قرارگاه اجتماعی شهرداری تهران می تواند مشکل آسیب های اجتماعی را حل کند؟

دنیای قلم -اولین قرارگاه از قرارگاه‌های پنج‌گانه علیرضا زاکانی، شهردار تهران که برای حل چالش‌های تهران قرار بود فعالیت خود را آغاز کند، قرارگاه اجتماعی بود. علیرضا زاکانی در این مدت که به‌عنوان شهردار تهران فعالیت می‌کند، بیش از هر چالشی در تهران به دنبال تغییر چهره شهر است؛ آن‌هم با پاک‌سازی لکه‌هایی که به گفته خودش دامن شهر را ملکوک کرده‌اند.
او گفته است که آسیب‌هایی مانند معتادان متجاهر و کودکان کار که چهره شهر را در حوزه اجتماعی مخدوش کرده، تغییر خواهد کرد، ما به اینها و خانواده آنها به گونه‌ای خدمت می‌کنیم که آنها را بسازیم و به جامعه برگردانیم»؛ اما قرار است چه اتفاقی در این حوزه بیفتد؟ قرارگاه اجتماعی چه ساختاری دارد؟ چه بودجه‌ای برای آن پیش‌بینی شده است. با وجود آنکه اولین جلسه قرارگاه اجتماعی در استانداری تهران برگزار شده است، فرماندهی این قرارگاه با استانداری است یا شهرداری؟

اعضای شورای شهر تهران هم چندان از جزئیات این قرارگاه اطلاعی ندارند، برخی از اعضای شورای شهر می‌گویند درباره این قرارگاه همان اندازه می‌دانند که شهردار در صحن شورای شهر توضیح داده‌اند. زمانی که فرمانده سپاه محمد رسول‌الله (ص) به شورای شهر تهران آمد، از ورود سپاه به حوزه آسیب‌های اجتماعی گفت و اینکه در هفته بسیح به محله هرندی می‌رود، باز هم نه اعضای شورای شهر از این رزمایش اطلاعی داشتند و نه مشخص بود این فعالیت بسیج در راستای اقدامات قرارگاه اجتماعی است یا خیر؟
علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر تهران و عضو کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورای شهر که از اعضای نزدیک به زاکانی در شورا محسوب می‌شود، درباره این قرارگاه و اینکه آغاز فعالیت‌های بسیج در این محله از پنجم آذر ماه هم بخشی از فعالیت‌های قرارگاه اجتماعی است، می‌گوید: ‌برای من هم این شفاف نیست، بسیج، سپاه، بهزیستی، کمیته امداد و ستاد اجرائی همه جزء قرارگاه هستند و کمک خواهند کرد؛ اما این نهادها از گذشته هم در این محله فعالیت می‌کردند و وظایفی داشتند. قرارگاه شهید اسداللهی قرارگاهی است که در هرندی مربوط به سپاه تهران است و مدت‌هاست که دارد کار می‌کند. سپاه در این چهار سال کم برای این محله زحمت نکشیده است. او درباره اینکه بسیاری از اعضای شورای شهر تهران اطلاعی از ساختار قرارگاه اجتماعی ندارند هم می‌گوید: طرح‌های اولیه از سوی معاونت اجتماعی ارائه شده است. ما جلسات پیوسته‌ای با معاونت داریم و قرار است که طرح دقیق‌تر، عملیاتی و نهایی‌شده درخصوص آن اطلاع‌رسانی شود.

