چرخش قدرت اقتصادی امریكا در خاورمیانه

دنیای قلم - داوود میدری: هفته‌نامه اكونومیست در تاریخ ۱۸ آبان ۱۴۰۲ یادداشتی در مورد نقش قدرت اقتصادی امریكا در مساله فلسطین و اسراییل دارد كه به تحلیل قدرت اقتصادی امریكا می‌پردازد. عنوان فرعی این یادداشت این است: «چگونه قدرت نفوذ امریكا در سه دهه گذشته در منطقه خاورمیانه كاهش یافت». در اینجا این یادداشت (900 كلمه‌ای) به شكلی بازنویسی شده است كه پیام آن راحت‌تر منتقل شود.  مساله مهم این است كه از ابتدای جنگ اسراییل و فلسطین دولت‌های تركیه، مصر، لبنان و اردن با امریكا همراهی نكردند. انتظار می‌رفت مانند گذشته مصر در پذیرش پناهنده‌ها كمك كند و اردن و لبنان همكاری بیشتری با امریكا داشته باشند، اما این انتظار تحقق نیافت.

علاوه بر عدم تحقق این انتظار برخورد اردوغان با وزیر امور خارجه امریكا مساله مهمی است. در سفر نخست آنتونی بلینكن به منطقه رسانه‌های مختلف برخورد اردوغان با بلینكن را سرد خواندند، اما در سفر دوم اساسا اردوغان او را نپذیرفت. عكس این یادداشت در اكونومیست تصویری از وزیر امور خارجه امریكا در فرودگاه كه خسته و مستاصل است. چرا تركیه با نماینده دولت امریكا این‌گونه برخورد می‌كند؟ آنتونی بلینكن برای جلب همراهی كشورهای منطقه بسیار فعال بوده و دو بار در این مدت كوتاه به منطقه سفر كرده است. با وجود همه رایزنی‌ها سفرهای او ناكام مانده است. 

كشورهای منطقه با مشكلات متعدد اقتصادی روبه‌رو هستند. نرخ تورم در لبنان 100 درصد است، نرخ بیكاری در اردن به 25 درصد رسیده است. بحران ارزی مصر و سقوط ارزش جنیه مصر در سال 2022 نیز موجب مشكلات اقتصادی از جمله عدم توان بازپرداخت بدهی‌ها را داشته است. 

در این وضعیت دولت‌های منطقه هراس دارند كه شرایط بد اقتصادی با نارضایتی سیاسی همراه شود و با بحران اجتماعی و سیاسی روبه‌رو شوند. 
بخش خصوصی غربی نیز قبلا در كشورهای منطقه حضور بیشتری داشت. بخش مهمی از سرمایه‌گذاری خارجی در این منطقه متعلق به امریكا و اروپا بود، اما این وضعیت دیگر وجود ندارد. 
شكست امریكا در افغانستان و عراق نیز علت دیگر عدم همراهی كشورهای منطقه است. امریكا هم در تسلط به شرایط نظامی و سیاسی و هم در بازسازی عراق ناكام مانده است. 
ضعف سیاست خارجی امریكا شاهد دیگری نیز دارد. امریكا نه تنها ایران را برای یك دهه تحریم كرده است، بلكه در قبال تركیه نیز از این ابزار استفاده می‌كند. تحریم به نوعی شكست در مذاكره و اعلان جنگ اقتصادی است. 

علت عدم همراهی این كشورها با امریكا چیست؟

از نظر اكونومیست علت، نزول توان اقتصادی امریكا در منطقه خاورمیانه است. در دهه 1990 و قبل از آن امریكا وام‌دهنده اصلی به مصر و اردن بود، اما دیگر این‌گونه نیست. امریكا با ابزار اقتصادی كشورهای خاورمیانه را ترغیب می‌كرد كه با سیاست‌های خارجی او همراهی كنند. كمك امریكا به لبنان در سال جاری تنها 92 میلیون دلار بود كه آن هم در قالب كمك‌های مستقیم به مردم و برنامه خرد صورت گرفته است كه قاعدتا قدرت زیادی در چانه‌زنی با دولت لبنان محسوب نمی‌شود.