دنیای قلم - شینا انصاری: 26 سپتامبر مصادف با چهارم مهرماه «روز جهانی بهداشت محیط» است و شعار امسال «آمادگی برای محافظت از سلامت مردم در هر مكان و هر روز» نامگذاری شده است. واقعیت این است كه مخاطرات بهداشت محیط هر ساله قریب به سیزده میلیون مرگ را در سراسر جهان رقم می‌زند. بر اساس داده‌ها، بیش از 100 بیماری به‌طور مستقیم با عوامل محیطی مرتبط هستند و سازمان جهانی بهداشت برآورد كرده است كه 23 درصد از تمام مرگ‌ها با خطرات محیطی مانند آلودگی هوا و خاك، آلودگی آب و تماس با مواد شیمیایی خطرناك پیوند دارند. از این‌رو ساده‌انگارانه است كه بهداشت محیط را به عنوان امری مستقل و منفك از محیط زیست و چالش‌های آن قلمداد كنیم. در حقیقت مادامی كه بشر همچنان به ایجاد آلودگی‌های محیط‌زیستی و تخریب طبیعت ادامه می‌دهد، سخن گفتن از حفظ سلامت انسان‌ها در هر مكان گزافه‌ای بیش نیست.
به عنوان مثال در حال حاضر یكی از مهم‌ترین چالش‌های محیط زیست در سطح جهان، تغییرات اقلیمی است. تغییر اقلیم، نیازهای اساسی سلامت انسان مانند مسكن، آب سالم، كیفیت هوا و امنیت مواد غذایی را در معرض تهدید قرار می‌دهد. تاثیرات بهداشتی مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با گرمایش زمین می‌تواند ناشی از افزایش دما، تغییر الگوهای بارندگی و همچنین رخدادهای شدید و دوره‌ای آب و هوایی باشد. امواج گرمایی، خشكسالی، سیل و توفان تاثیرات مستقیم بهداشتی برجای می‌گذارند و تشدید عوامل بیماری‌زا، آلودگی هوا و آلودگی آب از عوارض غیرمستقیم تغییرات آب و هوایی هستند. افزایش سطح دی‌اكسیدكربن ضمن ایجاد تغییرات آب و هوایی می‌تواند سبب كاهش ارزش مواد مغذی در محصولات اساسی شود. این امر می‌تواند امنیت غذایی را در جوامع، به ویژه كشورهای در حال توسعه كاهش دهد.
تغییرات آب و هوایی همچنین بر بقای میكروب‌ها تاثیر می‌گذارد، افزایش بیماری‌های عفونی ناشی از آب، غذا و ناقلین از تبعات زیانبار گرمایش زمین به ویژه در كشورهای فقیر است. از این‌رو باید تغییر اقلیم را علاوه بر «بحران محیط زیستی» به مثابه یك «بحران در حوزه سلامت و بهداشت عمومی» نیز تلقی كرد. هر چند تغییرات آب و هوایی غالبا با نمودهای فیزیكی نظیر ذوب یخ‌ها، افزایش سطح دریاها، توفان‌ها و امواج گرمایی مورد توجه قرار می‌گیرند، اما شواهد نشان می‌دهد كه مخاطرات انسانی به ویژه تاثیرات بر سلامت انسان‌ها در سال‌های آتی چالشی بزرگ برای دانشمندان، سیاستمداران و عموم مردم خواهد بود.
سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی كرده كه بالغ بر ۵ میلیون مرگ اضافی بر اثر تغییرات آب و هوایی طی دو دهه آینده در جهان رخ خواهد داد. بر این اساس، ظرفیت سازگاری نظام سلامت هر كشور می‌تواند معیاری برای توانایی انطباق با اثرات ناگوار بهداشتی تغییرات آب و هوایی باشد. تاب‌آوری اقلیمی سازمان‌های بهداشتی و درمانی، سنگ محك توانایی آنها در پیش‌بینی، پیشگیری، پاسخگویی، مقابله و بازیابی شرایط نامطلوب و تنش‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی است. این در هم تنیدگی مسائل محیط زیستی با موضوعات بهداشتی به ویژه در كشور ما كه از پیامدهای حاد و مزمن تغییرات اقلیمی شدیدا متاثر است، ضرورت مواجهه درست با صورت مساله و افزایش ظرفیت سازگاری و تاب‌آوری در بخش‌های مختلف سلامت و بهداشت عمومی را می‌طلبد.