واقعه جاده هزار از کجا آب می خورد
فاجعه زیست محیطی هراز از کجا آب می خورد اینجا را بخوانید
دنیای قلم -با گذشت سه روز از حادثه ریزش در جاده هراز و گرد و غباری كه برای مسافران نوروزی دردسرساز شد، موج واكنش‌ها و افشاگری‌ها و تكذیب‌ها همچنان ادامه دارد . طبق فیلم‌هایی كه كاربران شبكه‌های اجتماعی منتشر كرده‌اند، سه روز قبل -14 فروردین- در كیلومتر ۳۶ جاده هراز، بخشی از كوه از قسمت بالایی شروع به ریزش می‌كند و ریزش در دامنه كوه تا حدی ادامه می‌یابد كه به قسمت پایینی دامنه و محل استقرار تجهیزات كارگاهی معدن شن و ماسه می‌رسد و به دنبال این ریزش، موج غلیظی از گرد و خاك هم سراسر جاده را فرا گرفته و تمام وسایل نقلیه در حال عبور از این محور را وادار به توقف می‌كند. در حالی كه این حادثه هیچ تلفات جانی و خسارت مادی برای مسافران این قسمت از جاده هراز ایجاد نكرد جز آنكه مسافران در حال بازگشت به شهر تهران، ساعت‌ها متوقف و گرفتار شدند، یك روز بعد از وقوع این حادثه، رضا اكبری؛ معاون سازمان راهداری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت كه علت ورود گرد و خاك به محور هراز، رانش و ریزش معدن بوده كه مسوولیت آن برعهده وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) است.
به گفته این مقام مسوول و به دنبال بررسی حادثه ریزش كوه در محور هراز، گرد و خاكی كه وارد مسیر شده هم ناشی از ریزش كوه در معدن بخش خصوصی بوده و با توجه به آنكه ممكن است انفجاری در این معدن صورت گرفته باشد، تحقیقات و بررسی‌های لازم در این زمینه در حال انجام است.
به گفته معاون سازمان راهداری این معدن در منطقه بلده (شهرستان آمل) و البته خارج از حریم جاده بوده است.
اكبری همچنین در گفت‌وگویی هم كه با خبرگزاری ایرنا داشت، تاكید كرد كه حادثه در محور هراز كه منجر به تشكیل توده گردوخاك و توقف چندساعته سفرها شد، متعاقب اجرای عملیات در یك معدن خصوصی بوده و افزود: از آنجایی كه داخل كف این معادن خاك نباتی «گردوخاك» فراوان وجود دارد، بنابراین وقتی توده‌ای سنگین روی این خاك‌ها پرتاب شود، انتشار خاك و حركت آن به سمت جاده رخ خواهد داد اما ما به عنوان سازمان راهداری ابزاری برای كنترل فعالیت این معادن نداریم و از طریق دادستانی و استانداری مجبور به كنترل این وضعیت هستیم. البته هنوز برای سازمان راهداری سوال است كه مصالح به صورت اتفاقی ریزش داشته یا انفجار در معادن رخ داده است، چراكه این سازمان از فعالیت داخل معادن بی‌خبر است و حادثه هم در یك معدن خصوصی رخ داده كه در حیطه مدیریتی وزارت صنعت و معدن است. البته تخلفات حمل و نقلی معادن، تخلفات در حال پیگیری است اما ابزار قانونی برای برخورد با تخلفات این معادن را نداریم.اینها معادن خصوصی تولید‌كننده شن و ماسه هستند كه مجوز را هم از وزارت صنعت می‌گیرند و در حریم جاده هم نیستند. ضمن اینكه بیش از ۱۰ سال است كه در حال فعالیت هستند و ما با انواع تخلفات حمل و نقلی آنها از قبیل حمل اضافه بار، عدم مجوز باربری برای حمل مصالح، تردد و ورود به جاده در زمان‌های غیرمجاز، ریزش آب و مصالح از پشت كامیون روی جاده و استفاده از جاده‌های دسترسی ناایمن مواجه هستیم.
