ایستایی قیمت نفت در جنگ

دنیای قلم -داوود میدری: اكونومیست در شماره اخیرش (دوم دسامبر 2023 مصادف با 11 آذرماه) به این مساله پرداخته است كه چرا در این جنگ بر خلاف عموم جنگ‌های خاورمیانه قیمت نفت ابتدا اندكی افزایش و سپس كاهش یافت. هر چند این نشریه به عوامل خاص می‌پردازد اما به ‌طور ضمنی به مخاطب خود پیام می‌دهد كه لزوما جنگ در خاورمیانه دیگر با افزایش قیمت نفت همراه نخواهد بود. این تحلیل اگر درست باشد و تنها برای اطمینان بخشیدن به مصرف‌كنندگان كشورهای شمال نبوده بیانگر از بین رفتن یكی از عوامل بازدارنده جنگ در منطقه خاورمیانه است. رویترز نیز در هفتم دسامبر (16 آذر) تحلیلی مشابه با اكونومیست از بازار نفت ارائه داده است. در گزارش رویترز آمده است از اكتبر ۲۰۰۴ تا امروز كه حدود ۲۰ سال می‌گذرد قیمت نفت برخلاف بیشتر كالاها و مواد اولیه تقریبا ثابت بوده است. در پایان سال ۲۰۰۴ قیمت نفت ۸۰ دلار بوده است و در ماه پایانی ۲۰۲۳ (آذر ماه ۱۴۰۲) قیمت نفت به ۷۰ دلار رسیده است. دیدار پوتین و بن‌سلمان در پنچشنبه 15 آذر ماه احتمالا برای یافتن راه‌حلی برای افزایش قیمت نفت خواهد بود. 
تحلیل نشریه اكونومیست از اقتصاد سیاسی نفت در جنگ اسراییل با فلسطین در زیر آمده است: 
 سوال این است كه چرا با وجود وقوع جنگ در خاورمیانه قیمت نفت افزایش نیافته است؟ عدم اجرای توافق اوپك از علل اصلی پایین ماندن قیمت نفت است. قرار بود نشست نوامبر به صورت حضوری در تاریخ ۲۶‌ نوامبر برگزار شود. اما همه ‌چیز طبق برنامه پیش نرفت. ابتدا روز جلسه تغییر كرد و سپس ملاقات حضوری انجام نشد و اعضا به صورت برخط (آنلاین) دیدار كردند. این تغییرات در برگزاری جلسه نشانگر اختلافات بین تولید‌كننده‌های بزرگ و كوچك نفتی است. اما ریشه این اختلافات كه خود را در جلسه نشان داده است كجاست؟ در جلسه ماه ژوئن امسال (خرداد ماه) كاهش تولید نفت به همه اعضا تحمیل شد. این مصوبه برای اوپك پلاس كه كشورهای كوچك آفریقا غربی هستند بسیار پرهزینه بود. اما اعضای بزرگ دوباره خواستار كاهش تولید نفت شدند. در ماه نوامبر (آذر ماه) امسال نیز جلسه اوپك با محوریت برنامه كاهش مجدد فروش نفت برای اعضا تشكیل شده بود. 

با توجه به درآمد‌های پایین كشور‌های عضو اوپك پلاس آنها تمایلی به حضور در جلسه اخیر نداشتند. وزیر نفت آنگولا آقای آزودو گفته است كه در جلسات اوپك فعلا حضور نخواهد داشت.
نتیجه جلسه ماه نوامبر این شد كه كشور‌های نفتی فروش خود را در سال ۲۰۲۴ كاهش بدهند. این مصوبه نتیجه سلسله‌ای از تصمیمات است كه ماه اكتبر سال گذشته اتخاذ شده است. مشخصا برنامه رهبران اوپك كه از ماه اكتبر (مهرماه ۱۴۰۱) شروع شده است افزایش قیمت نفت از طریق كاهش عرضه است. طبق مصوبه سال پیش عربستان تولید نفت را ۱ میلیون و روسیه ۳۰۰ هزار بشكه در روز كاهش خواهند داد و سایر اعضا نیز قرار شد كه جمعا تولید خود را ۳.۷ میلیون بشكه در روز كاهش بدهند. از زمانی كه این تصمیم اتخاذ شده تا به امروز ۱۵٪ قیمت نفت كاهش پیدا كرده است و در حدود ۸۳ دلار قیمت نفت تثبیت شده و در چند هفته اخیر قیمت نفت كاهش پیدا كرده است. 
