آیا سریال های شبکه های خانگی افول کرده اند
سریال شبکه خانگی افول کرده است ؟ اینجا را بخوانید
دنیای قلم - تینا جلالی : شیوع ویران‌گر پاندمی كرونا در ایران اگرچه حیات صنعت سینما را با چالش جدی مواجه كرد - چنانچه در برهه‌ای بیم آن می‌رفت كه سینماها با تعطیلی كامل مواجه شوند- اما از دل این تاریكی و شرایط دشوار، نور تازه‌ای تابید و پدیده جدیدی ظهور كرد: نمایش فیلم آنلاین.
اگر مخاطبان پیش از كرونا، طبق روال و عادت همیشگی خود فیلم‌ها را در سالن‌های سینما تماشا می‌كردند یا صبر می‌كردند نسخه دی‌وی‌دی یا سی‌دی فیلم‌ها و سریال‌ها را از شبكه نمایش خانگی تهیه كنند؛ اما با حمله‌ور شدن ویروس كرونا و طولانی‌مدت بودن زمان قرنطینه و برای رعایت پروتكل‌های بهداشتی، سینما از سبد تفریحات مردم حذف شد و پلتفرم‌های نمایشی یا همان شبكه نمایش خانگی جایگزین آن شدند و مردم نیاز خود به تماشای فیلم‌های روز را از این طریق تامین كردند. پلتفرم‌های نمایشی البته پیش از كرونا، فعالیت خود را شروع كرده بودند، اما نزد عموم مردم شناخته شده نبودند.
اقبال به نمایش آنلاین در دوره همه‌گیری كرونا، پدیده‌ای جهانی بود و در اغلب كشورها با رشد بسیار چشم‌گیری روبرو بود. به عنوان مثال نتفلیكس درسال 2020و اوج همه‌گیری كرونا در جهان، ۱۵.۸ میلیون مشترك جدید جذب كرده كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۲ درصد افزایش یافته بود. این رقم دو برابر پیش‌بینی‌های صورت گرفته از سوی كارشناسان و تحلیلگران فعال در حوزه فناوری بوده است. محتوای اختصاصی و باكیفیتی هم كه هر كدام از شبكه‌های مختلف نظیر همین نتفلیكس، اپل تی وی، دیزنی، اچ‌بی‌او و... ارایه می‌دادند، در افزایش شمار بینندگان آن تاثیرگذار بود.
سهم از بازار پلتفرم‌ها
یكی از تحولات دوران جدید در فعالیت شبكه‌های نمایش خانگی در ایران، اكران آنلاین فیلم‌ها برای اولین‌بار بود. این حركت، با اكران آنلاین فیلم «خروج» ابراهیم حاتمی‌كیا كلید خورد. اگرچه «خروج» به سرعت برق و باد قاچاق می‌شد اما جریان اكران آنلاین تداوم پیدا كرد و این نوع نمایش فیلم‌ها باب آشنایی خانواده‌ها با این سامانه‌های نمایشی را بیشتر فراهم كرد.
اكران آنلاین فیلم توسط دو شبكه نمایش خانگی آغاز شد و این دو شبكه در زمان تعطیلی سینما، بازار نمایش فیلم‌ها را در دست گرفتند؛ هر ماه چند فیلم جدید را روانه اكران آنلاین می‌كردند و به‌مرور بر تعداد مخاطبان آنها افزوده می‌شد. افزایش مخاطب این شبكه‌ها هم‌زمان شد با زمزمه‌هایی مبنی بر انحصارگرایی آنها. تعدادی از سینماگران در گفت‌وگو با «اعتماد» از برخورد یك‌سویه این پلتفرم‌ها با صاحبان فیلم‌ها گلایه كردند. طبق ادعای آنها، صاحبان این پلتفرم‌ها بدون هیچ كنترل و صیانتی روی خروجی پلتفرم‌های‌شان، فیلم‌ها را با مبالغ كم -تازه اگر مایل باشند- از صاحبان آثار خریداری می‌كردند. بعضی از سینماگران می‌گفتند از یك سو از قاچاق فیلم ضربه می‌خورند و از سوی دیگر در جریان اكران آنلاین، انحصار پدرشان را درآورده است.
موقعیت انحصاری شبكه‌های نمایش خانگی، در جای دیگر هم خودش را نشان داد؛ این‌بار در برابر مخاطب. هزینه اشتراك این سامانه‌ها هم با افزایش زیادی همراه بوده است؛ مخاطبی كه با هزینه 25 هزار تومان به صورت ماهیانه از محتویات دو پلتفرم استفاده می‌كرد حالا باید 59 هزار‌تومان و در مرحله بعد برای یك ماه 99 هزار تومان بپردازد.
افزایش هزینه اشتراك پلتفرم‌های نمایش خانگی موجب اعتراض كاربران شد تا آن جا كه تعداد قابل توجهی از كاربران در شبكه‌های اجتماعی اعلام می‌كردند كه از تمدید این اشتراك صرف‌نظر خواهند كرد؛ چون نسخه قاچاق محتویات این سامانه‌ها در اینترنت به راحتی و با هزینه تقریبا صفر در دسترس‌شان هست.
