كسی در جنگ به «محیط زیست» فكر نمی‌كند!
امروزه پیشرفت تكنولوژی نظامی و استفاده از سلاح‌های متنوع جنگی، آثار تخریب محیط زیستی جنگ‌ها را بسیار بیشتر كرده است
دنیای قلم - شینا انصاری: جنگی خونبار در خاورمیانه در جریان هست. هر روز از تعداد كشته‌شدگان و تلفات انسانی و آمار تخریب‌های ابنیه و خسارات اقتصادی واردشده می‌شنویم. اما در این منازعات كسی از تخریب محیط زیست و نابودی تنوع زیستی مناطق درگیری سخن نمی‌گوید. گویی در جغرافیایی كه كودكانش بی‌گناه قربانی می‌شوند، سخن گفتن از حفظ طبیعت و جان سایر زیستمندان رد گم كردن بحران و پرداختن به حواشی ماجراست. وقتی آتش ویرانگر جنگ خاموش شود، آنگاه بخشی از خسارات محیط زیستی مشاهده می‌شود. با این حال موضوع قابل تامل این است كه بخش زیادی از عوارض محیط زیستی جنگ‌ها در قرن حاضر به سرعت قابل لمس نیست.
امروزه پیشرفت تكنولوژی نظامی و استفاده از سلاح‌های متنوع جنگی، آثار تخریب محیط زیستی جنگ‌ها را بسیار بیشتر كرده است. استفاده از جنگ‌افزارهای كشنده چون بمب‌ها و مواد احتراق‌زا با انتشار آلاینده‌های شیمیایی، منابع محیط زیست به خصوص آب، هوا و خاك را به‌شدت آلوده می‌كنند. موادمنفجره سطح بی‌سابقه‌ای از تخریب زیستگاه‌ها را به وجود می‌آورند و با اختلال جدی در عملكرد اكوسیستم‌های طبیعی موجب فرسایش خاك و آلودگی آب شده و حتی امكان كشت و زرع و تولید محصول سالم و ایمن را در مناطق تحت‌تاثیر جنگ برای سال‌ها از بین می‌برند. برخی از آلاینده‌های سمی مانند فلزات سنگین و تركیبات آلی پایدار با قابلیت اثر تجمعی در بدن انسان و موجودات زنده می‌توانند تا دهه‌ها محیط زیست منطقه را آلوده كنند و پالایش و پاكسازی اراضی آلوده‌شده به آنها بسیار دشوار و در برخی موارد غیرممكن است. بروز و ظهور بیماری‌های حاد و مزمن در انسان‌ها و به ویژه كودكان در میان‌مدت و طولانی‌مدت از نتایج مواجهه با آلاینده‌هایی هست كه سلاح‌های جنگی بر محیط زیست انسان‌ها تحمیل می‌كنند، ولی متاسفانه در گرماگرم جنگ‌ها كسی به آنها فكر هم نمی‌كند! گویی موضوعات به ظاهر مهم‌تری در شرایط پرتنش جنگی وجود دارد كه توجه به «محیط زیست» را از اولویت‌ها خارج می‌كند.
تاثیر جنگ بر منابع آبی به خصوص در منطقه خاورمیانه بسیار مهم و غیرقابل كتمان است. در بحبوحه جنگ‌ها به دلایل مختلف مانند انفجارهای پی‌درپی، نفوذ مواد شیمیایی حاصل از انفجارها به رودخانه‌ها و دریاها و تخلیه پسماندهای ویژه خطرناك، تغییرات بسیار شدیدی بر منابع حیاتی و محدود آب منطقه ایجاد می‌شود. ورود بعضی از آلاینده‌های سمی و دیرپا به آب‌های سطحی و زیرزمینی، كیفیت آب‌ها را عملا از چرخه مصرف خارج می‌كند.
واقعیت این هست كه در تمامی جنگ‌ها از همان ابتدا محیط زیست و منابع طبیعی قربانیان خاموش هستند. استفاده از سلاح‌های خطرناك و دستیابی به پیروزی از جانب طرف‌های درگیر به هر قیمتی و عدم پایبندی به اصول و قواعد حاكم بین‌المللی، استفاده از هرگونه جنگ‌افزار كشنده و هر نوع تخریب انسانی و طبیعی را برای طرفین منازعه قابل توجیه می‌كند. جدا از آلودگی‌های محیطی كه در حین جنگ، سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده را تهدید می‌كند؛ موضوع مهم، عوارض طولانی‌مدت و غیرقابل التیام جنگ‌ها بر محیط زیست هست؛ گواینكه با وجود گذشت چهار دهه از جنگ تحمیلی همچنان استان‌های غرب و جنوب غرب كشورمان از تبعات این جنگ متاثر هستند. هشت سال جنگ، محیط زیست و زیستگاه‌های حساس دو كشور درگیر را در طول 1200 كیلومتر مرز مشترك آماج تخریب قرار داد كه آثار و بقایای آن كماكان مشهود است. در حقیقت نمی‌توان به گردوغبار و توفان‌های خاك در خوزستان پرداخت و به اقدامات تخریبی به خصوص خشك كردن عامدانه بخشی از تالاب هورالعظیم از جانب صدام اشاره نكرد.
بیست و دو سال قبل سازمان ملل متحد ششم نوامبر (١٥ آبان) را با هدف جلب‌توجه بیشتر به مخاطرات آشكار و پنهان جنگ‌ها بر تخریب طولانی‌مدت اكوسیستم‌ها و منابع محیط زیست به عنوان «روز جهانی پیشگیری از تخریب محیط زیست به هنگام جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه» نام‌گذاری كرد. با این وجود آنچه روشن هست آنكه طی همین دو دهه نیز جنگ‌های بسیاری بدون توجه به محیط زیست در جهان رخ داده‌اند و هم اینك نیز جنگ بزرگی نگاه جهانیان را به خاورمیانه كشانده، بدون توجه به این حقیقت كه تا چه اندازه محیط زیست شكننده و آسیب‌پذیر این منطقه توان مقابله با پیامدهای محیط زیستی این مناقشات را دارد.
از این رو با افزایش تنش‌های منطقه‌ای، بیش از نامگذاری‌های نمادین برای حفظ محیط زیست در جنگ‌ها به موازات كاهش بروز منازعات و تنش‌ها، اجرای دقیق مقررات ناظر بر حفظ محیط زیست و برخورد قاطع و بدون اغماض نهادهای بین‌المللی در این باره ضرورت دارد، مطالبه‌ای كه تحقق آن در شرایط كنونی در منطقه پرتنش خاورمیانه بعید و دور از دسترس به نظر می‌رسد!