دنیای قلم - عادت چیست؟ از روش‌های تغییر آن و پیش نیازهایش چه می‌دانید و چه موانعی باعث می‌شود تا در ترک عادتهای بد شکست بخوریم؟ بخش زیادی از زندگی را عادت‌ها تشکیل دادهاند. این عادت‌ها ممکن است بسیار مفید، کمک‌کننده و باعث رشد و پیشرفت در مسیر زندگی و رسیدن به اهداف یا عادتهایی بد، مضر و مخرب در زندگی باشند. ذهن انسان قادر به تمیز دادن یک عادت و رفتار خوب یا بد نبوده و هر حرکت و رفتاری را پس از مدتی تکرار، تبدیل به عادت می‌کند. به‌طور کلی عادتهای هر فرد در زندگی او نقش بسیار مهم و تعیین کنندهای ایفا می‌کنند. در این مطلب از روش‌های تغییر عادت بد و اشتباهاتی که مانع موفقیت در ترک آن‌ها خواهد شد، خواهیم گفت.
هر فرد در طول یک روز، کارهای بسیاری را صرفا از روی عادت انجام داده و تا حالا به خوب یا بد بودن آن عمل توجه نکرده است. برخی عادت‌ها بدون تفکر در افراد ایجاد شده و بر اثر مشاهده آن رفتار در والدین و اطرافیان تبدیل به یک عادت رفتاری می‌شود، برخی از آن‌ها هم از پیش فکر شده بوده و برای انجام آن‌ها مدت‌ها تلاش و کوشش شده است. تغییر عادت برای رفتارهایی که به یک ملکه ذهنی تبدیل شده و ما به‌طور ناخودآگاه آن‌ها را انجام میدهیم، بسیار سخت و زمانبر است اما یک امر محال نبوده و طی مراحلی قابل حذف و یا تغییر است.
عادت به یک روش رفتاری معمول گفته می‌شود که فرد در آن مستقر شده، یعنی انجام آن رفتار جزئی از شخصیت و رفتار فرد شده است. در زندگی ما بسیاری از کارها بر اساس همین عادت‌ها انجام می‌شود، این عادت‌ها شامل کارهای بسیار جزئی مانند جفت‌کردن کفش‌ها موقع در آوردن آن‌ها تا کارهای مهم و تعیین کننده می‌شوند. برخی از عادات به عنوان «عادات اصلی» شناخته می‌شوند و این عادت‌ها بر شکل گیری عادات دیگر تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، فردی که از بدن خود مراقبت می‌کند و عادت به ورزش منظم دارد، استفاده از غذاها و خوراکی‌های سالم، مفید و مصرف متعادل و به اندازه را در برنامه زندگی خود جای داده و جزئی از عادتهای زندگی او به حساب می‌آید.
تغییر عادت و روش‌های یکسانی که ما مدت‌ها و حتی سال‌ها با آن‌ها زندگی کردهایم کار سخت و دشواری است، اما برخی عادات و رفتارها در زندگی هر فردی وجود دارد که برای زندگی بهتر، نیاز به تغییر دارند و ادامه انجام آن‌ها ممکن است آسیب‌هایی برای فرد به همراه داشته باشد. بدیهی است که عادت‌ها یک شبه تغییر نمیکنند مثلا برای تغییر عادت پرخوری و مصرف تنقلات، به کم‌خوری و استفاده از سبزیجات، لازم است از میزان مصرف غذای اولیه هر روز مقداری کم کرده تا به میزان دلخواه برسد. در تغییر رفتاری چون جایگزین‌کردن مطالعه به جای وقت‌گذرانی در شبکه‌های مجازی، نمی‌توان یک روزه گوشی موبایل را کنار گذاشته و فقط مطالعه کرد. لازم است هر روز دقایقی از زمانی را که صرف گوشی موبایل می‌کنید به مطالعه اختصاص و هر روز زمان مطالعه را افزایش دهید. یکی از راه‌های تغییر عادت، هدفمند بودن است، داشتن هدف برای انجام هر کاری مشوق بسیار خوبی برای رسیدن به خواسته‌هاست.
همه افراد برای رسیدن به یک منِ بهتر نیازمند ایجاد عادات مثبت برای داشتن زندگی بهتر هستند. ایجاد عادتهای جدید هم مستلزم داشتن اراده و مصمم بودن در تصمیم گرفته شده است زیرا ایجاد یک عادت مثبت توانایی تغییر بسیار بزرگی در زندگی و آینده افراد دارد. فرایند ایجاد یک عادت را می‌توان به چهار مرحله ساده تقسیم کرد: 1- نشانه، 2- ولع، 3- پاسخ و 4- پاداش. تقسیم آن به این بخش‌های اساسی می‌تواند به ما کمک کند تا بفهمیم یک عادت چیست، چگونه کار می‌کند و چگونه آن را بهبود بخشیم. این الگوی چهار مرحله‌ای پایه و اساس هر عادتی است و مغز شما هر بار این مراحل را به همان ترتیب طی می‌کند.
1 تغییر همه عادتهای بد به صورت هم‌زمان یکی از این اشتباهات رایج است که بعضی افراد تصمیم به اجرایی‌کردن آن می‌گیرند. 2 شروع‌کردن برای ترک عادتهای بد از عادتهای بزرگ که تغییر آن‌ها مشکل است، یکی دیگر از این اشتباهات است. 3تصور ترک عادت بد در یک شب که باعث دلسرد شدن فرد می‌شود و او را از تلاش بیشتر باز می‌دارد. 4 تمرکز نداشتن بر رفتار‌های خود باعث می‌شود تا فرد نتواند به طور اصولی، یک عادت نامناسب را ترک کند. 5 تغییر ندادن محیط اطراف، باعث بازگشت عادت می‌شود زیرا عواملی که فرد را به یاد عادت قبلی خود می‌اندازد، در محیط اطراف او هستند. 6 کمال‌گرایی و داشتن ترس از شکست، باعث می‌شود تا فرد عادتهای بد خود را تغییر ندهد و به نوعی از آن‌ها فرار کند. 7 به‌تعویق انداختن کارها باعث می‌شود که در تغییر عادتهای خود سست عمل کنید. 8 نداشتن برنامه‌ریزی برای تغییر عادت هم یک اشتباه دیگر است. از آن‌جایی که فرایند تغییر عادت طولانی است، اگر برنامه‌ای برای آن نداشته باشید شکست می‌خورید و از تغییر عادت خود دلسرد می‌شوید.
نویسنده : دکتر الناز علوی | متخصص روان‌شناسی