آیا خودکشی قابل پیشگیری است

دنیای قلم -  دهم سپتامبر هر سال به‌عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی انتخاب شده تا فرصتی به جوامع بدهد که بتوانند درباره خودکشی آزادانه‌تر گفت‌وگو کنند. این آسیب برجسته اجتماعی در سال‌های اخیر و با شیوع پاندمی کرونا وارد فاز جدی‌تری هم شده و به‌همین‌دلیل میزان هشدارها درباره الزام توجه به آن بیش از گذشته خودنمایی می‌کند. خودکشی تنها یک تشخیص پزشکی یا روان‌پزشکی نیست و به‌علاوه زمینه‌های زیستی، پدیده‌ای روانی، اجتماعی و فرهنگی است. تنگناهای اقتصادی و محدودیت‌های اجتماعی خطر اقدام به خودکشی و افزایش شیوع آن را در جوامع مختلف افزایش می‌دهد؛ بنابراین در وضعیتی که در آن به سر می‌بریم، اهمیت توجه به خودکشی در بین سیاست‌گذاران، رسانه‌ها، جامعه علمی و مردم بیش‌از‌پیش است. چهارشنبه ۱۷ شهریور در آستانه روز جهانی پیشگیری از خودکشی کوششی انجام شد برای ارتقای گفت‌وگو در عرصه عمومی در این زمینه. این نشست با حضور مجید صادقی، رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، سیدکاظم ملکوتی، عضو هیئت‌مدیره جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران، زهرا شهریور، عضو هیئت‌مدیره انجمن علمی روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان و علی ورامینی، سردبیر ماهنامه مدیریت ارتباطات، برگزار شد تا به اهمیت این روز بیش از گذشته پرداخته شود.

دکتر صادقی در ابتدای این نشست و با تأکید بر اهمیت نقش رسانه جلسه را آغاز کرد: «انجمن روان‌پزشکان به‌تنهایی نمی‌تواند این روند را طی کند. خودکشی پدیده‌ای است که برای مقابله با آن نیازمند همت جمعی هستیم و رسانه‌ها یکی از جدی‌ترین نهادهایی هستند که در این مسیر می‌توانند به ما کمک کنند. رسانه‌ها با توجه به نفوذی که در جامعه دارند، به‌شدت می‌توانند در بخش اطلاع‌رسانی به ما یاری برسانند. خودکشی با تمام ابعادش تا حدی قابل پیش‌بینی است و به‌همین‌دلیل به‌خوبی می‌توان مداخله کرد. خودکشی چه به مرگ بینجامد و چه نه، در بخش‌های مختلف می‌توان به آن ورود کرد. اطرافیان فردی که دست به خودکشی می‌زند، گروه مهمی هستند که باید به آنها توجه کرد. خودکشی صرفا یک مسئله روان‌پزشکی یا اجتماعی یا روان‌شناسی یا خانوادگی نیست. همه اینها را با هم در بر می‌گیرد. به‌همین‌دلیل هم همگی باید در این راه دست یاری بدهند تا با هم از این مرحله عبور کنیم. ما سوگند پزشکی خوردیم و قسم خوردیم که هدف ما نجات جان انسان‌ها به هر دلیلی باشد».

او با تأکید بر اینکه ورود کرونا اشکال جدیدی از خودکشی و اخبارش را مقابل ما قرار داد، به اهمیت وضعیت روانی کادر درمان و حواشی مرتبط با اخبار خودکشی رزیدنت‌ها پرداخت: «مواجهه با کرونا یکی از مقاطع زمانی بود که تأثیر روشنی بر آمار خودکشی گذاشت. رزیدنت‌های ما جزء افرادی بودند که در کادر درمان به واسطه فشار زیادی که در این مدت تحمل کردند، اخباری مربوط به خودکشی درباره آنها منتشر شد که متأسفانه آمار مشخصی وجود ندارد؛ اما مسئله سلامت روان کلا کادر درمان اهمیت بسیاری زیادی دارد و فقط هم مسائل مالی نیست. حقوق مکفی هم به پرستار بدهیم، دغدغه‌هایش را کاهش می‌دهیم؛ اما کافی نیست».

نوجوانان در گروه خطر خودکشی قرار دارند

دکتر شهریور در ادامه این نشست درباره آمار خودکشی و توجه به این آسیب اجتماعی در کودکان و به‌ویژه نوجوانان پرداخت: «این مسئله در گروه سنی کودک و نوجوان نسبت به بزرگسالان عموما از نظر مسائل روانی مغفول باقی می‌ماند؛ چون بزرگسالان می‌‌توانند خودشان برای درمان مراجعه کنند؛ اما بچه‌ها تحت اختیار خانواده هستند. اگر والدین هوشیار باشند، این موانع را می‌توان رصد کرد و سراغ افراد متخصص رفت و کمک گرفت. در بسیاری از اختلالات مثل وسواس و بیش‌فعالی اضطراب مراجعاتی رخ می‌دهد؛ اما اگر موضوع خودکشی باشد، خیلی اوقات اگر رجوع دیرتر از زمان طلایی باشد، ممکن است زمان از دست برود. پس ابتدا باید خانواده‌ها را نسبت به این موضوع آگاه کرد. اطلاعیه‌هایی که در سال‌های گذشته صادر شد، از سوی انجمن ما به رسانه‌ها و به خانواده‌ها رسید تا نسبت به این موضوعات حساس باشند. آمار خودکشی در کودکان کمتر است؛ اما در نوجوانان بیشتر دیده می‌شود و در‌این‌باره گروه پرخطر محسوب می‌شوند. در همین باب هم انجمن ما مایل به همکاری با رسانه‌هاست تا بتوانیم هرچه بیشتر و بهتر با این اتفاق مقابله کنیم».

