اجر خطا

دنیای قلم - محمد ذاكری: در دانشگاه (خصوصا در مقاطع تحصیلات تكمیلی) مرسوم است كه گاهی در برخی دروس از دانشجویان یك ارایه مطلب به عنوان فعالیت كلاسی خواسته می‌شود. دانشجویان مطلبی را آماده می‌كنند و با استفاده نرم‌افزارهای ارایه یا بدون آن مطلب را در كلاس برای سایرین تشریح می‌كنند و معمولا به صورت فردی یا گروهی پس از پایان ارایه مطلب مورد تشویق همكلاسی‌های خود یا مدرس كلاس قرار می‌گیرند. 

یكی از ترفندهای جالب دانشجویان آن است كه وقتی كسی ارایه ضعیفی انجام می‌دهد و بدون آمادگی و مطالعه كافی مطلب را مطرح می‌كند، همكلاسی‌ها كه انتظار عتاب و خطاب احتمالی استاد را دارند برای اینكه مانع از برخورد احتمالی وی با آن دانشجو شوند یا استاد و دیگر دانشجویان منتقد را در موضع انفعال قرار دهند با شدت بیشتری آن همكلاسی را تشویق می‌كنند و به او خسته‌نباشید می‌گویند. این ترفند گاهی هم جواب می‌دهد و مدرس كلاس یا خصوصا دانشجویانی كه به اتلاف وقت و اعصاب‌شان معترضند را در موقعیتی قرار می‌دهد كه از طرح اعتراض یا انتقادشان خودداری كنند. حالا سخنان چند روز پیش یكی از خطبای مشهور مرا به یاد این ترفند قدیمی انداخت.

 در شرایطی كه دولت به رغم یكدستی جریان حاكم به واسطه به‌كارگیری مدیران ضعیف و ناكارآمد و انتصابات باندی و رفاقتی و محفلی دچار سوء عملكرد شدید بوده و معیشت مردم را به تنگی و سختی گرفتار كرده و به واسطه تورم فزاینده و گرانی روزافزون كمر بسیاری از اقشار ضعیف و متوسط شكسته یا خم شده، این بزرگوار صدای تشویق و جیغ و سوت و هورا را بلندتر كرده تا مبادا كسی (از خودی‌ها و غیرخودی‌ها) هوس انتقاد از عملكرد دولت را نكنند. البته شوری‌اش بدانجا رسیده كه آقایان پس از تعیین تكلیف برای بندگان خدا، به درجات بالاتری نائل شده و العیاذ بالله برای خود خدا (جل و علا) نیز تكلیف معین می‌كنند كه به چه كسی بابت چه كاری پاداش و اجر دهد وچه كسی را بابت چه كاری توبیخ و تنبیه نماید.

ایشان در توجیه ناتوانی و ناكارآمدی كارگزاران خودی و موردحمایت‌شان فرموده‌اند آن كسی كه قصد خدمت دارد ولو اگر خطا هم بكند خدا برای او اجر منظور می‌كند. جای خوشبختی است كه با چنین تبیینی (كه البته مبنای فقهی یا كلامی یا روایی آن نامشخص است) هم نور امیدی در دل ما بندگان خطاكار روشن كرده‌اند و هم نعوذبالله تكلیف خدای متعال را در نحوه برخورد با ما مشخص نموده‌اند. البته حقیر به علت غیرخودی بودن اطمینان ندارم كه آیا در زمره كسانی هستم كه خداوند به تعبیر ایشان خطاهای كاری‌ام را با اجر جبران می‌كند یا خیر؟ چون قید قصد خدمت داشتن تا حد زیادی با خط ربط‌های سیاسی و جناحی و همفكری با این بزرگواران ارتباط دارد. اما اگر چنین فرض كنیم پس می‌توان گزاره‌های زیر را نیز مفروض گرفت و با خیال آسوده و بدون دغدغه از عواقب دنیوی و اخروی به ادامه خطا با قصد خدمت پرداخت. مثلا فرض كنیم نگارنده به عادت مالوف برای تدریس به دانشگاه یا مدرسه بروم و به خاطر كمبود دانش یا مطالعه، مطالبی را به اشتباه به دانش‌آموزان و دانشجویان القا كنم و آموزش دهم. اگر واقعا قصد خدمت داشته باشم و حتی پولی هم بابت حق‌التدریس نگیرم ولی دانش و معلومات كافی نداشته باشم خداوند برای من در ازای اتلاف وقت و گمراه كردن چندده دانشجو یا دانش‌آموز اجر منظور می‌كند؟ 

یا در مقام قضاوت نشسته‌ام و به خاطر نابلدی و عدم احاطه به قوانین در برخی پرونده‌ها احكام غلط صادر كرده و حقوقی را جابه‌جا و ناحق می‌كنم. اگر بدون شایستگی‌های حقوقی لازم و با ارتباط و پارتی‌بازی بر مسند قضا نشسته باشم و قصدم هم خدمت به كشور باشد آیا خداوند در اثر خطاهایی كه منجر به تضییع حقوق بندگان می‌شود به من اجر می‌دهد؟ یا به عنوان یك مهندس و به قصد خدمت حتی بدون دریافت حق‌الزحمه سازه ساختمانی را برای مصارف عمومی و خیریه طراحی كنم و به علت كم‌دانشی و محاسبات غلط این سازه پس از مدتی فرو بریزد آیا خداوند در برابر چنین خطایی كه منجر به خسارت جانی و مالی به عده‌ای از بندگان خداوند می‌شود مرا ماجور می‌كند؟ 

بر همه خوانندگان آشكار است كه چنین نیست و در وهله اول مراجع حرفه‌ای و قانونی در این دنیا یقه‌ام را خواهند گرفت و حتی اگر از این مرحله هم به سلامت بگذرم قاعدتا در آن جهان و در محضر عدل الهی از ذره‌ای فروگذار نمی‌شود. حال چگونه می‌شود مدیری كه بدون درنظر گرفتن شایستگی‌های لازم برای تصدی یك جایگاه مدیریتی منصوب شده و یك كلام یا تصمیم یا امضای نادرست او (ولو خیرخواهانه یا به قصد خدمت) بر سرنوشت عده‌ای تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم خواهد داشت در صورت بروز خطا مواخذه كه نشود هیچ، در محضر الهی پاداش هم ببیند؟ 
خوب است بزرگوارانی كه خصوصا در كسوت روحانیت هستند و مسوولیتی هم در نظام دارند و به تبع آن تریبون‌های مختلف دراختیارشان است برای گل‌آلود كردن آب و حمایت بی‌قید و شرط از دوستان‌شان كمی جانب انصاف و تقوا را نگه دارند و از خدای متعال برای مقاصدشان هزینه نكنند. خدای بزرگ همه ما را به راه راست هدایت فرماید.