ماجرای ابر 5 كیلومتری گاز متان در جنوب تهران چیست؟

دنیای قلم -شركت كنترل كیفیت هوای تهران در حالی هوای دیروز پایتخت را با شاخص آلاینده‌های بین 100 تا 110 در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس اعلام كرد كه دو روز بعد از انتشار گزارش اداره كل هوانوردی و فضایی امریكا nasa درباره شناسایی ابر 5 كیلومتری متان در آسمان جنوب تهران، در گزارش این واحد تخصصی وابسته به شهرداری تهران، هیچ اشاره‌ای درباره آلاینده متان ch4 به عنوان یكی از آلاینده‌های هوای مناطقی از پایتخت وجود نداشت.

بنفشه سام‌گیس: در گزارش تفكیكی شركت كنترل كیفیت هوای تهران برای روز جمعه 6 آبان، اشاره شده بود كه شاخص كیفیت هوا بابت ذرات معلق كمتر از 2.5 میكرون در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس بوده و آلاینده‌های مورد بررسی در 35 ایستگاه پایتخت هم شامل مونوكسید كربن co، ازن o3، دی‌اكسید نیتروژن no2 ، دی‌اكسید گوگرد so2، ذرات با قطر كمتر از 2.5 pm و ذرات با قطر كمتر از 10 pm بود اما در این فهرست هیچ خبری از میزان گاز متان ch4 (این گاز گلخانه‌ای با قدرت مخرب 80 برابر بیشتر از دی‌اكسیدكربن در طول 20 سال) نبود. 

روز چهارشنبه، خبرگزاری یورونیوز در گزارشی به نقل از اداره كل هوانوردی و فضایی امریكا خبر داد كه محققان ناسا، ظرف 5 ماه گذشته و به دنبال نصب طیف‌‌سنج تصویربرداری (emit) در ایستگاه فضایی بین‌المللی با قابلیت تشخیص گازهای گلخانه‌ای از جمله متان و دی‌اكسیدكربن، موفق به شناسایی 50 ابر ساطع‌كننده متان در چند منطقه جهان از جمله آسیای مركزی (تركمنستان) خاورمیانه و جنوب غربی ایالات متحده (حوزه پرمین، جنوب شرقی نیومكزیكو و یكی از بزرگ‌ترین میادین نفتی جهان) شده‌اند كه به استناد تصاویر ثبت شده توسط این طیف‌سنج، یكی از این كانون‌ها شامل ابری از گاز متان به طول 5 كیلومتر، در آسمان جنوب تهران و بر بالای یك مجتمع دپوی زباله شناسایی شده و طبق تصاویر به دست آمده، این ابر 5 كیلومتری در هر ساعت حدود ۸۵۰۰ كیلوگرم متان به هوا می‌فرستد. تنها مركز وسیع دپوی زباله در جنوب تهران با مختصاتی كه مورد اشاره گزارش ناساست، سایت آرادكوه و متعلق به شهرداری تهران است كه به گفته مسوولان شهری، از 60 سال قبل به دفع و دفن زباله روزانه شهروندان تهرانی اختصاص یافته و به دلیل حجم بالای دفع و دفن، حداكثر تا 10 سال آینده باید این سایت تعطیل شود چون ظرفیت بسیاری از بخش‌های آن رو به پایان است. 

به دنبال انتشار گزارش ناسا البته حسین حیدریان، معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداری تهران در گفت‌وگو با یك پایگاه خبری با تكذیب ایجاد ابر متان به دلیل دپوی زباله در جنوب تهران گفت: «اگر دپوی زباله عامل ایجاد ابر متان بود باید در طول 60 سال گذشته هم دیده می‌شد در حالی كه تراكم این گاز همیشه زیر ۵ درصد بوده و ابری در این میزان تراكم ایجاد نمی‌شود. در حال حاضر بیشتر زباله‌هایی كه به آرادكوه می‌رسد پردازش می‌شود و بخش آلی زباله را به صورت هوازی تبدیل به دی‌اكسیدكربن می‌كنیم. البته چون اطلاعات ناسا براساس تصاویر ماهواره‌ای است، ممكن است ابر مشاهده شده ابرمتان نباشد كه این موضوع باید بررسی شود، اما قطعا مربوط به مجموعه آرادكوه نیست و فعالیت‌های این مجموعه چنین ابری را ایجاد نكرده است.»   تكذیب شهرداری تهران درباره ارتباط دپوی زباله‌ها با انتشار گاز متان در حالی است كه سال گذشته و در اولین هفته آبان‌ماه، علی سلاجقه؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست در بازدید از سایت 1200 هكتاری آرادكوه كه بزرگ‌ترین سایت بازیافت زباله خاورمیانه محسوب می‌شود اعلام كرد روزانه 5200 تن زباله با 64 درصد رطوبت از سراسر تهران وارد سایت آرادكوه می‌شود. 