كاهش قیمت نفت در هفته‌های اخیر علت‌های مختلفی دارد. اول از همه این كاهش نشانگر تثبیت جنگ اسراییل و غزه در خاورمیانه است. در اوایل شروع جنگ نگرانی بسیاری وجود داشت كه تبدیل به یك جنگ منطقه‌ای شود و كشور‌های دیگر وارد جنگ شوند. ثبات نفت در هفته‌های اخیر از اتمام این نگرانی حكایت می‌كند. علت دیگر ثبات قیمت نفت، كاهش تقاضای جهانی است. نگرانی‌های جدی در خصوص اقتصاد چین وجود دارد. تحلیل‌های مختلف نشان می‌دهد تقاضای چین برای نفت خام یا كاهش خواهد یافت یا ثابت می‌ماند. از سوی دیگر امریكا و برزیل نیز تولید نفت خود را افزایش داده‌اند و این علت دیگر كاهش قیمت است. 
اما از اصلی‌ترین علت‌های كاهش نفت عدم امكان اجرای توافق در اوپك است. در سال ۲۰۱۶ اوپك پلاس ۱۰ كشور جدید را به عضویت پذیرفت. همان طور كه تجربه نشست ماه نوامبر (آذر ماه) اوپك نشان می‌دهد گسترش اعضا تجمیع منافع را دشوار می‌كند. در یكی از جلسات وزیر نفت آنگولا و گابن جلسه را به نشان اعتراض كاهش سهم تولیدات ترك كردند. نگرانی كشور‌های كوچك مشخصا این است كه كاهش تولید باعث از بین رفتن تاسیسات استخراج نفت می‌شود و برای تولید‌كنندگان متوسط و كوچك بسیار پرهزینه است.
همه كشورها متعهدانه عمل نكردند. مثلا عراق روزانه ۱۸۰ هزار بشكه بیش از سهمی كه در اوپك متعهد شده نفت می‌فروشد. ایران و ونزوئلا به دلیل تحریم‌هایی كه روی آنها وضع شده‌اند قابلیت افزایش یا كاهش فروش نفت را ندارند. مكزیك به صورت علنی سهم مشخص شده توسط اوپك را نپذیرفت. در نتیجه بیشتر كشور‌ها به میزانی كه در اوپك متعهد بودند نفت نفروختند و كاهش فروش عربستان و روسیه با افزایش فروش سایر كشور‌ها جبران شد.
راهبرد قبلی اوپك دیگر كارساز نیست. در سال 2014 اوپك ابتدا تولید اعضا را افزایش داد تا تولیدكنندگان نفت در امریكا نتوانند با آنها رقابت كنند و مجبور به كاهش تولید شوند و با خروج آنها به تدریج قیمت نفت را افزایش بدهد. اكنون هزینه استخراج نفت در امریكا به علت نوآوری كاهش یافته است. بانك جی پی مورگان كه سرمایه‌گذار در امور نفتی است اعلام كرده با توجه به ارتقا ی تكنولوژی، هزینه تولید نفت در امریكا از سال ۲۰۱۴ تا به امروز ۳۰ درصد كاهش پیدا كرده است. عربستان سعودی كسری بودجه ندارد و با پس‌انداز‌های قبلی می‌تواند تولید نفت را كاهش بدهد و روسیه نیز به دنبال كاهش تولید و افزایش قیمت نفت است تا هزینه جنگ با اوكراین را تامین کند. با این وجود این دو كشور نتواستند قیمت نفت را افزایش بدهند.