نقد فیلم درخت گردو؛ مشکل نداشتن قصه

دنیای قلم -فیلم درخت گردو داستان تار و مار خانواده اوس قادر در بمباران شیمیایی سردشت توسط حکومت صدام است که از قضاوت و حتی نمایش رگه‌های سیاسی ماجرا پرهیز می‌کند، از این رو درخت گردو انسانی‌ترین و البته فارغ‌ترین فیلم مهدویان است. 

داستان کلی درخت گردو، در بستر یک حادثه تلخ تاریخی یعنی بمباران شیمیایی شهرستان سردشت در سال ۱۳۶۶ رخ می‌دهد. اتفاقی مهم در تاریخ دفاع مقدس که تا به حال در سینمای ایران توجه چندانی به آن نشده بود. این فیلم که بخش عمده آن در شهرستان بانه فیلمبرداری شده، برای نخستین بار در سال ۱۳۹۸ جشنواره سی‌وهشتم فیلم فجر به نمایش درآمد، جشنواره‌ای که برای این فیلم بسیار خوش‌یُمن بود و درخت گردو در ۱۲ بخش آن نامزد دریافت سیمرغ شد. اگرچه در انتها فقط دو سیمرغ به این اثر تعلق گرفت که جوایز مهم جشنواره هم بودند، سیمرغ بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد.

مهدویان درخت گردو را سال ۹۸ و با گروه بازیگرانی متفاوت نسبت به آثار پیشین خود ساخت. در این فیلم سه بازیگر مطرح سینمای ایران (پیمان معادی، مهران مدیری و مینا ساداتی) حضور دارند که بار اصلی قصه را به دوش می‌کشند و مابقی بازیگران، اکثرا چهره‌های بومی و افرادی هستند که برای مخاطب سینما آشنا نیستند.

در بین بازیگران این اثر، پیمان معادی متفاوت‌ترین بازی‌اش را به نمایش گذاشته است، او قهرمان اصلی داستان است و به‌خوبی از پس ایفای نقش قادر مولان‌پور برآمده است. (شهروندی کُرد که این فیلم داستان واقعی زندگی او را روایت می‌کند) بازی معادی در این فیلم از آن دست بازی‌هاست که هم به دل مخاطبان عادی سینما می‌نشیند و هم منتقدان سختگیر هنر هفتم. بازی خوب و متفاوت معادی، تنها بازی درخشان این کار نیست. مینو شریفی بازیگر نقش مریم (همسر قادر) نیز یکی از شاخص‌ترین چهره‌های این اثر است. 

بازی نه چندان ویژه مهران مدیری

بازی نه چندان ویژه مهران مدیری هم در کلیت فیلم قابل تشخیص است. مدیری که به اندازه‌ای که از نام او توقع می‌رفت عمل نکرده و حضورش اصلا کمکی به فیلم نمی‌کند و بیننده تا انتهای اثر به این فکر می‌کنید که چه کسی می‌توانست به جای او در این فیلم بازی کند تا اتفاقی در روند شکل‌گیری این شخصیت و کلیت فیلم به وجود بیاورد؟ مهران مدیری در جشن حافظ به صراحت درباره بازی و نقشش در این فیلم صحبت کرد و گفت: هنوز نفهمیدم دلیل انتخاب من برای بازی در درخت گردو چه بود. من افتضاحم در آن فیلم. این را واقعا می‌گویم. من خیلی در آن فیلم بد بازی کردم. یعنی وقتی فیلم را دیدم نفهمیدم چرا بازی کردم. حالا دوستم داشتند یا دوست بودیم گفتند تو هم بیا بازی کن ولی یک چیز افتضاحی بود. یعنی جایزه چپق طلایی اگر وجود داشت برای این فیلم به من می‌دادند!

بازی او در این فیلم از سوی منتقدان و تعدادی از مخاطبان مورد انتقاد قرار گرفته بود. محمدرضا مقدسیان نوشت: مهران مدیری سرش را بالا گرفته و اعلام کرده بازی‌اش در فیلم درخت گردو  افتضاح بود، که البته بود، اما این جراتمندی برای اعتراف به اجرای بدش در این فیلم را باید تقدیر کرد و چه خوب که این پذیرش را دارد.

درست نیست که سینما سیاسی شود 

مهدویان در نشست خبری فیلم گردو با اشاره به چهار فیلم گذشته اش، گفت: اگر فیلمی با مضامین ملی بسازی، متهم دفاع از حاکمیت می شوی، همچنین اگر فیلمی با محتوای انتقادی بسازی متهم به ضد ملی بودن می شوی که درست نیست.درست نیست که سینما سیاسی شود هنر و سینما فارغ از مسائل سیاسی است.

مهدویان در ادامه، گفت: در فیلم درخت گردو نشان دادیم می توان فیلمی ملی  و وطن پرستانه ساخت و در عین حال نقد حاکمیت کرد یکی از مناطقی که می توان این گونه فیلم ساخت قطعا کردستان است و با اشاره به عمق فاجعه سردشت اما این اتفاق فراموش شده چون متعلق به بخشی از جامعه است که در اقلیت هستند.

