دنیای قلم -علیرضا کاردار :سکته قلبی یکی از ناخوانده‌ترین اشکال مرگ است. دکتر «فریدون نوحی»، متخصص قلب و عروق و رئیس انجمن قلب ایران به تازگی گفته که متوسط سن سکته در ایران حدود ۵۰ سال است در حالی که این سن در کشورهای پیشرفته ۶۵ تا ۷۰ سال است. این اتفاق گاهی آن‌قدر سریع و ناگهانی می‌افتد و باعث مرگ فرد می‌شود که تا چندوقت خانواده و اطرافیان فرد در بهت و شوک به‌سرمی‌برند. متاسفانه در سال‌های اخیر در میان اطرافیان و حتی هنرمندان جوان کم نبوده‌اند کسانی که با سکته قلبی برای همیشه با این دنیا خداحافظی‌کرده‌اند. به احتمال زیاد برای شما هم سوال است که چطور می‌شود یک فرد35ساله سکته‌کند یا چرا این موضوع آن‌قدر اورژانسی اتفاق‌می‌افتد که متاسفانه کاری از دست پزشک و تیم درمانی هم برنمی‌آید؟ اصلا دلیل این که مدام می‌شنویم و می‌بینیم یک نفر دچار سکته شده‌است، چیست؟ در این پرونده می‌خواهیم چشم‌و‌گوش‌تان را درباره بیشتر سوالات مربوط به سکته قلبی بازکنیم و از راه‌هایی بگوییم که می‌توانید باعث پیشگیری از بروز سکته در خود و عزیزان‌تان شوید.
قلب از عضلاتی به نام «میوکارد» ساخته شده‌است که خون را به وسیله رگ‌های خونی یا شریان‌ها به سراسر بدن منتقل می‌کنند. سکته قلبی زمانی اتفاق‌می‌افتد که جریان خون به عضله قلب قطع‌شود و بافت قلب آسیب ببیند. سکته معمولا محصول بسته‌شدن یک یا برخی از عروق کرونری است و امکان دارد پلاک خونی که بیشتر از چربی، کلسترول و مواد زاید سلولی تشکیل‌شده، راه آن را بسته باشد. به این وضعیت «ایسکمی» می‌گویند و اگر یکی از عروق اصلی مسدود شده‌باشد بخش بزرگی از عضله قلب را تحت تاثیر قرارمی‌دهد اما اگر یک شریان شاخه‌ای کوچک‌تر بسته شود، بخش کمتری از عضله قلب تحت‌تأثیر قرارمی‌گیرد. اگر ایسکمی قلبی بیش از حد طول بکشد، سلول‌های بافت قلبی می‌میرد و پس از سکته قلبی، اگر بخشی از عضله قلب مرده باشد، طی چند هفته بعد بافت اسکار جایگزین می‌شود. در واقع فرایند سکته با ایجاد التهاب در پلاک چربی رسوب کرده در عروق اتفاق می‌افتد. در این فرایند پلاک چربی پاره می‌شود و با اضافه شدن دیگر عوامل به این پلاک، لخته بزرگی ایجاد می‌شود که مسیر را به طور کامل می‌بندد و فرد دچار سکته قلبی می‌شود. البته همیشه لخته به‌طور کامل راه را نمی‌بندد و خون‌رسانی تا حدی برقرار است. در این حالت فرد با علایمی مانند درد شدید و فشار روی قفسه سینه و همچنین تعریق شدید مواجه‌می‌شود. متخصصان برای این که از سلامت راه‌های هدایتی قلب مطلع‌شوند از فرد نوار قلب می‌گیرند تا اگر به اطلاعاتی از دریچه‌های قلب نیازباشد،اکوکاردیوگرافی هم انجام‌شود.
