وضعیت تکان دهنده مرگ براثر آلودگی هوا در تهران

دنیای قلم -از روز جمعه، سازمان هواشناسی كشور با صدور هشدار زرد رنگ (وقوع پدیده‌ای جوی كه ممكن است در سفرها و انجام كارهای روزمره اختلالاتی ایجاد كند) اعلام كرد كه غلظت آلاینده‌ها در شهرهای تهران و كرج تا روز دوشنبه 23 آبان افزایش خواهد داشت. 
طبق گزارش 22 آبان شركت كنترل كیفیت هوا، دیروز شاخص آلودگی هوای تهران با آلاینده ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 میكرون به عدد 125 رسید كه از حد سلامت (عدد 100) بالاتر بود. شاخص ذرات معلق با قطر كمتر از 10 میكرون هم دیروز به عدد 71 افزایش یافت و شاخص دی‌اكسید گوگرد، به عدد 17، شاخص دی‌اكسید نیتروژن به عدد 73، شاخص ازن به عدد 9 و شاخص مونواكسید كربن هم به عدد 31 رسید. 
در حالی كه به دنبال افزایش شاخص آلایندگی هوای تهران طی دو روز اخیر، پیش‌بینی شده تا اواخر این هفته بر شدت آلودگی هوای پایتخت افزوده شود، از ابتدای هفته جاری هم مدیریت بحران استان تهران به وضعیت آماده‌باش در آمد و دیروز بنا به تصمیم كمیته اضطرار آلودگی هوای تهران كه در استانداری تهران تشكیل شد، امروز ساعت ورزش و فعالیت بدنی در مدارس مناطق 19گانه پایتخت تعطیل و فعالیت‌های ورزشی در فضای باز شهر تهران هم ممنوع شده است. 

فقط خودروها مقصر این هوای قهوه‌ای هستند؟ 

مسوولان شهری و استانی همچنان آلودگی هوای پایتخت را به تردد خودروهای فرسوده و فاقد معاینه فنی ربط می‌دهند. اخیرا مدیرعامل شركت كنترل كیفیت هوای تهران گفته كه یك خودروی سواری فرسوده 26 برابر یك خودروی نو، یك موتوسیكلت فرسوده 12 برابر یك موتوسیكلت نو و یك كامیون فرسوده 50 برابر یك كامیون نو آلایندگی دارند. این مسوول حوزه شهری همچنین با استناد به گزارش بانك جهانی، اعدادی هم از میزان خسارات اجتماعی آلودگی هوا در شهر تهران اعلام كرده از جمله اینكه گفته تاثیر آلودگی هوای تهران بر سلامت شهروندان رقمی معادل 2 میلیارد و 600 میلیون دلار است در حالی كه رفع خرابی یا حذف خودروهای فرسوده از چرخه تردد به مراتب ارزان‌تر از این خسارات خواهد بود، چراكه بر اساس محاسبات صورت‌گرفته، خسارت سالانه آلایندگی یك كامیون فرسوده در شهر تهران برابر 467 میلیون تومان و خسارت سالانه آلایندگی یك موتوسیكلت فرسوده برابر 21 میلیون تومان  است. 

اخیرا سردار تیمور حسینی، جانشین رییس پلیس راهور نیروی انتظامی هم در یك برنامه تلویزیونی حاضر شده و اعلام كرده: «۴۷ درصد خودروها در كشور (معادل ۱۷ میلیون وسیله نقلیه) فرسوده هستند كه از این تعداد ۷ میلیون دستگاه در كلانشهرها در حال ترددند. سال ۱۴۰۰ بالغ بر یك میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه وسیله نقلیه در كشور تولید شده در حالی كه به ازای این حجم تولید، فقط ۲۹ هزار خودروی فرسوده از رده خارج شده در حالی كه اگر با قانون ضعیف حذف یك خودروی فرسوده به ازای تولید ۴ خودرو پیش می‌رفتیم باید حداقل ۳۲۵ هزار دستگاه خودروی فرسوده از رده خارج می‌شد.»
در همین برنامه تلویزیونی، داریوش گل‌علیزاده سرپرست مركز ملی هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست هم تایید كرد كه به ازای تولید سالانه حدود یك میلیون و ۴۰۰ هزار خودرو در كشور، به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار برگه اسقاط نیاز داریم در حالی كه مجموع برگه‌های اسقاط صادره تا امروز، به ۷۰ هزار فقره رسیده است. 

