بورس؛ دام تازه یا جذاب‌ترین سرمایه‌گذاری
سرنوشت بورس ایران در سال اول دولت رئیسی به کجا خواهید رسید؟ رشد امروز بازار سرمایه، دام تازه‌ای برای سرمایه‌گذاران است یا اینکه گزینه جدی برای کسب سود معقول و جبران بدهی گذشته؟
دنیای قلم -بازار سرمایه ایران پس از ریزشی کم‌سابقه در سال پایانی دولت دوم تدبیر و امید، این‌روزها امید تازه‌ای برای سرمایه‌گذاران متضرر ساخته و شواهدی از رشد این بازار در دولت ابراهیم رئیسی وجود دارد. کارشناسان خوش‌بین به شرایط کنونی و سیاست‌های دولت سیزدهم، می‌گویند این روند مثبت در ماه‌های آتی نیز ادامه پیدا می‌کند و در توضیح دلایل این رشد احتمالی نیز به نگاه کابینه اقتصادی و همچین شرایط کنونی ایران اشاره می‌کنند.
کسری کم‌سابقه بودجه امسال البته یک نگرانی جدی برای سرمایه‌گذاران و ناظران این بازار است و این مارگزیدگان از احتمال دست‌بردن دولت در آستین بورس برای جبران این کسری ترس دارند و به عبارتی از هر ریسمان سیاه و سفیدی می‌ترسند؛ هرچند این ریسمان، رشد شاخص در روزهای پس از انتخاب رئیسی و همچنین سیگنال مثبت بازار سرمایه با کابینه تازه باشد. ماجرای بازار سرمایه ایران وقتی جدی‌تر شکافته می‌شود که بدانیم در دو سال گذشته میلیون‌‌ها ایرانی که پیش‌تر حتی نامی از «شاخص هم‌وزن، پرتفو، آخرین قیمت، قیمت پایانی، مجامع عمومی، افزایش سرمایه و...» نشنیده بودند، حالا سهامدار این بازار هستند و در این دوران شدت‌گرفتن تورم، حتی به لحاظ ریالی هم در ضرر هستند و هر رشدی را یک دام تازه می‌دانند. به عبارت ساده‌تر، عمر سرمایه‌گذاری بخش زیادی از کاربران امروز بازار سرمایه ایران در بورس، به کمتر از ۱۵ ماه برمی‌گردد و غیر از همین تجربه‌ای که با هزینه هنگفت به دست آمده، سواد و دانش چندانی درباره این بازار ندارند.
این سرمایه‌گذاران حالا یک نگرانی تازه دارند و حتی رشد دو ماه گذشته شاخص و سهام را هم یک دام تازه می‌دانند. این نگاه تا چه اندازه می‌تواند درست باشد و سرنوشت بورس ایران در سال اول دولت رئیسی به کجا خواهید رسید؟ رشد امروز بازار سرمایه، دام تازه‌ای برای سرمایه‌گذاران است یا اینکه گزینه جدی برای کسب سود معقول و جبران بدهی گذشته؟
2 سناریو درباره آینده بورس
یکی از معقول‌ترین راه‌ها برای تحلیل بورس در ماه‌های آینده، بررسی نگاه تصمیم‌گیران و به‌‌اصطلاح مردان اقتصادی کابینه دولت سیزدهم است و بسیاری از کارشناسان بر اساس همین تحلیل، نگاه خوش‌بینا‌نه‌ای به آینده بازار سرمایه دارند. پیش‌تر رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ایران درباره نگاه این کابینه گفته بود: «وزیر پیشنهادی صنعت، معدن و تجارت مخالف قیمت‌گذاری دستوری است. اگر این اظهارنظر در عمل نیز رعایت شود، سیگنال مثبتی برای بازار سهام خواهد بود. علاوه بر این، وزیر پیشنهادی اقتصاد نیز از مخالفت با سرکوب قیمت دلار صحبت کرده است».
