هنر مدیریت و فاجعه ناكارآمدی

دنیای قلم - جعفر گلابی: «مدیریت» كه اغلب انقلابیون عالم احساس دارا بودن آن را دارند، هنری پیچیده و نیازمند دانش، تجربه، تواضع، واقع‌نگری، مشورت‌پذیری، سخت‌كوشی، تعهد و شجاعت است و فقط نوادر نبوغ ذاتی آن را دارند. مدیریت درست و اصولی و جامع‌نگر می‌تواند ملتی را به سعادت برساند همچنانكه توهم آن بنیان‌كن و فاجعه‌ساز است.

در مدیریت ناكارآمد طبق طنزی كه در عوام شیوع یافته حتی كار جهنم هم به سامان نمی‌رسد، چراكه یك روز قیر نیست، روز دیگر قیف نیست و روزی هر دو هستند ولی قیرریز نیست! هر كشوری به توسعه رسیده چالش اصلی را در مواجهه با انواع مانع‌ها و تزاحم‌ها و عیب‌ها و نقص‌ها و نادانی‌ها و ناكارآمدی‌ها و فسادها قرار داده، روی آنها متمركز شده و اولویت واقعی خود را متوجه كارآمدی كرده است.اما به نظر می‌رسد در كشور ما و بسیاری از كشورها كه با مشكلات بزرگ روبه‌رو هستند هنوز این واقعیت بدیهی مورد پذیرش اجماعی قرار نگرفته و كارآمدی رتبه اساسی در تصمیم‌ها ندارد و راه رسیدن به آن به درستی انتخاب نمی‌شود. اگر از این زاویه به تاریخ حداقل 200 ساله كشور نگاه كنیم افزون بر معضلات سیاسی، ضعف‌های مدیریتی مستقلا مخرب بوده‌اند.طی همین مدت دو انقلاب بزرگ و انواع جنبش‌ها و رویدادهای گسترده برای غلبه بر مشكلات و عقب‌ماندگی‌ها و رسیدن به یك زندگی شرافتمندانه با رفاه نسبی روی داده ولی مشكل كارآمدی حل نشده است.

اگر روزی اجماع شود كه مشكل اصلی كشور ناكارآمدی در سطوح مختلف است احتمالا با همین شناخت ضروری امكان دیدن عیب‌ها و نقص‌ها و برطرف كردن آنها به وجود خواهد آمد.مسلما بسیاری از مشكلات از حوزه سیاست سرچشمه می‌گیرد ولی چرا باوجود انواع تحولات مثبت و منفی در این حوزه باز هم روند معنا‌دار و مستمری در حل مشكلات مشاهده نشد؟ اصولگرایان فكر می‌كردند و شعارش را هم می‌دادند كه اگر حاكمیت یكدست شود، می‌توانند برق‌آسا مشكلات را حل كنند. 

