دنیای قلم - مهدی زارع: سفر محمود احمدی‌نژاد برای شركت در كنفرانس مدیریت منابع آب در گوتمالا در مهر ماه 1402، یادآور مدیریت خود وی در حوزه منابع آب بود. سد گتوند یكی از بزرگ‌ترین سدهای ایران است كه در زمان احمدی‌نژاد افتتاح شد. این سد روی رودخانه كارون در فاصله ۲۵ كیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰ كیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد. ارتفاع سدِ سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی ۱۸۲ متر و طول تاج آن ۷۶۰ متر بلندترین سد خاكی كشور شناخته می‌شود.
دریاچه سد گتوند دومین دریاچه مصنوعی بزرگ كشور پس از كرخه محسوب می‌شود. حجم مخزن سد چهار هزار و ۶۴۷ میلیون متر مكعب و حجم مفید آن سه هزار و ۴۷۰ میلیون مترمكعب اعلام شده است. هدف از ساخت این سد چه تامین برق (با متوسط تولید چهار هزار و ۲۵۰ گیگاوات ساعت در سال)، كنترل سیلاب‌های فصلی رودخانه كارون و آب‌های خروجی از سدهای بالادست، تنظیم آب كشاورزی پایین‌دست و ایجاد جاذبه‌های گردشگری ذكر شد. شروع ساخت سد در سال ۱۳۷۶ آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ به پایان رسید.
پورمحمدی رییس وقت سازمان بازرسی كل كشور با اشاره به صرف ۲۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای ساخت سد گتوند و همچنین كار صدها متخصص در سه دولت روی این سد و عدم توجه آنها به مشكلاتی كه سد ایجاد می‌كند، گفته بود: «در سازمان بازرسی كل كشور با كارشناسی‌هایی كه انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم كه نمی‌توان با شرایط حاضر سد گتوند به فعالیت ادامه دهد و با مدنظر قرار دادن قانون و كار كارشناسی این تصمیم را ابلاغ كرده‌ایم و پای آن هم ایستاده‌ایم.» پورمحمدی با ذكر اقدامات سازمان بازرسی كل كشور پس از ابلاغ این تصمیم گفت: «600 هزار از اراضی زیر كشت در این مناطق وجود دارد كه با چند بار آبیاری شدن با آب شور، تبدیل به نمكزار می‌شود و ما این مساله را به وزارت جهاد كشاورزی گزارش داده‌ایم كه یا باید در این فصل آبی، سد را تخلیه كنند یا باید فكری به حال كشاورزی منطقه كنند.»
محمود احمدی‌نژاد، در جواب نامه رسمی پورمحمدی رییس سازمان بازرسی كل كشور درباره نواقص فنی سد گتوند، وی را بی‌سواد نامید و در دفاع از جانمایی غلط پروژه ۲۵۰۰ میلیارد تومانی سد گتوند علیا به این سخن اكتفا كرد كه «من خودم مهندس عمرانم.» او در تاریخ 05/05/1390 آبگیری سد گتوند علیا را اعلام كرد. وی سپس در یك گردهمایی گفت: «یك آدم بی‌سوادی وارد كارهای تخصصی می‌شود و به ما نامه رسمی می‌زند كه شما این سد را در این نقطه نسازید و در جای دیگری احداث كنید. به تو چه ارتباطی دارد؟ اصلا تو می‌فهمی سد یعنی چه؟ چه كسی به تو این اجازه را داده است كه چنین كاری را انجام دهی؟ من كه خودم مهندس عمران هستم در این باره اظهارنظر نمی‌كنم، چراكه احداث یك سد مطالعات زمین‌شناسی و هیدرولوژیكی فراوانی را می‌طلبد، در انتهای نامه هم تهدید می‌كنند كه اگر این كار را انجام ندهید با شما برخورد می‌كنیم.»