علاوه بر این، وزیر کنونی اقتصاد یعنی «احسان خاندوزی» چند وقت پیش در گفت‌وگویی با دنیای اقتصاد، به‌طور شفاف اعلام کرده «مخالف سرکوب قیمت دلار است» و گفته بود می‌خواهد کاری انجام دهد که سیاست ارزی در ایران قابل پیش‌بینی باشد. به این توضیحات باید سخنان ابراهیم رئیسی در دوران انتخابات و همچنین روزهای پس از پیروزی را نیز اضافه کرد که تقریبا در همه موارد از نگاه جدی و برنامه‌های مدون خود برای بازار سرمایه سخن گفت و حتی یکی از مهم‌ترین بازدیدهایش در آن روزها، حضور در ساختمان بورس ایران بود. درباره این شرایط «مهدی سماواتی»، از کارشناسان بازار سرمایه، از دو سناریو درباره آینده بازار بورس به «شرق» می‌گوید و نکته مهم اینکه نتیجه هر دو سناریو را در رشد بورس توصیف می‌کند.
این تحلیلگر بازار سرمایه می‌گوید: «در شرایط تورمی همیشه یک ایده وجود دارد که هیچ چیزی گران نیست، ولی به قیمت هم نیستند. بازار ۹۹ هم گران نبود، ولی به قیمت نبود؛ یعنی ارزندگی‌ها زیر سؤال بود. در شرایط تورمی چیزی به اسم گرانی وجود ندارد. در سال ۱۴۰۰ بعد از یک افت شدید، شاهد یک رشد هستیم و با این توضیح به نظر من در بازار ۱۴۰۰ سهام خریدنی‌تر و ارزنده است». سماواتی درباره نگرانی سهامداران و همچنین تجربه تلخ سهامدارانی که در یکی، دو سال گذشته به بورس پیوستند، می‌گوید: «سال گذشته یک جایی عرضه و تقاضا با هم نخواند و آن افت رخ داد. البته الان شاخص‌سازها رشد خوبی داشتند و به نظرم نمی‌توان بر مبنای شاخص کل بازار را سنجید؛ اما اگر مبنا را شاخص هم‌وزن قرار دهیم، می‌توان گفت بازار ارزنده است». سماواتی در ادامه از دو سناریوی پیش‌رو بازار سرمایه ایران در دولت ابراهیم رئیسی می‌گوید: «تا پایان ۱۴۰۰ دو سناریو محتمل است؛ یکی برگشت به برجام و توافق که طبیعا ریسک سیستماتیک بازار را کاهش می‌دهد و صنعت خودرو و فولاد ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد که اینها لیدر بازار هستند و به همین دلیل ریسک سیستماتیک کاهش پیدا می‌کند و این سهام پیشران و لیدر، بازار را مثبت می‌کند». این تحلیلگر بازار سرمایه درباره سناریو دوم هم می‌گوید: «در سناریو دوم بحث موفق‌نبودن دولت در توافق و بازگشت آمریکا به برجام مطرح است که در این صورت با کسری موجود، انتظار تورم را داریم و نرخ ارز هم صعودی خواهد بود و در این شرایط صنایع پتروشیمی، فلزات اساسی و در حالت کلی صنایع صادرات‌محور لیدر خواهند شد و بورس را مثبت خواهند کرد. سناریو سومی وجود ندارد و در هر دو سناریو وضعیت بورس مثبت خواهد بود».