نادعلی درباره جایگاه شهرداری تهران در قرارگاه و اینکه ریاست قرارگاه اجتماعی با استانداری است یا شهرداری تهران، هم توضیح می‌دهد: ‌ریاست یک حرف است، محوریت یک حرف دیگر است. شاید این ماجرا ریاست‌بردار نباشد. البته این لفظی که من استفاده می‌کنم لفظ ذوقی است و حقوقی نیست. من معتقدم که میانداری این کار با شهرداری تهران است. این را هم به این دلیل می‌گویم که گسترده‌ترین مجموعه‌ای که کف شهر پهن شده، شهرداری تهران است. امکاناتش، از مناطق گرفته به نواحی و... و یک بحث دیگر تنوع خدماتش است. متأسفانه این محله‌ها به جهت خدمات شهری هم شرایط خیلی مناسبی ندارند. مخازن دو بار در روز نظافت می‌شود؛ اما بلافاصله تمام زباله‌ها از داخل محفظه‌های زباله توسط معتادان و کارتن‌خواب‌ها بیرون ریخته می‌شود، در این وضعیت خدمات به این محله پیچیده‌تر و خاص‌تری است، من معتقدم میانداری این اتفاق تنها به‌ دست شهرداری تهران می‌تواند انجام شود. نادعلی به فلسفه شکل‌گیری قرارگاه اجتماعی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: ماجرای قرارگاه اجتماعی از اینجا شکل گرفت که ما معتقدیم شهرداری به تنهایی نمی‌تواند بار همه آسیب‌ها را به دوش بکشد. در گذشته می‌گفتند شهرداری اصلا نباید باری را به دوش بکشد؛ اما الان می‌گوییم شهرداری باید مشارکت کند؛ اما به‌تنهایی نمی‌تواند این بار را به دوش بکشد و دستگاه‌های دیگری هم هستند که در این زمینه وظیفه دارند. هر دستگاه دولتی یا غیردولتی، ان‌جی‌او‌ها و گروه‌های مردمی، همه آورده دارند و ما در این شکل قرارگاهی آورده‌های حاکمیتی را وارد می‌کنیم و قاعدتا آن سازمانی که در حوزه شهری آورده بیشتری دارد، مدیریت شهری است.

قرارگاه اجتماعی که به گفته نادعلی قرار است به میانداری شهرداری تهران فعالیت کند، تنها قرار نیست در هرندی فعالیت کند. پنج نقطه بحرانی در تهران وجود دارد که به گفته مدیران شهری برای همه آزاردهنده است؛ مانند فرحزاد، خلازیر، اسلام‌آباد، خاک‌سفید و شوش و هرندی هم همچنان آسیب‌های گذشته‌شان را دارند. معاون اجتماعی شهردار تهران می‌گوید: آمار معتادان متجاهر در چند سال گذشته نه‌تنها کم نشده؛ بلکه بیشتر هم شده است. در گذشته این آسیب‌ها را می‌توانستیم در نقاط خاصی ببینیم؛ اما در‌حال‌حاضر در نقاط زیادی از شهر تکثیر شده و در جاهای مختلف شهر می‌توان این صحنه‌های نادرست را دید. نگاه شهردار تهران این است که باید با موضوع برخورد انسانی داشته باشیم و نمی‌خواهیم از واژه جمع‌آوری در این موضوع استفاده کنیم و تلاش‌مان بر این است که در سیاست‌های‌مان ساماندهی را مدنظر قرار دهیم. معاون شهردار تهران اضافه می‌کند: شاید مقدمه ساماندهی به جمع‌آوری نیاز داشته باشد؛ اما ما مخالف طرح‌های ضربتی هستیم که خودش آسیب‌زا باشد؛ یعنی یکباره تعداد زیادی از همشهری‌های‌مان را در یک سایت جمع کنیم که خود این تجمع باعث می‌شود که شاید رفتارهای‌مان دقت لازم را نداشته باشد و کار درستی را که می‌خواهیم، انجام ندهیم.

