دنیای قلم -مركز آمار ایران خلاصه نتایج آمارگیری نیروی كار پاییز ۱۴۰۲ را منتشر كرده است. این گزارش كه نخستین تصویر از بازار كار در پاییز امسال است مدعی است كه نرخ بیكاری - درصدی از افراد در جست‌وجوی كار كه ناكام می‌مانند- ركورد۱۹ ساله‌اش را شكست و با نرخ 6/7درصدی كمترین مقدار از زمان آمارگیری نیروی كار از سال ۱۳۸۴ را ثبت كرده است.
از میان 6/64 میلیون نفر جمعیت بالای ۱۵ سال ایران در پاییز امسال، 8/26 میلیون نفر در بازار كار به عنوان فعال محسوب شده‌اند و نرخ مشاركت 5/41درصدی را رقم زده‌اند. با این حال اكثریت جمعیت در سن كار یعنی 58.7درصد از آنها همچنان غیرفعالند. همچنین مطابق اعداد و ارقام مركز آمار ایران نزدیك به 25 میلیون نفر جمعیت شاغل نشان از هفتصد هزار نفر افزایش نسبت به پاییز سال قبل دارد. بر این اساس، جمعیت شاغل نسبت به آخرین فصل پیش از شروع همه‌گیری كرونا، «بالاخره» رشد كرده است. هر چند نسبت اشتغال، یعنی نسبت جمعیت شاغل به جمعیت در سن كار هنوز به وضعیت پیش از كرونا برنگشته و در نتیجه رشد آرام شاغلان از رشد جمعیت كندتر بوده است. در پاییز سال جاری نرخ مشاركت و نرخ اشتغال زنان نسبت به مدت مشابه در سال قبل با افزایش مواجه شده است. در مقابل، نرخ بیكاری زنان با وجود افزایش تعداد زنان بیكار ثابت مانده است. به نظر می‌رسد چون تعداد زنانی كه شاغل شده‌اند به مراتب بالاتر از تعداد زنان بیكارشده است، نرخ بیكاری ثابت مانده و نرخ اشتغال بالا رفته است. نرخ بیكاری مردان نیز در سومین فصل سال جاری با كاهش مواجه شده است. در مقابل، نرخ مشاركت و نرخ اشتغال این گروه شاهد افزایش بوده است. مركز آمار یكی از نهادهای رسمی ارایه‌دهنده آمار است كه محاسبه شاخص‌های بازار كار را برعهده دارد. سه مورد از مهم‌ترین این شاخص‌ها، نرخ بیكاری، نرخ اشتغال و نرخ مشاركت است. نرخ مشاركت نشان‌دهنده درصدی از جمعیت در سن كار (15 ساله و بالاتر) است كه یا به صورت شاغل یا به صورت بیكار در بازار كار فعالیت دارد. بیكار نیز به شخصی اطلاق می‌شود كه یا تمایل به كار كردن داشته باشد یا دنبال كار بگردد. بنابراین افرادی كه قصد كار كردن ندارند یا از یافتن شغل ناامید شده‌اند در محاسبه بیكاران لحاظ نمی‌شوند. به نسبت جمعیت بیكاران به جمعیت فعال، نرخ بیكاری گفته می‌شود. این نرخ نشان می‌دهد كه چند درصد از افراد فعال در بازار كار، بیكار هستند. حال اگر جمعیت افراد شاغل به جمعیت فعال تقسیم شود، نرخ اشتغال به دست می‌آید كه نشان‌دهنده درصدی از جمعیت فعال است كه شغل دارند. برای مثال، نرخ مشاركت زنان نشان‌دهنده درصدی از زنان 15 ساله و بالاتر است كه در بازار كار یا به صورت شاغل یا به صورت بیكار مشاركت دارند. بر این اساس، نرخ اشتغال زنان در برگیرنده درصدی از زنان فعال در بازار كار است كه شاغل هستند.
جدیدترین داده‌های مركز آمار نشان می‌دهد كه در پاییز سال جاری حدودا 26 میلیون و 819 هزار نفر از جمعیت 15 ساله و بالاتر در بازار كار ایران مشاركت داشته‌اند. به عبارت دیگر، نرخ مشاركت در پاییز سال جاری 41.5درصد برآورد شده است. این نرخ در مدت مشابه در سال قبل 41درصد بوده بنابراین نرخ مشاركت با افزایش مواجه شده است. البته این تغییرات مربوط به كل كشور است. نرخ مشاركت زنان و مردان نیز در پاییز سال جاری بالاتر از پاییز سال قبل قرار گرفته است. به بیان دقیق‌تر، نرخ مشاركت مردان از 68.5درصد به 68.6درصد رسیده است. این نرخ در زنان نیز بعد از تجربه افزایش 0.8 واحد درصدی وارد كانال 14.4درصد شده است.
