دنیای قلم - پیروز حناچی : پس از زلزله دهشتناك كشور تركیه كه دامنه‌های آن بسیاری از كشورهای منطقه را هم تحت تاثیر قرار داد، یك بار دیگر نگرانی ناشی از این خطر طبیعی، افكار عمومی ایرانیان را در بر گرفته است. ایرانیان می‌خواهند بدانند این زمین‌لرزه تا چه اندازه می‌تواند روی گسل‌های داخلی كشورمان اثرگذار باشد و احیانا آنها را به تكاپو و تكانه وادارد؟
در جریان این یادداشت تلاش می‌كنم به بخشی از این ابهامات پاسخ دهم: نخست) اگر به نقشه كشور تركیه كه تقریبا یك مستطیل بلند است، نگاه كنید، در تمام طول این كشور، نقاطی وجود دارند كه طی سال‌های متمادی در آنها زلزله به وقوع پیوسته است. زلزله اخیر این كشور هم در امتداد همین خط است كه مستمرا در سال‌های مختلف تكرار شده است. در واقع این زلزله بخشی از كمربند گسل آلپ - هیمالیا است كه طول كشور تركیه را دربر می‌گیرد. وقتی زلزله‌های سال‌های مختلف در یك قلمروی مشخص در كنار هم قرار می‌گیرند از طریق تجزیه و تحلیل آنها می‌توان درك روشنی از احتمالات به دست آورد. این كانون‌ها فقط مختص تركیه نیست، در امتداد شرقی در منطقه شمال غرب ایران (استان‌های آذریابجان شرقی و غربی، اردبیل و...) و منطقه شرق ایران هم گسل‌هایی از این دست در امتداد كمربند زلزله اصلی وجود دارند. مناطقی كه در آنها فراوانی قابل توجهی از تكانه‌ها طی سال‌های مختلف به چشم می‌خورد.
ازسوی دیگر زلزله اخیر تركیه به نسبت تكانه‌های قبلی به خصوص زلزله «آدا پازاری» در غرب استانبول شدت بیشتری دارد. دوم) مجموعه این داده‌های اطلاعاتی یك واقعیت عریان را برای كشورهایی كه به نوعی با این پدیده طبیعی دست به گریبانند، یادآور می‌شود و آن اینكه زلزله از آنچه كه فكر می‌كنیم به ما نزدیك‌تر است. مدیران ایرانی هم باید بدانند این خطری است كه امكان وقوع آن، هر لحظه ممكن است و باید زیرساخت‌های لازم برای مقابله با این پدیده طبیعی را در بخش‌های گوناگون ساخت و ساز، مدیریت شهری، آگاهی بخشی عمومی با هدف آمادگی به‌جای ترس و... مهیا كنند. بسیاری از كشورها ازجمله ژاپن، كره‌جنوبی و... به همزیستی مسالمت‌آمیزی با زلزله دست پیدا كرده‌اند و آسیب‌های كمتری را متحمل می‌شوند. هر چند در جریان زلزله اخیر تركیه تكانه‌های آن در لبنان، سوریه و... هم حس شد، تركیه در تجربیات قبلی تصمیماتی اتخاذ كرده بود. مهم‌ترین تصمیم از این نوع اقدامات، بیمه‌های اجباری برای ساختمان‌هاست.
سوم) تركیه در تجربه‌های قبلی‌اش از زمین‌لرزه، متوجه یك نكته مهم شد و تلاش كرد زمینه‌های افزایش آسیب‌ها و خسارات را كاهش دهد. یكی از مهم‌ترین تصمیماتی كه برای مقابله با تبعات مخرب زلزله در تركیه اتخاذ شد، بحث بیمه اجباری ساختمان‌ها در تركیه بود. مدیران كشور تركیه متوجه شدند كه انجام گسترده بیمه ساختمان‌ها نیازمند ایجاد بیمه‌های اتكایی و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی است. موضوعی كه از عهده شركت‌های بیمه عادی برنمی‌آید و حاكمیت وحتی بیمه‌های بین‌المللی باید به كمك بیاید. به دلیل اینكه تركیه با مشكلات تحریم و... دست به گریبان نیست از طریق همكاری با شركت‌های بین‌المللی بیمه توانستند این ایده را عملیاتی كنند. اگر این پروژه اجرایی نمی‌شد، شك نكنید، میزان خسارت‌های مادی و جانی زلزله اخیر بسیار بیشتر از اعداد و ارقام فعلی می‌شد.
چهارم) كشور ما هم یك چنین شرایطی را دارد، مناطقی از كشور ایران هم در كانون‌های شناخته شده زلزله قرار دارند. لازم است قبل از وقوع فاجعه، علاج آن كنیم. قبل از هر چیز لازم است داده‌های اطلاعاتی درباره كانون‌های زلزله در ایران تكمیل شوند و از سوی دیگر اصلاحات لازم در سازه‌ها و ساختمان‌های ایران انجام شود. باید خطر زلزله به عنوان یك واقعیت در زندگی امروز پذیرفته شود. در زلزله دهه 90 میلادی تركیه خاطرم هست، رسانه‌های تركیه نوشتند: «جنایت پیمانكاران». واقعیت هم همین بود با آب دریا بتن ریخته بودند و میزان تخریب ساختمان‌های بتنی بسیار بالا بود، در اجرا اورلب‌های میلگردها در اسكلت ساختمان‌ها رعایت نشده بود و میلگردهای ساده استفاده شده بود. خاطرم هست چند روز بعد از زلزله دهه 90 در استانبول حضور داشتم، در حال عكس گرفتن از یك ساختمان قدیمی بودم كه زلزله آن را ویران نكرده بود؛ یك پیرمرد ترك نزدیك من آمد و با لحن ساده‌ای گفت: «این ساختمان قدیمی را ما بی‌سوادها ساخته‌ایم و این ساختمان‌های ویران شده، محصول شما مهندس‌ها است.»
پنجم) این خطری است كه همواره كشورهایی از جنس ایران، تركیه و... را تهدید می‌كند. هر تصمیمی كه در كشور اتخاذ می‌شود باید با مورد توجه قرار دادن این واقعیت‌ها باشد. ما در شهرداری تهران حریم گسل‌ها را شناسایی كردیم، یعنی محل عبور گسل و خط اصلی آن شناسایی شد. مشخص كردیم چه حریمی باید در این خطوط رعایت شود. مثلا نباید در این خطوط بیمارستان، مدرسه، ورزشگاه و... ساخته شود. در ادامه اما ما شنیدیم كه مدیران بعدی به این ضرورت‌ها توجه نكردند و بعضا مجوزهایی در این مناطق صادر شده. باید بدانیم، آخرین زلزله بزرگ تهران، خیلی دور نیست و به دوران قاجار بازمی‌گردد. مناطق جنوبی تهران با مشكلات بسیاری مواجه هستند و بافت‌های فرسوده و ساخت و سازهای نامناسب خطر را در این مناطق افزایش می‌دهد. لازم است این خطرات و شیوه‌های آمادگی در برابر آن مدام در رسانه‌ها بازتاب پیدا كند تا قبل از اینكه فاجعه نزدیك‌مان بشود، علاجی برای مقابله و آمادگی با آن تدارك دیده شود.