اما دیروز سرپرست شركت بهره‌برداری متروی تهران و حومه اعلام كرد كه تعداد مسافران متروی پایتخت نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. طبق این اعلام، در 7 ماه اول سال گذشته ۱۵۴ میلیون مسافر از مترو در شهر تهران استفاده كرده‌اند كه این عدد در مدت مشابه سال جاری به ۲۲۱ میلیون مسافر افزایش یافته و بنابراین استفاده پایتخت‌نشینان از خودروی شخصی كاهش داشته ولی با این حال طبق اعلام شركت كنترل كیفیت هوای تهران، شهر تهران در سال جاری تاكنون، دو روز هوای پاك، ۱۲۷ روز هوای مطلوب، 89 روز هوای آلوده برای گروه‌های حساس، هشت روز هوای ناسالم برای همه گروه‌ها، دو روز هوای بسیار ناسالم و دو روز هوای خطرناك داشته در حالی كه براساس اعلام همین نهاد وابسته به شهرداری تهران، پایتخت در سال ۱۴۰۰ هیچ روزی هوای بسیار ناسالم و خطرناك را تنفس نكرده بود.
رییس كمیته سلامت شورای شهر تهران در جلسه علنی روز 8 آبان سال جاری در گزارش مربوط به وضعیت هوای پایتخت طی سال‌های 1396 تا 1400 اعلام كرد: «براساس آماری كه محیط زیست شهرداری تهران اعلام كرد، از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۰ از مجموع ۱۸۲۶ روز تنها ۳۶ روز هوای پاك در تهران ثبت شده است.»

عباس شاهسونی؛ رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در گفت‌وگوهای رسانه‌ای خود طی دو سال اخیر با خبرگزاری‌های فارس و ایسنا بابت تاثیر آلودگی هوا بر سلامت شهروندان، اعلام كرده كه طی سال 1399، در كل كشور 41 هزار و 700 مرگ بر اثر آلودگی هوا رخ داده كه بابت این میزان مرگ، ایران در جایگاه 19 جهانی دارای آلوده‌ترین هوا ایستاده و در همین سال (1399) در شهر تهران تعداد ۳۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق رخ داده كه این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۶۴۰۰ مرگ افزایش یافته است. 
شاهسونی، ذرات معلق با قطر كمتر از ۲.۵ میكرون را پنجمین علت مرگ‌ و آلودگی هوا را هفتمین علت مرگ در ایران در سال 1400 دانسته و گفته كه در سال 1400، ایران بین ۱۰۶ كشور دنیا بابت شاخص كیفیت هوا در رده بیست و سوم جدول و در منطقه غرب آسیا بابت شاخص آلودگی هوا، در رده ششم جدول ایستاده است. 

شاهسونی می‌گوید: «در سال 1399 میانگین غلظت ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 میكرون در 25 شهر ایران با جمعیت حدود 32 میلیون نفر (تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، یاسوج، همدان، خرم‌آباد، اراك، كرج، كرمانشاه، آبادان، زنجان، یزد، ارومیه، كرمان، بیرجند، قم، زابل، بحنورد، دزفول و اردبیل) تقریبا ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت (10 میكروگرم غلظت سالانه) بوده به این معنا كه در سال ۱۳۹۹ در این 25 شهر، به‌طور میانگین ۱۲۰.۵روز میانگین غلظت روزانه ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 میكرون بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهانی بهداشت بوده و البته در شهری مثل اهواز ۲۹۲ روز و در شهر تهران نیز ۲۲۴ روز میانگین غلظت روزانه ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 میكرون بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهانی بهداشت بوده است.»
شاهسونی همچنین می‌گوید كه در سال 1399 در این 25 شهر، به‌طور میانگین 11 هزار و 129 مرگ به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 میكرون در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال منتسب شده و به‌طور مجزا و تفكیك شده، به‌طور میانگین حدود 519 مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی (تهران 123 مرگ) حدود 298 مرگ به علت سرطان ریه (تهران ۱۱۲ مرگ) 4255 مرگ به علت بیماری‌های ایسكمیك قلبی (تهران۱۲۵۱ مرگ) حدود 1734 مرگ به علت سكته مغزی (تهران 632 مرگ) منتسب به ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 میكرون رخ داده است. 