اما مشكل شبكه‌های نمایش خانگی به این مورد محدود نبود. این شبكه‌ها كارشان را تازه شروع كرده بودند و آرشیو كاملی نداشتند. تعدادی از فیلم‌های قدیمی و مهم كارگردان‌های سرشناس سینمای ایران - مانند فیلم‌های ناصر تقوایی، داریوش مهرجویی، رخشان بنی‌اعتماد، علی حاتمی، بهرام بیضایی، علیرضا داوود‌نژاد و... - یا از ابتدا در آرشیو این شبكه‌ها نبودند یا بعد از مدتی از درگاه این سامانه‌ها حذف می‌شدند.
وقتی راجع به افزایش قیمت از صاحبان پلتفرم‌ها پرس‌و‌جو كردیم توضیح‌شان این بود كه بالا رفتن هزینه‌های عمومی جامعه و رشد هزینه‌های تولید باعث گرانی تعرفه‌های اشتراك شده است. درباره ضعف آرشیو هم پاسخ این بود با صاحبان آثار بر سر قیمت به توافق نرسیدند. برخی منابع در گفت‌وگو با «اعتماد» ادعا كرده‌اند از آنجایی كه این پلتفرم‌ها با اقبال مخاطبان روبرو شده بودند، با توجه به موقعیت انحصاری خود در بازار، شرایطی را به صاحبان فیلم‌ها و كارگردان‌های شناخته‌شده پیشنهاد می‌كردند كه برای آنها قابل قبول نبوده است.
اما هر چه بود، این دو پلتفرم برای پویایی و به‌روز بودن درگاه‌های نمایشی خود تلاش می‌كردند. طبیعتا امكانات مالی گسترده‌ای كه به واسطه حق اشتراك به دست‌شان می‌رسید، امكان بیشتری را برای تولیدات بیشتری ایجاد می‌كرد. به گفته یكی از دست‌اندركاران پلتفرم‌ها، اساسا افزایش هزینه اشتراك برای تولید محتوای باكیفیت بود.
نماوا تلاش بیشتری از خود نشان می‌داد تا سریال‌هایی پخش كند كه هم نظر عموم مخاطبان را جذب كند و هم از پس اقناع خواص بربیاید. مجموعه‌هایی نظیر «قورباغه» و «خاتون» در كنار سریال‌هایی مثل «خسوف» این نكته را نشان می‌داد كه نماوا حاضر نیست هر خوراكی به كاربران خود بدهد. صاحبان این سامانه نمایشی حتی در مقطعی موفق شدند فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی را به اكران آنلاین برسانند. در مقابل، رویكرد فیلیمو در عرضه محصولات، مخاطب عام را در نظر می‌گرفت و مجموعه‌های كمدی این پلتفرم بیشتر بود. نزدیكی به سلیقه مخاطب عام در این پلتفرم تاجایی پیش رفت كه بعضی از كارشناسان معتقد بودند مجموعه‌ای نظیر «زخم كاری» نمونه ایرانیزه شده سریالهای ماهواره‌ای است. سریال‌هایی نظیر «مردم معمولی»، «جزیره» و «قبله عالم» در هنگام پخش با واكنش منفی كاربران مواجه شد. با این حال مجموعه‌های این وبگاه اقبال مخاطبان را در پی داشت.
در همین مقطع فیلم‌نت به عنوان ضلع سوم وارد بازار شد و كم‌كم نظر مخاطبان را به خود جلب كرد. مجموعه« آنها» در ژانر وحشت به تهیه‌كنندگی پرویز پرستویی، پخش تاك شوی «شب آهنگی»، برگزاری مسابقه استعدادیابی بندهای موسیقی ایران با نام «بندبازی» و... همه این موارد باعث شد فیلم‌نت هم بتواند نظر مخاطبان را به سوی خودش جلب كند.
تمام این صحبت‌ها مربوط به زمانی می‌شود كه ویروس مرگبار كرونا در كشور جولان می‌داد اما بعد از پشت سر گذاشتن پیك‌های مختلف كرونا وقتی كشور تا حدودی به آرامش رسید، بالاخره از اواسط سال گذشته سالن‌های سینما درهای‌شان را به روی مخاطبان باز كردند و مردم به سمت سینماها متمایل شدند؛ اما این وسط آنچه عجیب آمد، كم‌و‌كم‌تر شدن بساط اكران آنلاین فیلم‌ها بود.
آیا پلتفرم‌ها هنوز تحرك و پویایی سابق را دارند؟
پرسشی وجود دارد آیا این پلتفرم‌ها مثل روزهای اول شیوع كرونا پویایی و چابكی سابق را دارند؟ آیا محتوای ارایه‌شده توسط این پلتفرم‌ها از كیفیت لازم برخوردار است؟ آیا كارگردان‌های شناخته‌شده میل به همكاری با این شبكه‌ها را دارند؟ به نظر می‌رسد این پلتفرم‌ها روزگاری كاملاً متفاوت از روزهای ابتدایی‌شان را می‌گذرانند. به‌طور مثال، علی‌رغم ركود سینماهای كشور، بحث اكران آنلاین دیگر مورد توجه این سامانه‌ها نیست.