به دنبال این اظهارات، مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت كه مسوولیت نظارت بر فعالیت تمام معادن كشور را برعهده دارند، مدعی شدند كه اظهارات درباره علت این حادثه و ارتباط آن با فعالیت معدن، غیرواقعی است و حسینقلی قوانلو؛ رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا گفت: «این واحد معدنی از ۲۵ اسفند تا روز 15 فروردین تعطیل بوده و بنابراین اظهارات كاربران فضای مجازی كه دلیل این ریزش را انفجار معدن عنوان كرده‌اند، صحت ندارد چون معدن تعطیل بوده و همان‌طور كه در فیلم نیز مشخص است، انفجاری رخ نداد. ضمن اینكه برای انفجار باید مجوزهای لازم دریافت شود. این حادثه فقط یك ریزش معدنی بود كه گاهی در معادن رخ می‌دهد.دلیل اینكه حادثه مورد توجه كاربران فضای مجازی و مردم قرار گرفت، حجم بسیار زیاد گرد و غباری بود كه در آن دیده می‌شود. معادن این محدوده خاك و غبار زیادی دارند، به همین دلیل در چنین حوادثی توده عظیمی از غبار به چشم می‌آید كه گاهی این‌طور ترسناك هم به نظر می‌رسد. حجم سنگ و خاكی كه در این ریزش به پایین آمد نسبت به دو، سه ریزش دیگری كه در معادن محور هراز داشتیم كمتر بود، اما حجم غبار و خاك آن بسیار زیاد بود، به همین دلیل مورد توجه قرار گرفت.ریزش كوه؛ به ویژه در محدوده‌های معدنی عوامل متعددی دارد. ممكن است یك زلزله خفیف باعث رانش شود یا به دلیل فعالیت معدنی ریزش اتفاق بیفتد، اما در این مورد محدودیت‌های مربوط به برداشت از معادن یكی از دلایل اصلی ریزش محسوب می‌شود. به دلیل محدودیتی كه منابع طبیعی در صدور مجوز برداشت به بهره‌برداران می‌دهد، معمولا در این معادن امكان برداشت اصولی از بالا به پایین وجود ندارد و بهره‌برداران ناچار هستند كه از قسمت پایینی برداشت را انجام دهند.پروانه اكتشاف بهره‌برداران ۴۰ تا ۵۰ هكتار صادر می‌شود. وقتی قرار باشد برداشت در محدوده ۵۰ هكتاری انجام شود، طبق اصول معدنی و علمی برای برداشت برنامه‌ریزی می‌شود و پله‌ها را اجرا می‌كنند، اما معمولا منابع طبیعی با وجود اینكه بهره‌بردار برای ۵۰ هكتار پروانه اكتشاف دارد، برای یك مساحت محدود مثلا پنج هكتاری مجوز بر داشت صادر می‌كند. در چنین شرایطی بهره‌بردار ناچار است كه از قسمت‌های پایینی برداشت را آغاز كند و طبیعتا چنین حوادثی نیز در این صورت رخ می‌دهد.»
به دنبال این اظهارات، عباس عبدی؛ معاون امور معدنی سازمان صمت مازندران هم به خبرنگار ایرنا گفت: «معدنی كه این حادثه در آن رخ داد تعطیل بود و هیچ تلفات و خسارتی ثبت نشد. این اتفاق بارها افتاد و باز هم می‌افتد. معدن دو پله عریض داشت كه مقداری بار روی پله‌ها آمد و مقداری هم به رمپ آخر رسید. خوشبختانه هیچ باری وارد محوطه كارگاهی معدن نشد و حتی یك قطعه سنگ هم به حوضچه ترسیب رودخانه نرسید. بین جاده و معدن و رودخانه هم دست‌كم ۱۵۰ متر فاصله وجود دارد و عملا آسیبی به جاده وارد نشد.خوشبختانه هیچ خسارتی اعم از مالی و جانی در این ریزش نداشتیم، اما حجم زیاد خاك و غبار باعث شد كه این ریزش به این شكل ترسناك و مهیب دیده شود. دلیلش هم سبك و ریزدانه بودن خاك منطقه است. احتمالا با توجه به سست شدن بستر خاك در این نقطه تا یكی، دو روز هم شاهد بلند شدن خاك هستیم.راه جلوگیری از بروز این حوادث، صدور اصولی مجوز برای برداشت علمی و درست از معادن است . اگر منابع طبیعی طبق اصول مهندسی برای مساحت بیشتری مجوز برداشت صادر كند، مهندسان معدن و بهره‌برداران طبق اصول علمی برای برداشت برنامه‌ریزی می‌كنند. در همین معدن هم این امكان وجود دارد كه برداشت به صورت مهندسی و از بالاترین نقطه كوه به سمت پاشنه انجام شود، اما مستلزم همكاری‌های بیشتر از سوی منابع طبیعی است . اگر این روند حل نشود باز هم شاهد بروز چنین حوادثی به ویژه در معادن محور هراز خواهیم بود.ما از طرفی می‌گوییم در استان كمبود مصالح ساختمانی به ویژه شن و ماسه را داریم و باید تامین كنیم كه قیمت‌ها را پایین بیاوریم و از طرفی مجوز برداشت در محدوده‌ها و مساحت كم، امكان رعایت نكات ایمنی را كم می‌كند و می‌تواند خطر جانی و مالی در پی داشته باشد.»