شاهسونی همچنین با هشدار نسبت به روند افزایشی غلظت ذرات معلق از سال 1397 تاكنون، دیروز در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس هشدار داد كه آلودگی هوا تا اواخر بهمن ادامه خواهد داشت و با انتقاد از اجرا نشدن قانون هوای پاك كه سال 1396 به تصویب رسید، افزود: «شاخص آلودگی هوای تهران دیروز روی عدد 125 و به معنای هوای ناسالم برای گروه‌های حساس بود اگرچه كه در چند ایستگاه مانند ایستگاه تربیت مدرس، ایستگاه پارك شكوفه، دانشگاه علم و صنعت و پیروزی، به بالای 150 و به وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها رسید. با شروع فصل سرما بیش از پیش با آلودگی هوا مواجه خواهیم بود و این مشكل به صورت متناوب تا اواخر بهمن وجود دارد در حالی كه قانون هوای پاك وظایف دستگاه‌ها را مشخص كرده اما عمدتا اجرای این قانون ضعیف است و بیشتر مواد قانونی اجرایی نشده است. وقتی اقدامی انجام ندهیم غلظت ذرات معلق به‌طور میانگین افزایش خواهد یافت چنانكه در سال 96 و زمانی كه قانون هوای پاك ابلاغ شد غلظت ذرات معلق به‌طور میانگین سالانه 30 میكروگرم در مترمكعب بود و امروز این عدد به 31 رسیده و این عدد به این معناست كه در این بازه 5 ساله قانون هوای پاك هیچ كمكی به كاهش غلظت سالانه ذرات معلق نكرده و البته وزارت صنعت، سازمان استاندارد، وزارت نفت، وزارت كشور و شهرداری‌ها كم كارترین دستگاه‌ها در زمینه اجرای قانون هوای پاك هستند كه به درستی به وظایف خود عمل نكرده‌اند.»

اخیرا مسعود یونسیان؛ استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشكی تهران در گفت‌وگویی كه با خبرگزاری ایلنا داشت در رابطه با آمارهای مرگ منتسب به آلودگی هوا گفته بود: «به ازای یك واحد آلودگی هوا، تعداد مشخص به آمار مرگ افزوده می‌شود. به‌طور مثال اگر 10 واحد به شاخص آلودگی هوا افزوده شود، تعداد مرگ را در 10 واحد ضرب می‌كنیم. وقتی می‌گوییم افرادی بر اثر علت مشخص فوت شده‌اند، می‌توان به صورت مستقیم از آنها نام برد، اما مرگ‌های بر اثر آلودگی هوا را نمی‌توان به صورت مستقیم شناسایی كرد، چراكه ما بر اساس یك‌سری محاسبات به این تعداد رسیده‌ایم. همان‌طوری كه در یك مزرعه داس برمی‌داریم تا گندم درو كنیم و معمولا دسته‌ها و خوشه‌های بلندتر و بزرگ‌تر درو می‌شوند، آلودگی هوا هم یك انسان جوان سالم و قبراق را نمی‌كشد. آلودگی هوا موجب فوت زودرس می‌شود و مثلا فردی یك بیماری زمینه‌ای قلبی و تنفسی دارد و اگر قرار بود كه مثلا تا 10 سال دیگر زنده باشد بر اثر آلودگی هوا مرگ او زودتر رخ خواهد داد. لذا افرادی بر اثر آلودگی هوا فوت می‌كنند كه انتظار داشتیم در آینده نزدیك فوت كنند و اكنون به دلیل آلودگی هوا مرگ آنها جلو افتاده است. معمولا افرادی كه در مرز سلامت خود با بیماری قرار دارند، بیشتر احتمال دارد كه آلودگی هوا موجب مرگ آنها شود.»