درخت گردو شفافیتی بین دوست و دشمن ندارد

ایزد مهرآفرین، کارشناس رسانه در گفت‌وگو با ایسکانیوز درباره فیلم درخت گردو اظهار کرد: این فیلم اثری است که در کارنامه مهدویان جایگاه خاصی دارد و یکی از مزیت‌های فیلم اتفاقی است که روی پرده و تماشاگر در سالن سینما می‌افتد و آن هم متاثر شدن مخاطب در حین تماشای فیلم است که مهمترین عنصری که یک فیلم می‌تواند داشته باشد همین است و مهدویان توانسته این اتمسفر را بین فیلم و مخاطب جاری کند.

وی تاکید کرد: درخت گردو فیلم بسیار احساسی و تاثیرگذاری است و مخاطب در حین تماشای فیلم احساساتش غلیان کرده و شاید اشکی هم بریزد که این موضوع حاصل فضاسازی فیلم است. 

کارشناس سینما ادامه داد: درخت گردو به لحاظ اجرا نیز کارگردانی هوشمندانه‌ای دارد و بازی معادی هم یکی از بهترین بازی‌هایی است که شاید در طول بازیگریش انجام داده، اما به هر حال اشکالاتی در محتوا و ساختار فیلم دارد که می‌شود به آن پرداخت.

مهرآفرین در خصوص نقاط ضعف فیلم درخت گردو اظهار کرد: فیلم شفافیتی ندارد یعنی دوست و دشمن و قضاوت‌هایی که می‌خواهد انجام دهد، شفاف نیست و اصولا مشخص نمی‌کند که فیلم جنگی و دفاع مقدسی که راجع به یک حادثه‌ای که در کشور ما رخ داده روایت می‌شود و می‌طلبد که فیلمساز موضعش را نسبت به این مسئله شفاف‌تر عنوان کند، اما در فیلم گویا دشمنی وجود ندارد و یا اگر دشمنی هم هست چندان بد نیست و این مخلوط کردن دوست و دشمن ضعف فیلم است.

وی ادامه داد: ضعف دیگر فیلم بیش از اندازه تمرکز کردن روی احساسات تماشاگر و به گریه انداختن اوست که با توجه به آن سکانس‌ها بیش از اندازه اغراق شده و فیلم می‌توانست منطقی‌تر با این موضوع برخورد کند البته شاید فیلمساز خواسته فیلم احساسی بسازد اما در مجموع کارنامه مهدویان فیلم قابل تامل است.

راوی درخت گردو نقش سرعت‌گیر را دارد

کیوان امجدیان دیگر منتقد سینما نیز در گفت‌وگو با ایسکانیوز درباره این فیلم اذعان کرد: با وجودی که در جشنواره فیلم فجر انتقادهایی از این فیلم صورت گرفت اما به نظر من فیلم بدی نبود و اتفاق تلخ بمباران شیمیایی سردشت را که در ذاتش نیز واقعا تلخ و دردآوری است که کمتر دیده شده بود را به نمایش درآورد.

امجدیان تاکید کرد: نفس پرداختن به این ماجرا خوب است، اما سطح این فیلم از کارهای قبلی مهدویان پائین‌تر بود و مواردی را دراین فیلم تجربه کرده بود که به مهدویان آماتور بیشتر شباهت داشت تا مهدویان حرفه‌ای که تا کنون دیدیم، زیرا کارگردان حرفه‌ای هیچوقت نمی‌آید یک راوی در فیلمش قرار دهد که مانند یک سرعت گیر عمل کند و تا شما بخواهید جلو بروید، سرعت شما را بگیرد و اجازه ندهد هیجان کار شکل گرفته و به شخصیت‌ها درست پرداخته شود. راوی با نریشن‌هایی که در واقع توضیح واضحات است باعث شده که انگار شما یک صحنه را می‌بینید و سپس آن را برای شما توضیح می‌دهد.

منتقد سینما ادامه داد: احتمالا مهدویان خواسته فرم روایتی را تجربه کند، زیرا او تجربه گراست اما متاسفانه نوع در کلیات روایت شکست خورده است. البته با حذف این مورد درخت گردو فیلم بسیار خوش ساختی است و داستان خوب جلو می‌رود و شخصیت‌های فیلم هم مناسب هستند، البته به جز مهران مدیری که در همان جشنواره هم بسیاری اذعان کردند با وجودی که تلاش کرده باور پذیر شود، اما نقشش درنیامده است.

نداشتن قصه

همچنین، سید محمد حسینی در گفت‌وگو با ایسکانیوز گفت: درخت گردو از نداشتن قصه به شدت رنج می‌برد، در حقیقت رنج اصلی داستان، نداشتن داستان است یعنی موضوعی که باید قصه را پرحرارت کرده و مخاطب را با خود همراه کند ضعف دارد، اما از جنبه کلی برای ثبت در تاریخ بسیار مهم است که بداند چه بر سر مردم مظلوم سردشت آمده است.

وی افزود: درخت گردو اتفاق قابل قبول و درستی است و از متن آن می‌توان درک کرد که بمب‌های شیمیایی چه بر سر مردم مظلوم آن منطقه آمده و رنجی که مردم در آن زمان متحمل شدند، چقدر درناک است.

منتقد سینما تاکید کرد: البته نمی‌توان از قدرت کارگردان این اثر در به تصویر کشیدن این فضا گذشت و به نظر من یکی از نقاط قوت اصلی کار، کارگردانی یک دست این اثر و همچنین طراحی صحنه عالی فیلم است که کار را قابل قبول و قابل باور کرده تا مخاطب با فیلم همراه شود.

منبع: ایسکانیوز