ما یک سه‌ضلعی برای ساماندهی در نظر گرفتیم که یک ضلعش حتما نهادها و دستگاه‌ها هستند که گفت‌وگوی اولیه را با دستگاه‌های دولتی و نهادهایی که یا موظف یا مشتاق‌اند، داشتیم؛ چون برخی از نهادها وظیفه ندارند؛ اما مشتاق و علاقه‌مندند و برای خودشان تکلیف می‌دانند که وارد این صحنه شوند. توکلی‌زاده درباره نهادهایی که مشتاق حضور در موضوع آسیب‌های اجتماعی هستند، می‌گوید: کسانی که در نهادهای انقلابی هستند؛ مثل سپاه، بسیج، ستاد اجرائی فرمان امام و بنیاد علوی که هیچ‌یک وظایف قانونی‌شان نیست؛ ولی به واسطه وظایف شرعی و تکلیف شهروندی که برای خودشان قائل هستند، پای کار آمدند و جلساتی با آنها داشتیم. یک‌سری جلسات با دستگاه‌ها داشتیم، دستگاه‌هایی را که در این حوزه موظف‌اند، دعوت به همکاری کردیم و این ضلع اول است. ضلع اصلی که وظیفه ذاتی خودمان می‌دانیم و خود را موظف می‌دانیم، تمام اجزای شهرداری را به کار بگیریم؛ مثل قضیه واکسیناسیون که شاید شهردار موظف به این نبود که به این حد در واکسیناسیون وارد شود؛ ولی همه تجهیزات‌مان را پای کار واکسیناسیون آوردیم تا بتوانیم باری را از روی دوش شهروندان برداریم و در این حوزه هم همین است و سعی‌مان بر این است که همه اجزای شهرداری را در حوزه آسیب‌های اجتماعی به کمک بگیریم؛ مثلا اگر سازمان ورزش ما بتواند حوزه وظایف خود را گسترش دهد و نسبت به گذشته فعال‌تر عمل کند، خود به خود به ما کمک کرده که روند رشد این آسیب‌ها کاهنده شود و از واژه برطرف‌کردن استفاده نمی‌کنم، چون در نقطه‌ای نیستیم که از برطرف‌کردن استفاده کنیم؛ اما تلاش ما بر کاهنده‌کردن موضوع ساماندهی به مدیریت درآوردن آن است تا بتوانیم با یک نگاه انسانی هم‌وطنان و هم‌نوعان خودمان را در یک مسیر بهبود قرار دهیم. او یادآور می‌شود که این مسیر بهبود قبلا این بوده که در گرمخانه باشند و ما الان می‌گوییم باید مراقبت و حمایت هم در کنارش داشته باشیم. در چرخه جدیدی بعدازظهر امروز در کمیسیون اجتماعی قرار است این برنامه را تحت عنوان قرارگاه اجتماعی ارائه دهیم.

محمد‌امین توکلی‌زاده، معاون امور فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران، در پاسخ به این پرسش که چرا قرارگاه اجتماعی فعالیت‌هایش، ساختارش، بودجه‌اش، جایگاه شهرداری و... شفاف نیست، می‌گوید:‌ شورای اجتماعی کشور که به ریاست رئیس‌جمهور رئیسی تشکیل شد، در آنجا تصمیمات خوبی برای آسیب‌های اجتماعی گرفته شد و بین دستگاه‌های مختلف نیز تقسیم‌ کار شد. برای استان تهران هم مسئولیت‌هایی تعریف شد و قرار بر این شد که در درون خود استان هم این قرارگاه شکل بگیرد و این اتفاق هم افتاد. استاندار تهران هم جلسه‌ اجتماعی شهر تهران را تشکیل دادند و تقسیم کار در استان تهران هم در خود آن جلسه مشخص شد. در آن جلسه به‌ صورت صریح مسئولیت قرارگاه اجتماعی شهر تهران برعهده شهردار تهران گذاشته شد و به محوریت او جلسات قرارگاه اجتماعی تهران شروع به کار کرد که جلسه دوم آن نیز در شهرداری تهران برگزار شد. او با اشاره به اعضای این قرارگاه می‌گوید: اعضای قرارگاه اجتماعی کشور معلوم است و ساختاری قانونی و رسمی است. معادل و متناظر همان در تهران هم تشکیل می‌شود. در قرارگاه اجتماعی تهران نمایندگانی از ناجا، بهزیستی تهران، سپاه و بسیج، ستاد مبارزه با مواد مخدر، دادگستری تهران و... حاضرند. همین اعضایی که طبق قانون برای‌شان در شورای اجتماعی کشور نیز وظیفه طراحی شده، معادل و متناظرشان نمایندگان‌شان در تهران هم شرکت می‌کنند. توکلی درباره بودجه‌ای که برای این مسئولیت پیش‌بینی شده، می‌گوید: ‌اعتبارات هر‌کدام از اینها در هر مجموعه‌ای دیده شده است؛ اما وقتی کار جدیدی تعریف می‌شود، باید اعتبار معادل آن هم داده شود.