علت اصلی بروز سکته قلبی ایجاد حالتی به نام آترواسکلروز است. منظور از آترواسکلروز تجمع پلاک‌ها در شریان‌هاست. پلاک‌ها ماده‌ای هستند که به وسیله در کنار هم قرار گرفتن کلسترول، رسوبات و دیگر ترکیبات به وجود می‌آیند. پلاک‌ها قابلیت چسبیدن به دیواره شریان و انباشته شدن در آن را دارند. در صورتی‌که انباشت پلاک‌ها ادامه پیدا کند، به تدریج شریان‌ها تنگ‌تر و در نهایت مسدود می‌شوند. در صورتی‌که یک پلاک بشکند یا پاره شود، بلافاصله در رگ لخته خون ایجاد می‌شود. این لخته خون دلیل اصلی بروز سکته قلبی شناخته می‌شود. با بروز حمله قلبی این هشدار از بدن صادر می‌شود که قلب دیگر اکسیژن و خون دریافت نمی‌کند. در صورتی‌که جریان خون و اکسیژن متوقف شود، سلول‌های ماهیچه‌ای قلب آسیب می بیند و مرگ سلولی رخ می‌دهد.
تعریق زیاد بدن - در حالی‌که فرد تا لحظاتی قبل در حالت عادی بوده و اصلا احساس گرما نمی‌کرده، حالا دچار عرق کردن زیاد و ناگهانی شده است. پوست او هم با تعریق سرد می‌شود. ناراحتی در قفسه سینه - این ناراحتی یا درد ممکن است شدید یا شبیه فشردن و احساس فشار در ناحیه قفسه سینه باشد. این درد معمولا چند دقیقه طول می‌کشد و می‌تواند بازگردد یا فروکش کند. درد در بالاتنه - بیمار درد و ناراحتی را در ناحیه بازوها، دندان‌ها، فک، پشت و گردن هم احساس خواهد کرد. تهوع و استفراغ امکان دارد فرد بدون دلیل مشخصی در ناحیه معده احساس بدی داشته باشد و بالا بیاورد. دل درد هم از علایم سکته قلبی است. تنگی نفس - فرد پیش از بروز حمله قلبی احساس سنگینی زیادی هنگام تنفس دارد و تلاش می‌کند نفس عمیق بکشد. این حالت بیشتر ناشی از بروز درد و ناراحتی در ناحیه قفسه سینه است. گاهی فرد دچار تنگی نفس می‌شود، اما هیچ دردی در ناحیه قفسه سینه حساس نمی‌کند. اضطراب - ممکن است بدون دلیل احساس اضطراب داشته باشد، اما دلیل آن را نداند. برخی از افراد هم پیش از بروز سکته قلبی بدون هیچ دلیلی درگیر حمله عصبی می‌شوند. تپش قلب - فرد متوجه می‌شود که به صورت خیلی واضح قلب در حال تپیدن است و شرایط طبیعی همیشگی را ندارد.
علاوه بر این علایم، ممکن است سکته قلبی به‌صورت خاموش رخ دهد، یعنی برخی افراد تقریبا پیش از بروز سکته قلبی هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند، بنابراین بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند. بیشتر موارد ابتلا به سکته قلبی با علایم کوچک و خفیف آغاز می‌شوند. گاهی دردهای ناشی از حمله قلبی به حدی خفیف هستند که حتی فرد آن‌ها را به‌عنوان یک نوع درد هم در نظر نمی‌گیرد. این دردهای خفیف سبب می‌شوند که فرد مبتلا به عارضه قلبی چندان مشکوک نشود و برای درمان و کنترل وضعیت قلب خود اقدام نکند. تصور نکنید که همیشه دردهای خفیف و چند روزه نشانه اضطراب، استرس و تغذیه بد هستند. بهتر است اگر دردی بیش از ۵ دقیقه طول کشید آن را جدی بگیرید. با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا این که از کسی بخواهید تا شما را به بیمارستان منتقل کند.