آنطور كه بررسی شواهد نشان می‌دهد فیلیمو بر مدار فعالیت گذشته خود حركت می‌كند. آپشن‌هایی كه این شبكه اینترنتی دارد - از جمله پخش فیلم و سریال رایگان، كیفیت بالای دوبله‌ها، و آرشیو فیلم‌های ایرانی و همچنین سهل‌الوصول بودن دسترسی آن برای مخاطبان- باعث شده این شبكه همچنان برای كاربران جذاب باشد. این پلتفرم نمایشی از ابتدای امسال سریال پرمخاطب «یاغی» را برای نمایش داشت. «جیران» به كارگردانی حسن فتحی اگرچه سریال پرحاشیه‌ای بود اما با اقبال مخاطب همراه شد. امتداد رئالیتی‌شو «جوكر» كه از سال گذشته آغاز شده بود امسال توجه مخاطب را به خود جلب كرد. این شبكه، مجموعه «بی‌گناه »به كارگردانی مهران احمدی را هم در حال پخش دارد. ضمن اینكه مجموعه جنجالی «سقوط» به كاركردانی سجاد پهلوان‌زاده هم به تازگی از این پلتفرم آغاز شده است.
از سوی دیگر فیلم‌نت هم برای به‌روزرسانی فعالیت‌های خود با هدف جذب مخاطب پویایی لازم را دارد. از نوروز 1401 به این طرف، حضور كارگردان‌های شناخته‌شده‌ای همچون سعید آقاخانی با سریال «راز بقا»، مرضیه برومند با مجموعه عروسكی «شهرك كلیله و دمنه» را در این شبكه شاهد بودیم. «آفتاب‌پرست»، و «خون سرد»- مجموعه‌های دیگر این سامانه نمایشی در ماه‌های اخیر بودند و در حال حاضر هم سریال «پوست شیر» توانسته با اقبال بالای مخاطبان همراه شود. البته به غیر از عرضه فیلم‌های خارجی روز، این شبكه ابتكارات دیگری هم در جذب مخاطب به كار می‌برد. پخش فیلم‌های پرفروش قدیمی همچون «ورود آقایان ممنوع» از این سامانه، و آرشیو خوب از فیلم‌های ایرانی، از جمله مزیت‌های این شبكه هستند. گفته شده قرار است اكران آنلاین هم در این سامانه افتتاح شود.
نماوا هم در ابتدای امسال با مجموعه «مهمونی» با اجرای ایرج طهماسب مخاطبان زیادی را به خود جلب كرد. همچنین مجموعه‌های «نوبت لیلی» به كارگردانی روح‌الله حجازی و كمدی «آنتن» به كارگردانی ابراهیم عامریان را عرضه كرد. در حال حاضر هم سریال «شبكه مخفی زنان» به كارگردانی افشین هاشمی را در دست انتشار دارد. هر چقدر مجموعه «مهمونی» پرمخاطب و پرحاشیه بود و تحلیل‌های مثبت و منفی زیادی را در پی داشت، اما شواهد و قرائن نشان می‌دهد مجموعه‌های دیگر این شبكه نتوانسته‌‌اند توجه‌ها را به خود جلب كنند. با اینكه ساختار سریال «شبكه مخفی زنان» استانداردهای لازم را دارد ولی مخاطبان زیادی را به خود جلب نكرده است. حتی حوادث اخیر حول مساله زنان و توقف چندباره پخش سریال هم نتوانست به كمك سازندگان این مجموعه بیاید و اقبال مجموعه‌های« یاغی» یا «پوست شیر» را نصیب پلتفرم نماوا كند. البته این شبكه امسال با فیلم «جنگ جهانی دوم» در فستیوال كن حضور داشت و به عنوان نماینده سینمای ایران به اسكار معرفی شد كه در نهایت ناكام ماند.
تلاش ما برای دست‌یابی به آمار دقیق مخاطب و كاربران دقیق پلتفرم‌ها (حداقل در بازه یكسال اخیر) به نتیجه‌ای نرسید. یك منبع مطلع به ما گفت در ماه‌های اخیر نماوا با افت محسوس كیفیت محتوا روبرو بوده، و فیلم‌نت با افزایش كاربر در ماه‌های اخیر مواجه بوده است. برخی شنیده‌های دیگر هم حاكی از آن است كه اختلافات مدیریتی در یك از شبكه‌های نمایش سبب افت كیفیت آن شده است.
پیش‌بینی می‌شود به زودی پلتفرم‌های دیگری با سطح كیفیت بالایی به چرخه این رقابت اضافه شوند؛ البته همه این قضایا بستگی به آرام شدن جو كشور و جامعه، ایجاد انگیزه برای مردم دارد. مردمی كه این روزها دل و دماغی برای‌شان باقی نمانده تا پیگیر این سامانه‌ها و برنامه‌های‌شان باشند.