همزمان با افزایش نرخ مشاركت، نرخ بیكاری نیز در پاییز 1402 به سطح 7.6درصد رسیده درحالی كه این نرخ در پاییز گذشته برابر با 8.2درصد بوده است. بر این اساس، در پاییز سال جاری حضور تقریبا 2 میلیون و 43 هزار نفر بیكار در بازار كار ایران ثبت شده است.
با اینكه نرخ بیكاری زنان در پاییز سال جاری 14.2درصد ثبت شده و نسبت به پاییز سال قبل تغییری نكرده اما تعداد زنان بیكار 47 هزار و 274 نفر افزایش یافته است. در مقابل، نرخ بیكاری در مردان كاهش یافته و از 7درصد به 6.2درصد رسیده است. بر این اساس، تعداد زنان بیكار 15ساله و بالاتر در پاییز سال جاری حدود 663 هزار نفر و تعداد مردان بیكار در این بازه سنی حدود یك میلیون و 380 هزار نفر برآورد شده است.
همان‌طور كه پیش‌تر به آن اشاره شد، نرخ اشتغال نشان‌دهنده درصدی از جمعیت فعال است كه به صورت شاغل در بازار كار مشاركت دارد. داده‌های مركز آمار نشان می‌دهد كه نرخ اشتغال در كل كشور افزایش یافته و از 37.7درصد به 38.3درصد رسیده است. نرخ اشتغال زنان نیز از این روند پیروی كرده و با افزایش 0.7 واحد درصدی در پاییز سال جاری روی پله 12.4درصد ایستاده است. به عبارت دیگر، حدودا 270 نفر به جمعیت زنان شاغل در پاییز سال جاری نسبت به پاییز سال گذشته اضافه شده است. مردان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و نرخ اشتغال آنها به كانال 46.3درصد وارد شده است.
با اینكه اثرات تخریبی همه‌گیری كووید بر بازار كار ایران بعد از دو سال تا حد زیادی فروكش كرده، اما همچنان 7 استان ایران در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته نرخ بیكاری 2 رقمی دارند و البته به تبع آن شاخص‌های دیگری چون مشاركت اقتصادی و نسبت اشتغال نیز در این استان‌ها نزولی بوده است. استان‌های هرمزگان، لرستان و چهارمحال و بختیاری نزدیك به 12درصد بیكاری را نسبت به پاییز سال گذشته داشته‌اند اما بالاترین سطح این شاخص در گزارش مركز آمار متعلق به سیستان و بلوچستان است كه نرخ بیكاری پاییز در این استان 13.5درصد نسبت به پاییز سال گذشته بوده است.
از نكات دیگر گزارش مركز آمار ایران می‌توان به شاخص بیكاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی اشاره كرد. درحالی كه سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از مجموع بیكاران مناطق شهری در پاییز سال گذشته 45.6درصد بوده، این نسبت در پاییز امسال نزدیك به نیم درصد دیگر بالا رفته و به 46درصد رسیده است. در روستاها وضعیت بدتر از این بوده و سهم 26.7درصد فارغ‌التحصیلان بیكار در پاییز سال گذشته به 27.5درصد در پاییز امسال افزایش پیدا كرده است.
نكته جالب توجه اینكه همزمان با بروز خشكسالی شدید، سهم اشتغال در بخش كشاورزی به پایین‌ترین سطح در پاییز ۱۹ سال اخیر رسیده و از آن سو، سهم اشتغال در بخش خدمات به بالاترین سطح در این مدت رسیده است. گزارش مركز آمار می‌گوید سهم شاغلان در بخش كشاورزی در پاییز سال گذشته معادل ۱۴.۳درصد بوده كه این رقم در پاییز سال جاری به ۱۳.۶درصد رسیده است. یعنی در پاییز امسال به ازای هر ۱۰۰۰ نفری كه در كشور شاغل بوده‌اند ۱۳۶ نفر در بخش كشاورزی فعالیت می‌كردند. به نظر می‌رسد كه با خشكسالی شدید و كاهش سطح بارندگی‌ها، بخش بزرگی از شاغلان حوزه كشاورزی به سمت دیگر فعالیت‌ها در بخش‌های دیگری مانند خدمات یا صنعت رفته‌اند. این اتفاق می‌تواند پیام ویژه‌ای برای اقتصاد ایران داشته باشد كه كشاورزی آن مبتنی بر نیروی كار و البته مصرف آب زیاد است. با كاسته شدن از سهم شاغلانی كه در حوزه كشاورزی مشغول به كار بوده‌اند، ممكن است از اهمیت بخش كشاورزی و خوراكی كاسته شده و تعادل در تامین منابع غذایی كشور نیز تا حد زیادی به‌هم بخورد.