ولی البته هنوز راه به جایی نبرده‌اند و در اغلب مسائل اگر وضع بدتر نشده، بهتر هم نشده است.جالب اینجاست؛ در حالی كه مشكل اساسی و عمیق و ریشه‌دار و تاریخی ما اتفاقا در همین‌‌جاست، دولتی روی كار آمد كه بعد از دو سال و نیم هنوز برنامه هفت هزار صفحه‌ای خود را منتشر نكرده، تیم منسجم و چارچوب‌دار اقتصادی ندارد و بسیاری از مدیران ارشد و میانی‌اش یا تجربه اجرایی ندارند یا در حوزه‌های غیرمرتبط به‌ كار گرفته شده‌اند و از همه بدتر برخی دانش لازم را ندارند و كلا این مشكل تاریخی كشور را فربه كرده‌اند. برای اثبات این معنا نیاز به تطویل نیست، خودروسازان گران‌ترین و در عین حال بی‌كیفیت‌ترین سواری‌ها را تحویل مردم می‌دهند، لازم نیست منكران ناكارآمدی راه دوری بروند همین حالا از پنجره اتاق خود وضع آلودگی هوا را بنگرند و حق را به منتقدان وضع موجود بدهند، در زمانی كه همه مطالعات نشان می‌داد كه خشكسالی‌های عظیم و تغییرات شدید اقلیمی در راه است، دولت دیگری بی‌حساب اجازه حفر هزاران چاه را صادر كرد و سفره‌های زیرزمینی آب بلعیده شد و طبق نظر كارشناسان بازگشتن این منابع آبی در بهترین شرایط به ده‌ها سال زمان نیاز دارد. تورم كه مادر همه مشكلات است جز توقف‌های كوتاه مستمرا وجود داشته و حتی به عدد‌های وحشتناك 40 و 50 درصد رسیده و ظاهرا ماندگار شده است. تورم مستمری كه بلای خانمان‌سوزی بر سر تولید و اشتغال و رفاه و از آن بدتر روح و روان مردم می‌آورد.  
مسلما ما به عنوان ملتی باسابقه و داشتن منابع عظیم انسانی و طبیعی می‌توانیم مشكلات را حل كنیم ولی فروتنانه و واقعگرایانه بپذیریم كه تاكنون به این مهم دست نیافته‌ایم و بعضا شاهد عقبگرد بوده‌ایم. به عبارتی حتی اگر مشكلات سیاسی كه كلیدی هستند، حل شوند و اراده مردم منشا همه تصمیمات شود تازه باید همه فكرها و اندیشه‌ها و تجربه‌های عمیق و جسورانه تجمیع شوند تا مساله اصلی كه بحران ناكارآمدی است، درمان شود. اصولگرایان كه در وضع موجود عیب اساسی نمی‌بینند و اغلب مشكلات را به دشمنان نسبت می‌دهند و فعلا مساله اصلی‌شان حجاب است جای خود دارند، حتی اگر اصلاح‌طلبان با تمام نیروهای با تجربه وارد عمل شوند و اجازه كار به آنها داده شود، یك دوره چندین ساله طولانی كارزار و تلاش و حمایت با ریاضت‌های سخت نیاز دارند تا دیو هزار سر ناكارآمدی را بشناسند و بر جای خویش بنشانند. به نظر می‌رسد كسانی كه مشكل اصلی را در ساختار سیاسی می‌بینند از شدت تاثیرات ناكارآمدی غفلت می‌كنند. شاه ضمن داشتن روابط گسترده با شرق و غرب دنیا و صادرات 6 میلیون بشكه نفت و جمعیت 30 میلیونی و حمایت از طرف امریكا بدون كوچك‌ترین تحریم و فشار اقتصادی، چنان از تورم آشفته شده بود كه به دولت اخطار داد و ضرب‌الاجل تعیین كرد كه اگر برای آن چاره‌ای نیندیشد، ارتش را وارد میدان خواهد كرد! البته او هیچ‌گاه با هر میزان از فشار به دولت نتوانست مشكل تورم را حل كند. در حال حاضر رفع تحریم‌ها و تنش‌زدایی با جهان برای تنفس مردم و حاد نشدن گستره فقر اولویت دارد ولی در این صورت هم باز خواهیم دید كه در میدان عمل چه مشكلات غول‌آسایی وجود دارد و مدیریت‌های ضعیف با رفتار باری به هر جهت تا چه حد در مقابل این غول‌ها دست بسته هستند؟ در دنیا همه دموكراسی‌ها كارآمدی نشان نداده‌اند و كشورها فاقد انتخابات ناكارآمد نبوده‌اند. ما به موازات حل مشكلات سیاسی نیازمند توجه و چاره‌یابی اساسی و تاریخی برای بحران ناكارآمدی كه فساد هم با خود می‌آورد، هستیم و اگر این معضل برطرف نشود بهترین تغییرات سیاسی هم خود به خود رفاه و آسایش و پیشرفت ایجاد نخواهد كرد. در واقع تغییرات مثبت سیاسی ابتدای حل مشكل ناكارآمدی یا یكی از راه‌های كارآمدی است.