرات مربوط به آن در دولت قبل صورت گرفته بود، با طرف‌های دیگر مذاكره‌كننده به‌خصوص گروه 1+4 رسیده‌اند. این تصمیم بیانگر این مهم است كه آقای رییسی به وعده دوران انتخاباتی خود مبنی‌بر تداوم مذاكره به شرط نتیجه‌محور بودن وفادار است.
علاوه بر خود رییس‌جمهور برخی از اعضای دیگر دولت هم بر این مهم تاكید كرده‌اند كه دولت جدید تصمیم به پایان تحریم‌ها و بهره‌گیری از نتایج آن برای پیشرفت اقتصادی كشور دارد. البته هنوز نكات ابهام‌آمیز چندی در خصوص آینده مذاكرات وجود دارد از قبیل اینكه یك آیا مذاكرات از مرحله متوقف‌شده در دولت قبل آغاز خواهد شد؟ آیا هدف احیای برجام و لغو تحریم‌های برجامی است یا اینكه تیم مذاكره‌كننده ایرانی به دنبال احیای برجام، تضمین دولت امریكا مبنی‌بر عدم تكرار خروج از آن و لغو تمامی تحریم‌هاست؟ باوجود این به نظر می‌رسد كه شرایط از نظر داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در حال حاضر برای تیم مذاكره‌كننده ایرانی مساعد است كه ذیلا توضیح داده خواهد شد: از نظر داخلی دولت آقای رییسی متكی به ائتلافی از نیروهای اصولگرا است كه نگاه یكسانی در خصوص مسائل داخلی و خارجی ندارند.
برخی از این نیروها در حوزه سیاست خارجی مخالف برجام بوده و هستند اما در مقابل خود شخص رییس‌جمهور سعی كرده است در حوزه سیاست خارجی خود را شخصی عمل‌گرا كه درصدد تامین منافع ملی است، معرفی كند. ازاین‌رو از همان روزهای نخست پیروزی آقای رییسی در انتخابات ریاست‌جمهوری این احتمال می‌رفت كه با گذشت زمان نیروهای مخالف برجام در اردوگاه دولت با دیدگاه‌های رییس‌جمهور مخالف باشند. این مهم بالاخره پس از ملاقات رییس مجلس با حضرت آیت‌الله‌العظمی صافی‌گلپایگانی تجلی پیدا كرد آنجاكه این مرجع تقلید توصیه كرد كه باید از قهر بودن با جهان پرهیز كرد.
به دنبال آن برخی از نیروهای اصولگرا به مخالفت با این مرجع تقلید پرداختند؛ موضعی كه با مخالفت نیروهای اصول‌گرای عمل‌گرا و حتی قوه قضاییه مواجه شد. لذا با توجه به چنین وضعی دولت می‌تواند از نظر داخلی اطمینان داشته باشد كه نیروهای اصول‌گرای عمل‌گرا در دولت و خارج دولت به همراه اصلاح‌طلبان از سیاست خارجی آقای رییسی برای احیای برجام حمایت كنند. عامل دومی كه از نظر داخلی توان مانور طرف ایرانی را در مذاكرات آتی افزایش داده‌است افزایش توان هسته‌ای ایران به‌‌رغم سیاست ترور و تخریب رژیم صهیونیستی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران بوده است. از نظر منطقه‌ای نیز به نظر می‌رسد كه شرایط در حال حاضر به چند دلیل به نفع تیم مذاكره‌كننده ایرانی است:
1- از نظر میدانی پس از درگیری اخیر میان نیروی دریایی سپاه و امریكا در خلیج‌فارس و ممانعت از سرقت یك محموله نفتی ایران مجددا این نكته هویدا شد كه در خلیج‌فارس در شرایط كنونی نیروی دریایی ایران دست‌بالا را داشته و توان تغییر موقعیت در منطقه را در صورت لزوم دارد.
2-روابط ایران و كشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان‌سعودی پس از به قدرت رسیدن دولت سیزدهم تا اندازه زیادی بهبود یافته است؛ لذا از میزان حساسیت كشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس نسبت به موضوع برجام و احیای آن كاسته شده است.
3- رژیم صهیونیستی مخالف اصلی احیای برجام بوده. پس از مواجه شدن با پاسخ منفی امریكا مجبور به اذعان به این مهم شد كه در صورت تمایل امریكا به بازگشت به برجام ما نیز مخالفتی نداریم.