خودکشی قابل کنترل است

در ادامه دکتر ملکوتی به موضوع مهم آمار خودکشی و امنیتی‌بودن آن در ایران اشاره کرد. او که معتقد بود این رویکرد در سال‌های اخیر تغییر کرده عنوان کرد: «مواجهه با آسیب‌های اجتماعی در همه کشورهای جهان دیده می‌شود. در کنار طلاق و اعتیاد و کودکان کار، خودکشی هم آسیب اجتماعی مهمی است. روبه‌رو‌شدن با این آسیب‌ها دو نوع است. اول اینکه سکوت کنیم و به روی خودمان نیاوریم و فقط از همه جا بگوییم که گل و بلبل است و مشکلی نداریم؛ اما چندسالی است که این رویکرد در ایران تغییر کرده است. از بهزیستی تا هلال احمر و چند نهاد دیگر تلاش کردند تا نگاه امنیتی نسبت به آمار خودکشی تغییر کند».
او تأکید کرد: «در سال 2013 تا 2020 آمار خودکشی از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام و گفته شد که شیب در برخی کشورها رو به افزایش است. مثل تورم که عادت کردیم هر سال بالاتر می‌رود، خودکشی هم سالانه رو به افزایش است. انجمن‌هایی شبیه به ما باید اقدام کنند؛ اما برای کنترل‌کردن و مداخله نیازمند اطلاعات هستند. به‌ویژه در برخی مناطق و استان‌های خاص شبیه چهارمحال‌و‌بختیاری، شهرستان‌هایی مانند نهاوند، ایلام و کمی هم در استان مرکزی که آمار خودکشی در آنجا رو به افزایش است. وزارت بهداشت سیستمی به نام ثبت دارد و خوب است که انجمن‌هایی شبیه به ما که کارشان همین است، از این آمار به شکل ماهانه خبر داشته باشند. مسئله مهم این است که خودکشی با تمام آسیب‌بودنش قابل پیشگیری، کنترل و کاهش است؛ تنها در‌صورتی‌که درست اقدام شود».
عضو هیئت‌مدیره جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران بار دیگر به دستورالعمل‌ها درباره نحوه پوشش اخبار خودکشی هم اشاره کرد: «برای نحوه ابلاغ اخبار مربوط به خودکشی هم انجمن‌های داخلی و هم سازمان‌های جهانی پارادایم‌های مشخصی را اعلام کرده‌اند. نوع نوشتن اقدام به خودکشی می‌تواند برای افرادی که مستعد هستند، جنبه تبلیغاتی داشته باشد. مثلا اینکه صفحه اول نباشد، آب‌و‌تاب داده نشود، روش را توضیح ندهد، ایجاد تهییج نکند و امثالهم. اما اینکه آمار کشور چیست، روی دانشمندان و محققان و مسئولان کشور اثر می‌گذارد و نه مستعدان اقدام به خودکشی؛ برای اینکه روش خودشان را بررسی کنند. قرار نیست در بوق و کرنا شود. فقط کافی است اطلاعات را ارائه دهیم. هر روز که درباره خودکشی نوشته نمی‌شود. باید حرف زد تا جامعه نسبت به آن حساس شود و مسئولان هم به دنبالش دست به اقدام جدی بزنند.
او در پایان خاطرنشان کرد که خودکشی با تمام مشکلاتش قابل پیشگیری، کنترل و کاهش‌دادن است: «در‌حال‌حاضر ایلام، کرمانشاه، لرستان، کهگیلویه‌وبویراحمد، خوزستان و مرکزی جزء مناطقی از ایران هستند که آمار خودکشی در آنها بالاست؛ ولی اینها ثابت نیست؛ اما دلایل اقتصادی و فرهنگی و بهداشت روانی دارد. نکته مهم این است که در همین استان‌ها جایی را داریم که توانسته اوضاع را مدیریت کند. جایی مثل آذربایجان غربی که جزء استان‌های آمار بالا بود؛ اما با اقدامات مؤثر در چند سال اخیر شرایط را کنترل کرد. یکی از استراتژی‌های مؤثر در خودکشی ارائه خدمات پیگیری است. اینکه فرد را رها نکنیم. دست‌کم با تماس تلفنی پیگیر وضعیت فرد باشیم. این کار ثابت کرده که تا سه برابر اقدام را کم می‌کند. همین کار هم در آذربایجان غربی اتفاق افتاده است».