دنیای قلم -آخرین آماری كه از تولید و صادرات نفت ایران از یك مقام آگاه در وزارت نفت دریافت كردم، نشان می‌دهد آنچه درباره تاثیر تخفیف‌های نفتی روسیه و تنگ كردن جای نفت ایران در بازارها به ویژه در چین توسط روس‌ها گفته می‌شود، نادرست نیست. میزان تولید نفت ایران در حال حاضر حدود دو میلیون و 350 هزار بشكه در روز است. برای اینكه تفاوت را متوجه شویم لازم است، ذكر كنم كه تولید نفت ایران پس از برجام به 3 میل یون و 900 هزار بشكه در روز رسیده بود. ادعای دولتمردان این است كه نسبت به دولت روحانی نفت بیشتری می‌فروشند. البته به دلیل افزایش قیمت نفت نسبت به سال گذشته، قطعا درآمد نفتی بیشتری دارند اما هیچ كدام از شواهد، نه آمار اوپك، نه آمار منابع ثانویه و نه آمار منابع آگاه داخلی، رشد فروش نفت در دولت رییسی نسبت به دولت روحانی را تایید نمی‌كند و اگر رشدی هم اتفاق افتاده باشد، چندان محسوس نیست. حالا از دو ماه پیش، با تحریم نفتی روسیه و ورود نفت تخفیف‌دار روس‌ها به بازار، عرصه بر نفت ایران تنگ‌تر هم شده است و برخی منابع تایید می‌كنند كه هم‌اكنون میزان تولید نفت ایران از سال گذشته هم پایین‌تر است. حتی ظرفیت مخازن نفتی متعلق به ایران یا اجاره شده توسط ایران هم تكمیل شده. دلیلش روشن است: روسیه دست روی بازار چین گذاشته كه مهم‌ترین بازار نفت ایران بود. برخلاف آنچه تصور می‌شود، چین در سال 2020 با اختلاف، مهم‌ترین مشتری نفت روسیه بود. در واقع، اروپا بازار بزرگ گاز روسیه است و در مورد نفت، چین برای روسیه، بازاری بزرگ‌تر از اروپاست. به همین دلیل هم هست كه اروپا تحریم نفتی روسیه را نسبت به تحریم گازی، در اولویت قرار داد. حالا از شرایط جدید تحریم نفتی روسیه، هم چین سود می‌كند و هم روسیه! روسیه نفت خود را با تخفیف‌هایی بالاتر از تخفیف‌های ایران می‌فروشد و چون میزان تولید نفت این كشور بالاست و تحریم نفت روسیه، روی قیمت جهانی تاثیر می‌گذارد، روسیه با افزایش قیمت نفت، حتی با وجود ارایه تخفیف، سود می‌برد. از آن‌سو چین هم با خرید نفت با تخفیف بالا، در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌كند و طبیعتا خرید نفت از روسیه را در اولویت قرار می‌دهد.
شرایط روسیه در ابتدای جنگ اوكراین با تولید حدود 10 میلیون بشكه نفت در روز كه معادل یك‌دهم تولید نفت جهان است، با شرایط ایران در سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی قابل مقایسه است كه با تولید نزدیك به 6 میلیون بشكه نفت در روز و تامین بخش مهمی از نفت جهان، قدرت عمل فوق‌العاده‌ای به جمهوری اسلامی داده بود، چراكه حذف نفت ایران از بازار یا نادیده گرفتن آن بسیار دشوار بود؛ همان‌طور كه امروز نادیده گرفتن نفت روسیه دشوار است. در واقع، همواره بشكه‌های نفت تعیین‌كننده هستند و حالا روسیه با تولید 10 میلیون بشكه در روز - كه البته اكنون به زیر 9 میلیون كاهش یافته - قدرت عمل بیشتری برای ارایه تخفیف و البته سود بردن از افزایش قیمت نفت به دلیل اعمال تحریم دارد. بازنده شرایط كنونی، باز هم ایران است كه از فرصت مذاكرات وین استفاده نكرد و همچنان اسیر تحریم ماند. تعدادی از مشتریان سنتی نفت ایران در اروپا هستند؛ مانند ایتالیا كه اتفاقا چهارمین مشتری عمده نفت روسیه در اروپاست. ایران اگر برجام را احیا می‌كرد و تحریم‌ها لغو می‌شد، می‌توانست از موقعیت تحریم روسیه و البته نفت 120 دلاری، بیشترین استفاده را ببرد. هرچند احیای ظرفیت تولید نفت ایران از لحاظ فنی حتی تا همان میزان 3 میلیون و 900 هزار بشكه در دوران پسابرجام، بر خلاف ادعای وزیر نفت و مدیرعامل شركت ملی نفت در شرایط كنونی بسیار دشوار است، اما حتی فروش یك میلیون و 700 هزار بشكه نفت در روز هم، در شرایط كنونی درآمد روزانه‌ای معادل 200 میلیون دلار برای كشور حاصل می‌كرد. در واقع تحریم نفتی روسیه، جذب نفت ایران در بازار را با سرعت و سهولت بیشتری امكان‌پذیر می‌كرد. اما نه تنها احیای برجام را جدی نگرفتیم، بلكه از فرصت تحریم نفتی روسیه هم استفاده نكردیم تا دود ناشی از این فرصت‌سوزی‌ها به چشم مردمی برود كه هر روز وضعیت معیشتی دشوارتری پیدا می‌كنند. فراموش نكنیم كه در پسابرجام با تكیه بر افزایش صادرات نفت، رشد اقتصادی اعجاب‌انگیز هشت درصدی در یك‌سال برای كشور ثبت شد و امروز كه قیمت نفت دو و نیم برابر آن روزهاست، بیش از گذشته هم می‌توانستیم از این فرصت طلایی استفاده كنیم، اما حیف و صد افسوس...
حمیدرضا شكوهی