4- خروج نیروهای امریكا از افغانستان و به قدرت رسیدن مجدد طالبان حداقل در كوتاه‌مدت از نظر منطقه‌ای توازن قوا را به نفع ایران تغییر داده‌است. اما از نظر بین‌المللی نیز به نظر می‌رسد در امریكا و در میان دیگر اعضای شركت‌كننده در برجام این مهم به عنوان یك اصل پذیرفته شده است كه دانش هسته‌ای ایران بومی شده و بهترین راه برای نظارت بر آن همكاری با ایران در قالب توافق‌نامه برجام است. علاوه بر این دولت بایدن در داخل امریكا از سوی افكار عمومی در خصوص وعده انتخاباتی خود مبنی‌بر بازگشت به برجام تحت فشار است ضمن آنكه پنج عضو دیگر برجام نیز همچنان اعتقاد به احیای برجام دارند. لذا با توجه به چنین پیشینه‌ای به‌نظر می‌رسد درحالی تصمیم به تعیین دقیق تاریخ برای ازسرگیری مذاكرات گرفته شده است كه شرایط از نظر داخلی منطقه‌ای و بین‌المللی به نفع دیپلمات‌های ایرانی شركت‌كننده در مذاكرات است اما تیم مذاكره‌كننده ایرانی نیز چند نكته را باید مدنظر قرار دهد:
1- واقعیت این است كه بین مواضع امریكا با دیگر اعضای برجام به به‌ویژه روسیه و چین اختلاف دیدگاه وجود دارد. دیپلمات‌های ایرانی نه‌تنها باید از این اختلاف‌نظر نهایت استفاده را بكنند بلكه باید حتی در صورت به بن‌بست رسیدن مذاكرات، مانع از موفقیت امریكا در شكل دادن به یك اجماع بین‌المللی علیه ایران شوند.
2- با توجه به مواضع نمایندگان روسیه و چین در چندهفته اخیر به نظر می‌رسد كه طرف‌های دیگر مذاكره‌كننده حاضر به كنار گذاشتن شش دور مذاكرات قبلی و دستاوردهای آن در وین باشند؛ لذا طرف ایرانی در صورت عدم تمایل به تداوم مذاكرات قبلی باید راه‌حل بینابینی را پیشنهاد دهد كه هم پنج عضو دیگر مذاكره‌كننده را در مقابل عمل انجام‌شده قرار دهد و هم تصور این مهم را كه ایران درصدد بستن پرونده برجام هست از بین ببرد.
3- ایران از طرف امریكایی تضمین عدم خروج مجدد با توجه به اقدام غیرقانونی ترامپ را می‌خواهد، تقاضایی كه در حال حاضر حتی از سوی بایدن نیز در مورد دولت خودش مورد پذیرش واقع نشده است. علی‌ای‌حال درصورت خودداری امریكا از دادن تضمین، دیپلمات‌های ایرانی حاضر در مذاكرات آتی باید با كمك دیگر اعضا به‌ویژه روسیه و چین راهكار دیگری كه ضمانت بین‌المللی برای ممانعت از خروج خودسرانه اعضای امضاكننده از برجام داشته باشد را پیدا كند.
4 - مذاكرات برای احیای برجام، لغو تحریم‌های برجامی، راستای راستی‌آزمایی از سوی ایران و بازگشت ایران به مفاد برجام است؛ لذا به نظر می‌رسد درخواست لغو تمامی تحریم‌ها در حال حاضر از سوی ایران در مذاكرات آتی منجر به فرسایشی شدن مذاكرات یا كشیده شدن پای موضوعات دیگر مانند توان موشكی ایران و مسائل منطقه‌ای به مذاكرات می‌شود؛ مسائلی كه برخی از آنها مانند توان دفاعی ایران جزو خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آید مضافا اینكه فرسایشی كردن مذاكرات و پیوند زدن آن با توان دفاعی و مسائل منطقه‌ای از خواسته‌های اصلی دولت امریكا و برخی از متحدین اروپایی این كشور است؛ لذا مذاكره‌كنندگان ایرانی به‌هیچ‌وجه نباید اجازه دهند مذاكرات به این سمت پیش رود.
منبع: اعتماد