توصیه متخصصان این است که اگر علایم شایع سکته قلبی را در خود مشاهده می‌کنید شک در باره بروز دیگر شرایط پزشکی را کنار بگذارید و حتما به پزشک مراجعه کنید. دردهایی که در ناحیه قفسه سینه هستند ولی بیش از چند هفته یا چند ماه طول می‌کشند، نمی‌توانند نشانه سکته قلبی باشند. همچنین با دانستن نشانه‌های حمله قلبی می‌توانید اقداماتی را برای پیشگیری از بروز مشکلات قلبی انجام دهید. حتی اگر قبلا هم سابقه سکته قلبی داشته‌اید و در خطر بیشتری هستید می‌توانید با چند تغییر کوچک در سبک زندگی خود سلامت قلب خود را بهبود بخشید: سیگار نکشید. رژیم غذایی بیماران قلبی باید کم‌نمک و کم‌چرب باشد. فشار خون و کلسترول خود را به‌طور منظم توسط پزشک کنترل کنید. ورزش و فعالیت بدنی را در برنامه روزانه خود قرار دهید. اگر اضافه وزن دارید، وزن خود را کاهش دهید. در صورت تجویز دارو توسط پزشک، آن‌ها را به صورت منظم مصرف کنید.
با توجه به این که علایم سکته قلبی در افراد ممکن است متفاوت باشد، همیشه باید از بیشتر علایم آن آگاه باشید. ممکن است فردی فقط در ناحیه قفسه سینه احساس ناراحتی داشته باشد، در حالی‌که شخص دیگری یک نوع درد غیرقابل تحمل را در همان ناحیه احساس کند. بهترین کار این است که به فرد قرص آسپرین داده شود. آسپرین ضدانعقاد خون است و سریع لخته خون را برطرف می‌کند. همچنین بلافاصله باید با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا خودتان بیمار را بدون این که راه برود، به بیمارستان منتقل کنید. در بیمارستان پزشکان معاینات و آزمایش‌هایی را برای پی بردن به این‌که آیا سکته قلبی رخ داده یا نه، انجام می‌دهند. در بعضی موارد حمله قلبی نیاز به احیای قلبی ریوی (CPR) یا شوک الکتریکی قلب دارد تا قلب دوباره پمپاژ خود را شروع کند. به یاد داشته باشید هرچه درمان اورژانسی زودتر شروع شود شانس بهبودی بیشتر است. رعایت نکاتی که در ادامه مطرح می‌شود در هنگام مشاهده علایم سکته قلبی مهم است: 1- از فرد بخواهید بنشیند و آرامش خود را حفظ کند. لباس‌های تنگ و چسبیده را از تن او خارج کنید. 2- بپرسید که آیا داروی قلبی مانند نیتروگلیسیرین برای او تجویز شده است یا خیر و به او کمک کنید آن را مصرف کند. 3- اگر فرد بی‌هوش است و پاسخ نمی‌دهد با ۱۱۵ تماس بگیرید. شخص را تنها نگذارید مگر این که به دنبال درخواست کمک باشید. اجازه ندهید که شخص آسیب‌دیده شما را متقاعد کند که به کمک اورژانسی نیازی ندارد. منتظر نمانید تا ببینید آیا علایم از بین می‌روند یا خیر. 4- خوراکی یا نوشیدنی به فرد ندهید مگر این که داروی قلبی مانند نیتروگلیسیرین یا آسپرین باشد. مراقب باشید فعالیت‌نکند تا اورژانس برسد.
دکتر «میثم جوادی» از علل کاهش سن سکته در کشورمان می‌گویدبه بهانه انتشار آمار سکته در کشورمان، با دکتر میثم جوادی، متخصص مغز و اعصاب صحبت کردیم تا بیشتر درباره سکته و علل کاهش سن آن بدانیم. در ادامه گریزی هم به سکته مغزی زدیم و اطلاعات مهم و حیاتی در این باره به دست آوردیم.