این توضیحات سماواتی در واقع تحلیل و پاسخی به این پرسش است که افراد ناظر که برای ورود به بورس فکر می‌کنند، چه راهی را در پیش بگیرند که پاسخ این تحلیلگر هم به‌طور خلاصه ورود به این بازار است: «البته الزاما مثبت‌بودن بورس به معنای رشد سرمایه افراد نیست؛ چون باید تورم و دیگر عوامل را هم وارد کرد. این بحث درباره افرادی است که می‌خواهند وارد شوند و پیشنهاد من در حالت کلی ورود به این بازار البته با آموزش‌های لازم و در‌نظر‌گرفتن ریسک ذاتی این بازار است». اما سرمایه‌گذاران متضرر، چه تصمیمی برای سرنوشت سرمایه‌گذاری خود در بورس بگیرند و با این سرمایه‌گذاری بدسرانجام چه کنند؟ سماواتی در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «درباره کسانی که از یک سال پیش وارد شدند و الان در ضرر هستند و اینکه باید چه کاری انجام دهند، به نظر من بهترین گزینه همین بورس است و هیچ بازار دیگری نمی‌تواند این ضرر را جبران کند. به نظرم افراد متضرر باید این تجربه را که گران به دست آمده است، در نظر بگیرند و اشتباهات گذشته را تکرار نکنند. البته این درباره کلیت بازار است و درباره جزئیات و تک‌سهم‌ها نیست». به‌طور‌کلی اما رشد امروز بورس دامی تازه است یا نه؟ می‌توان به این رشد امیدوار بود؟ سماواتی در پاسخ به این پرسش پرتکرار این روزها نیز می‌گوید: «دام‌بودن همیشه یک آپشن است و باید در ذهن ما باشد؛ چون ریسک جزئی از این بازار است. بااین‌حال، در حالت کلی نمی‌توان شرایط امروز را با اتفاق ۹۹ مقایسه کرد و قطعا قابل مقایسه نیست. اگر سرمایه‌گذاران تازه از تجربه خود نهایت استفاده را ببرند و آموزش‌های لازم را ببینند، قطعا با بازاری جذاب روبه‌رو خواهند بود».
وضعیت این روزهای بورس چگونه است؟
این پرسش و بحث کلی درباره بازار سرمایه ایران در حالی مطرح است که در دو ماه گذشته، بورس بسیاری از رکوردهای یک سال گذشته را جابه‌جا کرد و رشد شدیدی را رقم زد. در این مدت شاخص پس از ماه‌ها به بالای یک‌میلیون‌و ۵۰۰ هزار واحد رسید و همچنان بسیاری از تحلیلگران از پس‌گرفتن شاخص دو‌میلیونی و حتی پشت‌سرگذاشتن آن می‌گویند. البته بازار سرمایه در روزهای پایانی هفته گذشته و همچنین روزهای ابتدایی این هفته، کمی شاهد اصلاح شد و دیروز هم بازار به نسبت متعادلی را شاهد بودیم. دیروز شاخص کل سه‌هزار‌و ۷۸۰ واحد کاهش داشت که در نهایت شاخص در کانال یک‌میلیون‌و ۵۳۷ هزار واحدی به روند نزولی خود ادامه داد.
در معاملات دیروز بیش از ۱۰میلیارد‌و ۷۷۶ میلیون سهم، حق تقدم و اوراق بهادار به ارزش ۸۶هزار‌و ۴۷۹ میلیارد ریال داد‌و‌ستد شد. همچنین شاخص کل (هم‌وزن) با دوهزار‌و ۵۸۵ واحد افزایش به ۴۶۷هزار‌و ۱۶ واحد و شاخص قیمت (هم‌وزن) با هزار‌و ۶۳۱ واحد رشد به ۲۹۴هزار‌و ۶۸۹ واحد رسید. روز گذشته همچنین شاخص فرابورس نزدیک به ۴۹ واحد کاهش داشت و بر روی کانال ۲۲هزار‌و ۶۹۳ واحد ثابت ماند. همچنین در این بازار پنج‌میلیارد‌و ۴۳۰ میلیون برگه سهم به ارزش ۱۷۷هزار‌و ۸۷۹ میلیارد ریال داد‌و‌ستد شد.
بورس دست‌کاری می‌شود؟
وقتی سخن از بازار سرمایه ایران می‌شود، ناخواسته یک پرسش هم وارد بحث می‌شود و آن دستوری‌بودن این بازار و احتمال دست‌کاری آن است. این موضوع در روزهای گذشته نیز مطرح شد و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در توضیحی گفت: «روند صعودی شاخص کل ارتباطی به عملکرد سازمان بورس ندارد».