متان چیست؟

متان، تركیبی از كربن و هیدروژن، عنصر اصلی گاز طبیعی مورد استفاده در منازل و مصارف صنعتی است كه نوعی از گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود و علاوه بر سوخت‌های فسیلی، مصرف كود حیوانی در بخش كشاورزی، بخارات حاصل از تجزیه لاشه جانداران، دفن و دفع پساب خانگی و صنعتی تصفیه نشده هم از كانون‌های تولید این گاز گلخانه‌ای است. 
سازمان جهانی هواشناسی، در آخرین گزارش خود هشدار داد كه در سال 2021، میزان انتشار دی‌اكسیدكربن، متان و نیتروز اكسید no2 كه از گازهای گلخانه‌ای مخرب به شمار می‌روند، به بالاترین حد خود از سال 1984 تاكنون رسیده است. 

ایران همچنان مشغول تولید متان است 

سال 1397 كارشناسان پژوهشكده علوم و فنون انرژی دانشگاه صنعتی شریف، در مقاله‌ای، وضعیت تولید گاز مشعل در ایران و میزان انتشار اتمسفری گاز متان را بررسی كردند. 
محققان این مقاله، ضمن تاكید بر اینكه سوزاندن گازهای همراه نفت، یكی از سرچشمه‌های مهم تولید گازهای گلخانه‌ای در ایران بوده و هست، می‌گفتند كه دی‌اكسیدكربن، اكسیدهای گوگرد، اكسیدهای نیتروژن، مونواكسید كربن، ذرات معلق، مواد آلی فرار همچون بنزن و تولوئن، فلزات سنگین همچون آرسنیك و جیوه، علاوه بر گازهایی همچون متان، مهم‌ترین تركیباتی هستند كه بر اثر احتراق گاز مشعل وارد جو می‌شوند.

در این مقاله اعلام شد كه: «سالانه 400 هزار تن متان (به استناد نتایج مطالعه‌ای در سال 1385) توسط ایران در اتمسفر رها می‌شود. جمع‌بندی نتایج محاسبات در مورد كلیه گازهای مشعل ایران، نشان می‌دهد سالانه حدود 47 میلیون تن دی‌اكسیدكربن و 211 هزار تن متان (معادل حدود 53 میلیون تن دی‌اكسیدكربن) حدود 198 هزار تن مونواكسید كربن، 878 هزار تن دی‌اكسید سولفور، 41 هزار تن دوده، 23 هزار تن اكسیدهای نیتروژن و 88 هزار تن هیدروكربن‌های فرار غیر از متان، از طریق گاز مشعل در كشور منتشر می‌شود. با در نظر داشتن كل میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای كشور كه حدود ۷۰۰ میلیون تن در سال برآورد می‌شود، انتشار آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل بالغ بر حدود 7,6 درصد از كل میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای كشور خواهد بود در حالی كه دولت ایران در توافقنامه پاریس متعهد شده تا سال 2030 میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را 4 الی 8 درصد كاهش دهد.»

محققان در این مقاله همچنین ضمن اعلام حجم گاز مشعل و میزان تولید آلاینده‌های ناشی از آن در استان‌های كشور، به استناد گزارش‌های رسمی گفته بودند كه استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان، ایلام، كهگیلویه و بویراحمد، فارس، خراسان رضوی و لرستان، به دلیل وجود میدان نفتی یا صنایع تبدیلی و فرآوری، آسیب‌خیزترین‌ها هستند چنانكه در سال انتشار این مقاله (1397) بیشترین آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل، سهم استان خوزستان (36 درصد) بود و بوشهر با سهم 30 درصدی در رتبه دوم قرار داشت و سپس هرمزگان با سهم 15 درصدی و ایلام با سهم 7 درصدی در رده‌های بعد بودند در حالی كه غیر از 8 استان مورد اشاره، سهم باقی استان‌ها از آلایندگی گاز مشعل، صفر برآورد شده بود. 

در این مقاله همچنین اشاره شد كه: «از سال ۹۳ به بعد هرساله با نخستین ‌بارندگی‌های فصل پاییز، بسیاری از شهروندان خوزستانی دچار مشكلات شدید تنفسی می‌شوند. به‌طوری‌كه در آبان سال ۹۴ بیش از 10 هزار نفر از مردم به دلیل مشكلات تنفسی به بیمارستان‌ها و مراكز درمانی مراجعه كردند. برخی منابع از این ‌بارندگی به عنوان باران اسیدی نام می‌برند و آن را به آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل نسبت می‌دهند، درحالی‌كه برخی مسوولان این مساله را تكذیب كرده و عوامل دیگری چون آتش‌زدن مزارع نیشكر، انباشت زباله و سكون هوا را از دلایل بروز این مشكلات معرفی می‌كنند.»