جنگ اوكراین و نظم جدید جهانی

دنیای قلم -با گذشت دو ماه از شروع جنگ در اوكراین، به نظر می‌رسد كه این بحران وارد مرحله سرنوشت‌سازی شده كه در آن طرفین باید استراتژی‌های درازمدت خود را تعیین كنند. روشن است كه روسیه از تصرف كی‌یف و خاركیف و دیگر شهرهای بزرگ اوكراین صرف‌نظر كرده و نیروهای خود را از حوالی این شهرها به خطوط جدیدی در شرق اوكراین و سواحل مشرف بر آن عقب كشیده است. اگرچه خطر از سر دولت اوكراین و شهرهای بزرگ گذشته، اما با تمركز روسیه بر شرق و جنوب اوكراین، هنوز دورنمایی از خاتمه جنگ در آینده نزدیك مشهود نیست. پوتین آشكارا اهداف اولیه مانند سرنگونی دولت كرنسكی و بازگرداندن اوكراین به آغوش مام وطن و «نازی‌زدایی» و... را كنار گذاشته و بر امنیت روس‌تباران در شرق اوكراین متمركز شده است. او هفته گذشته در دو سخنرانی جداگانه كوشید تا آسایش مردم دنباس و عادی شدن زندگی برای آنها را هدف اول و آخر «عملیات نظامی ویژه» معرفی كند.  اكنون سوال این است كه آیا دولت زلنسكی و حامیان غربی‌اش، حاضر به دادن امتیازی به پوتین در این جبهه كه می‌تواند مقدمه برقراری آتش‌بس باشد، خواهند بود یا خیر؟ دولت اوكراین كه از مقاومت موفق خود دلگرم شده، نشانه‌ای كه حاكی از آمادگی برای نوعی مصالحه باشد، به دست نداده است. اینكه غرب چه سیاستی اتخاذ كند، فاكتور مهمی در این معادله خواهد بود. سوال این است كه آیا غرب متمایل به نوعی مصالحه و بده بستان در مورد مناطق شرقی اوكراین خواهد بود یا به قصد تضعیف بیشتر مسكو به تقویت دولت زلنسكی در همه حوزه‌ها و تشویق آن به مقاومت ادامه خواهد داد. به عبارت دیگر سوال در محافل سیاسی غرب این است كه آیا باید اجازه دهند تا پوتین از ماجراجویی‌اش در اوكراین امتیازی برای ارایه به مردم روسیه به دست آورد یا با محروم كردن او از هر گونه امتیازی باید در جهت تضعیف مبانی قدرت او و نهایتا فروپاشی دیگری در روسیه حركت كنند؟ اگر اوكراین مصمم به مقاومت باشد و غرب نیز با هدف تضعیف بیشتر مسكو تصمیم به ادامه كمك‌های مالی و تسلیحاتی به اوكراین و ادامه تحریم‌های گسترده علیه روسیه بگیرد، كرملین مشكل خواهد توانست خود را از باتلاق اوكراین خلاص كند.  

در این صورت خطر اینكه خط تماس در جبهه‌های شرقی و نوار ساحلی مشرف بر آن برای ماه‌ها و حتی سال‌ها بدون تغییر چندانی باقی بماند و شرایطی مانند جنگ جهانی اول شكل گیرد، دور از ذهن نیست.  شكل‌گیری این سوال را باید تحول مهمی در نحوه برخورد غرب با بحران اوكراین به شمار آورد. طی دو ماه گذشته غرب درگیر نوعی تفكر مقطعی و روزمرّگی در ارتباط با اوكراین بوده است. در اوایل جنگ امریكا كه شانسی برای اوكراین نمی‌دید، به زلنسكی پیشنهاد كرد كه او را از كی‌یف خارج كند. همزمان متناسب با ادامه جنگ، غرب واكنش‌های مقطعی نشان می‌داد؛ بدون اینكه استراتژی مشخصی داشته باشد. در واقع، تصور غرب و شاید همگان این بود كه روسیه نسبتا آسان موفق به سرنگونی دولت اوكراین و كنترل بخش عمده كشور خواهد شد و مقاومت اصلی در مرحله بعد به شكل جنگ‌های پارتیزانی ممكن است محقق شود. اكنون با توجه به داده‌های موجود، غرب خود را در موقعیتی می‌بیند كه باید روی یك استراتژی درازمدت كار كند.

اكنون سوال این است كه آیا روسیه و غرب خواهند توانست به یك حد وسط مرضی‌الطرفین در مورد اوكراین برسند یا اولویت غرب تبدیل این بحران به وسیله‌ای برای ایجاد یك نظام بین‌المللی جدید خواهد بود. در این رابطه، به لحاظ سیاسی دست دولت بایدن تاحدی باز است، چراكه مطابق نظرسنجی‌ها بیش از 70درصد مردم امریكا با ادامه انواع كمك‌ها به اوكراین موافقند.  برخی اقدامات نیز كه غرب تاكنون انجام داده، می‌تواند اقدامات دامنه‌دار بعدی علیه مسكو را تسهیل كند. ادامه كمك به دولت زلنسكی در شرایط میدانی جدید آسان‌تر می‌تواند ادامه یابد. ادامه تحریم روسیه می‌تواند تحمل هزینه‌های كمرشكن جنگ را برای كرملین دشوارتر كند. اخراج 443 دیپلمات روسی از كشورهای مختلف تا دو هفته قبل باید لطمه‌ای بزرگ به توان ساختار اطلاعاتی روسیه برای گردآوری و تحلیل اطلاعات در مقطع حساس كنونی زده باشد. غرب همچنین بی‌محابا مشغول وارد كردن اتهامات علیه روسیه در حوزه جنایت جنگی و نسل‌كشی و جنایت علیه بشریت بوده و برخی نهادهای بین‌المللی و اوكراینی را وارد مرحله مستندسازی اقدامات ارتش روسیه در اوكراین كرده است. با توجه به این تحولات اكنون سوال این است كه آیا جامعه بین‌المللی در آستانه فاصله گرفتن از نظم بعد از جنگ سرد و ایجاد یك تحول ساختاری دیگر قرار گرفته است. تردید نیست كه در صورت تلاش برای منزوی كردن روسیه با 22 میلیون كیلومتر مربع وسعت، دارنده بیشترین كلاهك هسته‌ای و یكی از صادركنندگان بیشترین نفت و گاز و گندم، جهان طی سال‌های آتی با عدم قطعیت‌های زیادی مواجه خواهد بود و اگر چنین شود، سوال بعدی این است كه آیا دیگران، از جمله كشور ما، در پی اتخاذ تدابیری برای متضرر نشدن از تحولات شگرفی كه احتمالا پیش رو است، هستند یا خیر.

كوروش احمدی