«محمدعلی دهقان‌دهنوی» اوایل همین هفته در مراسم اولین گردهمایی میز صنعت شرکت‌های سبدگردان در جمع خبرنگاران دراین‌باره گفت: «سیاست‌گذاری و مقررات‌گذاری و شرایطی که در بازار فراهم می‌کنیم، باید به شکلی باشد تا سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به سرمایه‌گذاری مستقیم ترجیح داده شود. سال گذشته شاهد وضعیت خوبی از این نوع سرمایه‌گذاری بودیم.
در کشور این موضوع قابل قبول نیست که تمرکز افراد شاغل و خارج از بازار سرمایه در میان ساعات کاری به بازار سرمایه باشد و پرتفوی خود را چک کنند؛ به‌طور حتم باید این مسئله برطرف شود. آسیب‌هایی که به برخی از افراد در معاملات سال گذشته بازار سرمایه وارد شد، ناشی از انتخاب استراتژی اشتباه و نادرست بوده است». به گفته او، افرادی که اطلاعات درستی از سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ندارند، نباید به‌طور مستقیم وارد سرمایه‌گذاری در این بازار شوند. دهقان‌دهنوی درباره این موضوع ادامه داد: «سال گذشته زمانی که بازار سرمایه در مدار نزولی قرار گرفت، اعلام کردیم روند اصلاحی بازار ارتباطی به سازمان بورس ندارد و مورد هجمه قرار گرفتیم. اکنون شاخص بورس در مدار صعودی قرار گرفته و در حال رشد است، به‌صراحت اعلام می‌کنیم که بالا‌رفتن شاخص بورس نیز هیچ ارتباطی به عملکرد ما ندارد. با رشد شاخص کل نه عکس یادگاری می‌گیریم و نه به آن افتخار می‌کنیم».
او در پاسخ به این پرسش پرتکرار درباره نقش سازمان بورس در روند شاخص هم گفت: «شاخص بورس تابعی از تحولات اقتصادی کلان و تغییراتی است که در صنایع مختلف رخ می‌دهد. قیمت سهام شرکت‌ها جدای از اینکه تابعی از این مسائل است، تابعی از عملکرد مدیران آن شرکت و تحولات آن بنگاه اقتصادی نیز خواهد بود. هیچ‌یک از این مسائل، ارتباطی به سازمان بورس ندارد، بلکه ما نظارت می‌کنیم تا تخلفی صورت نگیرد و زمینه شفافیت و کارایی بازار افزایش پیدا کند».
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با تأکید بر وجود ریسک در معاملات این بازار گفت: «افرادی که قادر به مدیریت این ریسک نیستند نباید به صورت مستقیم وارد بازار سرمایه شوند و اقدام به خرید و فروش در این بازار کنند. افرادی که آمادگی و دانش کافی برای سرمایه‌گذاری در این بازار ندارند، باید سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را سرلوحه فعالیت خود در این بازار قرار دهند. سرمایه‌گذاران باید این موضوع را مدنظر قرار دهند که سرمایه‌گذاری غیرمستقیم هم بدون ریسک نیست، اما ریسک موجود در این نوع سرمایه‌گذاری محدودتر، کنترل‌شده‌تر و تحت نظارت است». این توضیحات به‌طور خلاصه هرگونه دست‌کاری در شاخص و به‌طور‌کلی بورس دستوری را رد می‌کند و روند بازار را تابعی از تحولات و شرایط اقتصادی می‌داند. با این توضیح حالا باید منتظر تحولات سیاسی و اقتصادی در دوران رئیسی و تأثیر آن بر بازار سرمایه باشیم. باید دید آیا ضرر سرمایه‌گذارانی که با پیشنهاد و تشویق مسئولان و حتی رئیس‌‌جمهوری وقت و مقامات ارشد پا به این بازار گذاشتند، جبران می‌شود یا اینکه بر فهرست بلندبالای این جامعه باز هم افزوده خواهد شد.
منبع: شرق