انتشار غیر قانونی فیلم جنگ جهانی سوم و ضربه به اقتصاد سینما
«جنگ جهانی سوم» به چهارمین فیلم مهمی تبدیل شد که انتظار می‌رفت اکران پررونقی داشته باشد، اما قاچاق شد
دنیای قلم -مصطفی قاسمیان: در حدود یک ماه گذشته، 2 فیلم از شاخص ترین آثار سینمایی سال 1401 که در مهم ترین جشنواره‌های جهانی نیز حضور داشتند و تقدیر شدند، در فضای مجازی منتشر شدند؛ انتشاری حاصل نمایش رسمی در پلتفرم‌های قانونی خارجی. «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی و «جنگ جهانی سوم» اثر هومن سیدی در حالی که امید بسیاری به اکران موفق آن‌ها در سالن‌های سینما می‌رفت، اما با این اتفاق، عملاً شانس پرفروش شدن را در اکران از دست دادند. به همین بهانه، در این گزارش به 4 فیلمی پرداختیم که می‌توانستند در گیشه موفق ظاهر شوند، اما با قاچاق، از اکران پررونق بازماندند.
شانس «جنگ جهانی سوم» کم شد
تازه‌ترین قربانی فیلم‌های اکران‌نشده و قاچاق‌شده، فیلم هومن سیدی با عنوان «جنگ جهانی سوم» است که از اوایل این هفته در بعضی پلتفرم‌های خارجی به صورت رسمی و قانونی منتشر شده و به کانال‌های اجتماعی ایران هم رسیده است. اثری که در جشنواره فیلم ونیز مورد توجه بود و در بخش افق‌ها جوایزی دریافت کرد، سپس یک اکران یک هفته‌ای برای کسب شرایط معرفی به اسکار داشت و به عنوان نماینده ایران به آکادمی هنرها و علوم سینمایی (اسکار) معرفی شد. سابقه هومن سیدی در ساخت آثار تماشاگرپسند، سروصدای فیلم در جشنواره ونیز و همچنین عکس‌های جالب و کنجکاوی‌برانگیز از این فیلم، عوامل اصلی بود که «جنگ جهانی سوم» را به یکی از امیدهای گیشه 1402 سینمای ایران تبدیل کرده بود، اما حالا با انتشار غیررسمی فیلم در فضای مجازی، احتمال اکران موفق آن بسیار پایین آمده است؛ خصوصا آن که عوامل می‌خواستند فیلم را در ایام عید فطر حدود 10 روز پس از انتشار نسخه قاچاق بگنجانند، اما به علتی نامشخص، «جنگ جهانی سوم» در فهرست فیلم‌های اکران عید فطر قرار نگرفت. اگرچه سازندگان فیلم همچنان پیگیر نمایش عمومی این اثر در سالن‌های سینما هستند، ولی دیگر بعید است فیلم جدید هومن سیدی بتواند گیشه را بترکاند.
تنبیه برای سازندگان «برادران لیلا»
احتمالا مهم ترین اثری که در سال‌های اخیر پیش از اکران عمومی روی پرده سینما، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، همین «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی است که سال گذشته به علت حواشی به وجود آمده در جریان جشنواره فیلم کن 2022، توسط سازمان سینمایی تنبیه شد. این فیلم که بعد از آن تنبیه، دیگر هیچ‌گاه توسط شورای پروانه نمایش بازبینی نشد، در روزهای پایانی سال گذشته توسط پلتفرم خارجی پخش‌کننده به نمایش درآمد و طبعاً به ایران هم رسید. در ایام تعطیلات نوروزی 1402 نیز بسیاری از مردم این نسخه را که از قضا، ممیزی نداشت (چراکه در شورای پروانه نمایش بررسی نشده بود) تماشا کردند و واکنش‌های بسیار زیادی به آن داشتند، به نحوی که به نوعی به پدیده تصویری نوروز تبدیل شد. «برادران لیلا» می‌توانست رکورد پرفروش‌ترین فیلم غیرکمدی تاریخ سینمای ایران را که در اختیار «متری شیش‌ونیم» فیلم قبلی همین کارگردان بود، بشکند، اما در نهایت شانس فوق‌العاده خود را در اکران عمومی از دست داد. این فیلم با موجی که در میان مخاطبان درست کرد، هنوز هم می‌تواند در گیشه موفق باشد، اما نه به اندازه زمانی که هنوز در اینترنت و شبکه‌های ماهواره‌ای پخش نشده بود.