دکتر جوادی در ابتدا سکته را به زبان ساده این‌گونه توضیح می‌دهد: «سکته یک واژه کلی است که به حوادث عروقی که قلب و مغز را درگیر می‌کنند، اطلاق می‌شود.» وی درباره علت وقوع سکته و عوامل آن می‌گوید: «علت بیشتر اختلالات عروقی وجود پلاک‌های اترواسکلروتیک و شرایط بیش انعقادی است. مهم ترین ریسک فاکتورهایی که باعث بروز سکته می‌شوند همان‌هایی هستند که باعث ایجاد آترواسکلروز و پلاک می‌شوند. این‌ها شامل فشارخون بالا، دیابت، سیگار کشیدن، سن بالا، سبک زندگی بدون تحرک و بیماری‌های مادرزادی هستند.»
دکتر جوادی علت افزایش آمار سکته در جامعه را این‌طور بیان می‌کند: «طی چند دهه اخیر سهم حوادث قلبی عروقی و مغزی عروقی در مرگ و میر و از کارافتادگی در جامعه بالا رفته است. این موضوع چند علت دارد. یکی این که با وجود آنتی‌بیوتیک‌ها و مراقبت‌های پزشکی، علل عفونی مرگ و میر کم شده و سن متوسط جامعه بالاتر رفته است. دلیل دیگر هم این که با تغییر سبک زندگی، چاقی، نداشتن تحرک و رفتارهای پرخطر مثل استرس و مصرف دخانیات افزایش یافته که این عوامل باعث می‌شود آمار سکته بیشتر به چشم بیاید.» این پزشک متخصص ادامه می‌دهد: «یک سری فاکتورها هست که اصلاحش باعث کاهش آمار سکته در جامعه می‌شود مانند کنترل منظم دیابت، فشارخون و چربی، افزایش فعالیت بدنی و ورزش مداوم.» وی دلیل عمده بالا بودن آمار سکته در مردان نسبت به زنان را در معرض خطر بودن بیشتر آن‌ها می‌داند که آن هم بعد از سن یائسگی زنان، نسبت بین زن و مرد برابر می‌شود.
دکتر جوادی درباره درمان سکته‌ها می‌گوید: «با توجه به پیشرفت علم درمان‌های مفید زیادی وجود دارد. ولی آن چه مهم است سرعت در درمان است، یعنی به محض بروز علایم باید بیمار را به مرکز درمانی رساند. در سکته‌ها با روش‌هایی لخته درون رگ را رد می‌کنند ولی زمان خیلی مهم است و اگر مدتی بگذرد دیگر درمان فایده‌ای ندارد. برای همین مراکز اورژانس مجهز شده و آموزش دیده‌اند که بیمار با علایم را به مراکز ارجاعی ببرند تا پزشک متخصص در کوتاه‌ترین زمان با درمان‌هایی مانند دارودرمانی و... بیمار را نجات دهد.» این متخصص مغز و اعصاب به نکته مهمی اشاره می‌کند: «بد نیست این نکته را این‌جا بگویم که درمان سکته نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتری دارد که هم مردم و هم پرسنل اورژانس و کادر درمان فرابگیرند. مردم باید نشانه‌های سکته را بدانند تا در صورت بروز، سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کنند و درمان‌های مدرن با سرعت بیشتر انجام شود. متاسفانه خیلی اوقات در اورژانس می‌بینیم که بیمار شانس درمان را از دست می‌دهد چون او را دیر به مرکز آورده یا خودش و خانواده مثلا گفته‌اند حالا صبر کنیم شاید بهتر شد یا خوددرمانی کرده و... در سکته مغزی هم این نکته مهم را باید در نظر داشت که برای بیماری که نقایص عصبی داشته مانند فلج شدن دست و پا یا نیمه صورت، سرگیجه، نبود تعادل و... با فشار خون بالا، نباید سریع فشار خون را پایین آورد چون عوارض بیشتری دارد و حتما باید بیمار را به دست اورژانس سپرد.»