ما در شهرداری تهران طرح‌مان منسجم شده است که تحویل شورای شهر تهران می‌دهیم و با کمک و همراهی شورای شهر تهران بتوانیم بودجه مورد نیاز را هم مصوب کنیم. معاون شهردار تهران در پاسخ به این پرسش که در این قرارگاه جایگاه سازمان‌های مردم‌نهاد کجاست، می‌گوید: ‌حتما یک ضلع کار ما سازمان‌های مردم‌نهاد هستند و بدون همراهی مردم مشکلات اجتماعی حل‌شدنی نیستند. ما هم از ان‌جی‌اوها، هم از گروه‌های جهادی و هم گروه‌های مختلف خیریه‌ای که وجود دارد، درخواست کمک داریم و با همراهی آنها این کار را جلو می‌بریم. توکلی‌زاده می‌گوید که هنوز سهم شهرداری تهران از جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر مشخص نشده است. او می‌گوید که ظرفیت‌های خالی شناسایی شده و اینکه در مراکز فشافویه، بهزیستی، ناجا و... چه میزان ظرفیت خالی وجود دارد و چقدر این با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و... قابل افزایش است. او در نشست بررسی آسیب‌های اجتماعی تهران که با محوریت جمع‌آوری معتادان متجاهر آمار دقیقی از میزان مسئولیتی که شهرداری تهران پذیرفته، داده و گفته است که اقدام‌های خوبی در حوزه معتادان متجاهر انجام شده است و قرار بر این شد که جانمایی پنج‌ هزار نفری سهم شهرداری تهران در جمع‌آوری معتادان متجاهر را پیش ببریم که در این زمینه از مرکز اخوان نیز بازدیدهایی داشتیم. معاون اجتماعی شهردار تهران در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری تهران به حوزه درمان هم ورود پیدا می‌کند یا خیر، می‌گوید:‌ بخش غربالگری با بهزیستی است و تقسیم کار شده و قرار نیست کسی جای دیگری بنشیند و مسئولیت غربالگری با بهزیستی است. ما تقسیم کار می‌کنیم. قرار نیست کسی جای دیگری بنشیند. توکلی‌زاده درباره اینکه بازدید رئیس‌جمهور از محله هرندی را می‌توان نظارت بر فعالیت‌های قرارگاه اجتماعی در تهران دانست یا نه، هم می‌گوید: ‌حضور رئیس‌جمهور در محله هرندی بیانگر اهمیتی است که او برای این موضوع قائل است. بالاخره شورای اجتماعی از قبل هم وجود داشته؛ اما رئیس‌جمهور قبلی‌مان برای این موضوع وقت نمی‌گذاشت؛ اما حالا رئیس‌جمهور شخصا برای این موضوع وقت می‌گذارد.

هم شورای اجتماعی را تشکیل می‌دهد و در سطح ستادی و سیاست‌گذاری و راهبردی تقسیم کار را انجام می‌دهد و هم به‌صورت میدانی نظارت می‌کند و وارد میدان می‌شود تا ببیند چقدر این حرف‌هایی که ما در جلسات ستادی و سیاست‌گذاری مطرح‌ می‌کنیم در کف میدان دارد تحقق پیدا می‌کند. او در پاسخ به این پرسش که بسیج پنجم آذر مانوری در محله هرندی داشت. آیا این رزمایش هم به قرارگاه اجتماعی مربوط می‌شود، می‌گوید: تمام مراکزی که در حوزه‌ خدمات اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی فعال شدند، بنای‌شان بر این است که محله‌محور اقدام کنند. یکی از نقاط قرمز ما منطقه هرندی است که متناسب با بحرانی که آنجا وجود دارد، قرارگاه مختلف در آنجا شکل بگیرد. کار ما در قرارگاه این است که بتوانیم اینها را هم‌افزا کنیم؛ یعنی اگر جایی خلأیی وجود دارد که دستگاه دیگر باید کمک کند، از آن دستگاه خواهش کنیم که به آنجا برود و آن خلأ را برطرف کند و جایی که دارد موازی‌کاری می‌شود و انرژی‌ و بودجه‌ای هدر می‌رود، جلوی آن را بگیریم. این کارهای قرارگاه است که فرماندهی میدان و ریاست این قرارگاه با شهردار تهران است.