سرنوشت غم‌انگیز «شنای پروانه»
در سی‌وهشتمین جشنواره ملی فیلم فجر، «شنای پروانه» که حسابی دل از تماشاگران و داوران برد، چند جایزه گرفت و به عنوان محبوب‌ترین فیلم جشنواره هم برگزیده شد. اثری که قرار بود نوروز 99 اکران شود و بسیاری از پرفروش شدن آن سخن می‌گفتند، ناگهان به پاندمی کرونا خورد و اکران نوروز را از دست داد. اولین فیلم محمد کارت در تیرماه 99، برای تنها سه هفته اکران شد و فروش نسبتا خوبی هم داشت، اما یک بار دیگر موج دوم کرونا، نمایش آن را متوقف کرد. این فیلم در نهایت در بهمن همان سال، قاچاق و پازل بدشانسی‌هایش تکمیل شد. «شنای پروانه» که امید می‌رفت به سرعت 10 یا 20 میلیاردی شود و حتی به عنوان یکی از پرفروش‌ترین آثار آن سال، در جدول فروش تاریخ سینمای ایران قد علم کند، در نهایت سرنوشت غم‌انگیزی پیدا کرد و عملا اکران عمومی را از دست داد تا در نمایش خانگی دیده شود.
«رستاخیز» مایه عبرت شد
فیلم سینمایی «رستاخیز» که مانند دیگر 3 اثر این فهرست، با بودجه بخش خصوصی ساخته شده بود، طی بیش از یک دهه گذشته، شرایط عجیبی را تجربه کرده است؛ فیلمی که با استانداردهای بین‌المللی تکنیکی، تولید شد و در سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر هم با کسب 8+1 سیمرغ بلورین تحسین ویژه‌ای را برانگیخت، اما بعد از آن به محاق توقیف رفت. این فیلم یک سال و نیم بعد در تابستان 94 برای فقط یک روز به نمایش درآمد، اما دوباره توقیف شد. فیلمی که به علت علاقه مردم ایران به امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورا و البته ویژگی‌های هنری، می‌توانست در ایام محرم الحرام اکران فوق‌العاده پررونقی را بگذراند و گیشه موفقی داشته باشد، در نهایت شهریورماه 98 در پی یکی از حضورهای بین‌المللی در جشنواره‌های خارجی (جشنواره فیلم بغداد) لو رفت و نسخه قاچاق آن با دوبله عربی مخصوص آن جشنواره، در فضای مجازی منتشر شد. اگرچه سازندگان سعی کردند نسخه قاچاق را از فضای مجازی جمع‌آوری کنند، اما میلیون‌ها نفر از مسلمانان این فیلم را دیدند و عملاً شانس نمایش آن به حداقل رسید. با این حال، این فیلم در سال 1400 بالاخره مجوز اکران آنلاین را گرفت، اگرچه آب رفته دیگر به جوی بازنگشت و یکی از معدود فیلم‌های عاشورایی سینمای ایران، به معنای واقعی کلمه مایه عبرت شد.
در دنیا چه می‌کنند؟
مسئله قاچاق فیلم‌های سینمایی منحصر به ایران نیست و تقریباً در همه کشورهای صاحب صنعت سینما وجود دارد؛ خصوصاً در آمریکا که قطب سینمای جهان به شمار می‌آید، عملاً هیچ فیلم جریان اصلی وجود ندارد که تنها چند ساعت پس از آغاز نمایش، نسخه با کیفیت پرده‌ای آن در اینترنت منتشر نشده باشد. آن چه مسلم است، این که قاچاق در کشورهای صاحب صنعت سینما به فراگیری و ولنگاری کشورمان نیست و برای عوامل درگیر اعم از درزدهنده نسخه قاچاق، توزیع‌کننده آن و حتی دانلودکننده، قوانین بازدارنده وجود دارد؛ قوانینی سفت‌وسخت که اجازه تشکیل کسب‌وکار را حول نسخه‌های قاچاق فیلم‌ها و سریال‌ها نمی‌دهد و کسی امکان سودجویی درخور توجهی از این محل را ندارد. به همین دلیل است که وجود نسخه‌های قاچاق در کشورهای توسعه‌یافته، صنعت را دچار مشکل نمی‌کند و البته که صنعت سینما در عموم این کشورها به اندازه‌ای بزرگ است که انتشار کم‌شمار نسخه‌های قاچاق امکان تأثیرگذاری روی گردش مالی آن را ندارد.