به گزارش ایرنا، طبق آمارهای موجود در محدوده هراز و بلده نزدیك به ۷۰ معدن وجود دارد كه حدود نیمی از این معادن فعال هستند. موضوع فعالیت معادن شن و ماسه در مازندران، به ویژه در جاده هراز طی سال‌های اخیر بارها به محل بحث و مناقشه كنشگران و دوستداران محیط‌زیست و فعالان و مسوولان حوزه صنعت ساختمان تبدیل شد و كماكان ادامه دارد. به نظر می‌رسد پیشینه دست‌درازی به عرصه‌های طبیعی به بهانه داشتن پروانه بهره‌برداری و بیش از عرصه تعیین شده، حساسیت‌های موجود برای نظارت بر عرصه‌های معدنی واگذار شده، به نوعی ضمانت اجرایی خارج نشدن بهره‌بردار از محدوده دارای مجوز بهره‌برداری و اكتشاف است.
با این حال دیروز پایگاه خبری «معدن‌نیوز» در یك نگاه تخصصی به این حادثه و علت وقوع آن، جزییات جدیدی از این اتفاق را مطرح كرد.
در گزارش این پایگاه خبری به نقل از حسین رنجبر؛ سرپرست مركز زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی تایید شد كه ریزش روز 14 فروردین در جاده هراز، به دلیل تغییر آب و هوا و همچنین فعالیت معدنكاری (شن و ماسه) بوده است . این كارشناس زمین‌شناسی در صحبت‌های خود می‌گوید: «محل لغزش رخداده در معدنی بالای جاده هراز در یال جنوبی یك تاقدیس واقع شده، زمین‌شناسی منطقه شامل سازند شمشك است كه به‌طور عمده شامل ماسه سنگ و شیل است.لایه شیلی فرسایش‌پذیری بالایی دارد، معدنكاری در منطقه نیز سستی و فرسایش‌پذیری لایه شیلی را بالا برده و از سویی شیب لایه‌ها و مورفولوژی منطقه نیز هم جهت بوده‌اند كه مستعد ساز ناپایداری است.برداشتن شن و ماسه در پاشنه و عدم طراحی مناسب رمپ‌ها و جاده دسترسی می‌تواند از دلایل دیگر تسهیل رخداد لغزش باشد. همچنین حجم رسوبات لغزیده نسبت به حجم گرد و غبار تولید شده كوچك بوده كه این حجم گرد و غبار می‌تواند در رابطه با ریزدانه بودن رسوبات درگیر لغزش باشد. برداشت شن و بر جا ماندن و انباشت رسوبات ریزدانه در محل معدنكاری می‌تواند این حجم گرد و غبار را تا حدودی توجیه كند، تغییرات آب و هوایی و بارش‌های پیش از لغزش و به دنبال آن بالا رفتن سریع حرارت نیز می‌تواند در رطوبت خاك و پیوستگی رسوبات ریزدانه در زمان لغزش موثر بوده باشد. البته چنین لغزش‌های كوچكی در منطقه و مخصوصا در مناطق معدنكاری، معمولی است اما دلیلی كه این لغزش را مورد توجه قرار داده، رخداد آن در بالای جاده اصلی و در معرض دید بودن آن و حجم نامعمول گرد و غبار تولید شده در زمان وقوع لغزش است. بررسی‌های اولیه نشان از فعالیت در معدن داشت كه با خالی كردن زیر پله ایمنی این اتفاق افتاده است و از سویی منطقه در مسیر باد قرار گرفته كه بر همین اساس، ریزگرد، غبار و خاك ایجاد شده باعث رعب و وحشت مردم شد و خوشبختانه مصالح لغزشی نیز به جاده اصلی نرسید و تلفاتی در پی نداشت.»