در سال 94 زمانی كه شوری آب پشت سد، افزایش یافت رییس موسسه آب و دبیر شورای هماهنگی آب دانشگاه تهران در گزارش شناخت دانشگاه تهران به دو اشتباه، یعنی تعیین محور سد در محل نامناسب توسط مشاور اولیه و تصمیم به آبگیری سد بدون تكمیل تمهیدات علاج بخشی اشاره كرد. برای ساخت سد گتوند از سال ۱۳۸۰ به بعد بیش از ۳۶۰ پیمانكار با این پروژه همكاری داشته‌اند. این سد روی لایه‌های نمكی تشكیلات تبخیری گچساران قرار دارد. ۱۰ روز پس از آبگیری، دیوار حائل ۱۲۰ سانتی‌متر نشست كرد. لایه‌های نمكی در آب پشت سد حل شده و بدین‌ترتیب كیفیت آب كارون پشت این سد به شدت كاهش یافته و شور شده است.
دست‌اندركاران ساخت سد از وجود سازند نمكی گچساران مطلع بودند اما راه‌حل را در این دیدند كه با صرف ۱۳۰ میلیارد تومان یك پتوی رسی روی لایه‌های نمكی ایجاد كنند. آب شیرین كارون، وقتی پشت سد قرار می‌گیرد، شور می‌شود. این آب شور می‌تواند تمام زمین‌های پایین‌دست، كشاورزی و كشت و صنعت خوزستان را نابود كند. شركت امریكایی سال ۱۳۵۰ مطالعات مكان‌یابی سد گتوند را انجام داد. محل پیشنهادی آنها ۱۴ و نیم كیلومتر بالاتر از مكان فعلی بود. سال ۱۳۷۷ وزارت نیرو و پیمانكار با تعیین محل فعلی مخزن سد از ۲/۲ میلیارد به ۷/۴ میلیارد افزایش دادند. ساخت سد گتوند، انتقال‌های مكرر آب و آلایندگی‌های صنایع استان از جمله شركت توسعه كشت و صنعت نیشكر، عوامل اصلی نابودی محیط‌زیست خوزستان و رودخانه كارون بوده است. مجوز احداث سد شرایطی داشته كه رعایت نشد.
در سال 1390 رییس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: وزارت نیرو در حال ایمن‌سازی اطراف سد گتوند است و تا زمانی كه تثبیت نمك در آن مكان انجام نشود این سد افتتاح نمی‌شود. وزارت نیرو با استفاده از خاك رس كه به پتوی رسی معروف است اقدام به ایمن‌سازی اطراف سد كرده تا مخزن سد و جریان آب، نمكزار ایجاد نكند. آن هنگام مدیران سازنده سد گتوند مدعی شدند كه «اگر سد گتوند نبود، علاوه بر مشكل گرد و غبار، خوزستان با مشكل بی‌آبی هم مواجه بود. كشت پایین‌دست سد نه تنها كاهش نیافته بلكه با آب‌رسانی به اندازه مطلوب بیش از گذشته رونق داشته است.
بررسی‌ها نشان داد كه احتمال بروز لغزش‌های بزرگ وجود ندارد و پس از بروز انحلال اولیه نمك‌ها، به دلیل ریزش لایه‌های مارنی روی لایه‌های انحلالی، نرخ انحلال به میزان قابل‌توجهی كاهش می‌یابد و امكان درگیر شدن كل نمك با آب وجود نداشته یا با روندی بطئی محتمل خواهد بود... سازند گچساران به لحاظ طبیعت و به لحاظ جنس زمین و ساختار زمین‌شناسی در مقابل آب مقاومتی ندارد. این هم در پیش‌بینی ما بوده است كه این اتفاق رخ می‌دهد و ما برای اینكه نرخ انحلال نمك این سازند گچساران را در مراحل آبگیری به حداقل برسانیم یك پوشش روی آن ایجاد كرده بودیم كه البته پیش‌بینی ما این بوده است این پوشش به مرور زمان در طول یك ماه از بین می‌رود و اتفاقا یك بخشی از كار نیز زیر آب می‌رود.»
ولی در عمل و واقعیت آب پشت سد به شدت شور شد و تصمیم گرفتند تا به تدریج نمك را تخلیه كنند. تخلیه آبِ شور و نمك جمع شده پشت سد به آسیب گسترده به زمین‌های پایین دست انجامید.