دنیای قلم -مهدی زارع : فرونشست زمین در منطقه غربی استان تهران، هم موجب تخریب زمین‌های سطحی و پی ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی شده و هم با تحریك گسل‌ها موجب جنبایی گسل‌ها و وقوع زمین‌لرزه‌های مهم بعدی می‌شود. افت شدید سطح آب زیرزمینی در آبخوان شهریار كه متشكل از نهشته‌های دانه‌ای است، خسارت‌های مختلفی به بار آورده است. ساعت ۲7: 23 روز ۲۹ آذر ۱۳۹۶ در ملارد در غرب استان تهران زمین‌لرزه‌ای متوسط با بزرگای ۵.۰ رخ داد و به‌رغم اینكه زلزله در منطقه غرب استان تهران رخ داد ولی حدود ۲۰ میلیون نفر آن را احساس كردند. این زلزله در مهم‌ترین محدوده جمعیتی ایران در حد فاصله استان‌های تهران و البرز روی داد و 7 نفر از اهالی به دلیل زیر دست پا رفتن كشته شدند.

 آبفای شهر شهریار برای ۵۳۸۰۰ مشترك تامین آب شرب را بر عهده دارد و نیاز آب مورد تقاضا به وسیله۶۸ حلقه چاه تامین می‌شود كه با توجه به جمعیت تحت پوشش در حال حاضر ۵۰۰ لیتر در ثانیه كمبود وجود دارد. تنها منبع تامین آب مشتركین از طریق چاه‌های موجود و منبع زیرزمینی است كه در مجموع میزان ۱۵۰۰ لیتر در ثانیه از این منابع برداشت می‌شود و البته در آبان 1401 حفاری ۲ حلقه چاه آب شرب در سطح شهریار آغاز شده است. چراغی و كرمی با بررسی داده‌های 30 ساله سطح آب زیرزمینی اندازه‌گیری شده نشان دادند كه سطح ایستابی در آبخوان آبرفتی این منطقه، طی سال‌های 1363 تا، 1393 روندی نزولی داشته است. این امر منجر به افت حدود 15 متری سطح آبخوان شده است.

بیشترین میزان افت آب زیرزمینی در شمال دشت (شهرستان‌های شهریار و شهرقدس كه تمركز باغات و زمین‌های كشاورزی وجود دارد) روی داده است. رابطه قابل توجهی بین میزان بارندگی و تراز آب زیرزمینی در دشت وجود دارد و بهره‌برداری بی‌رویه از آبخوان و برداشت‌های نامنظم و نقطه‌ای باعث ایجاد بی‌نظمی در روند تغییرات سطح آب پیزومترها شده‌اند. طرح انتقال آب سطحی به شهرستان شهریار آغاز شده است. در مجموع ۹ مخزن ذخیره آب شرب با حجم ۴۴ هزار متر مكعب در شهر شهریار وجود دارد و برای رسیدن به حد مطلوب نیاز است ۵۰ هزار متر مكعب ساخته و وارد مدار بهره‌برداری شود و همچنین طول خطوط شبكه آبرسانی توزیع و خط انتقال در شهر شهریار ۴۵۷كیلومتر است. با تصفیه فاضلاب و استحصال و بازچرخانی آن به‌صورت آب پاك، اولین و موثرترین اتفاق ممكن، جلوگیری از آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی هست. ازآنجایی‌كه فاضلاب تولیدی یا در جوی‌ها و نهرها، مسیل‌های درون‌شهری یا قنات‌ها و كاریزهای زیرزمینی رهاسازی می‌شود یا به چاه‌های جذبی ریخته می‌شود، عمل محیط آب‌های سطحی حاصل از نزولات آسمانی یا سفره‌های زیرزمینی را آلوده می‌كند. اشتراك‌های غیرمجاز در شهر با ایجاد عدم تعادل فشار در شبكه توزیع به علت غیربرنامه‌ای بودن انشعابات، موجب احتمال نشت آلاینده‌ها به شبكه در هنگام كاهش فشار شبكه نیز می‌شوند.

از ابتدای سال 1401 تا آبان ماه ۶۰۰ رشته انشعاب آب غیرمجاز توسط آبفای شهر شهریار شناسایی و جمع‌آوری شده و متخلفین به مراجع قضایی معرفی شده‌اند كه از این تعداد ۳۴۵ رشته پس از اخذ جرایم قانونی تبدیل به مجاز شده‌اند!  چاه‌های واقع در قسمت شمالی محدوده دشت شهریار بسیار عمیق‌تر از قسمت جنوبی هستند. كاهش سطح آب در شمال و غرب نسبت به جنوب و شرق منطقه شدیدتر بوده است. كانون زلزله با بزرگای 5، 2 ملارد در 29-آذر-1396 در مجاورت پهنه دشت شهریار قرار داشت كه طی حداقل سه دهه ماقبل آن نیز تنش‌های زمین‌ساختی را در دو سوی گسل ماهدشت- جنوب كرج افزایش داد و چنانچه گسل‌های شمال تهران یا جنوب اشتهارد آماده حركت باشند، احتمال فعالیت آنها نیز افزایش ‌یافته است.

گسل ماهدشت- جنوب كرج در زلزله 29 آذر 1396 افزایش تنشی در حدود 5بار (5 اتمسفر، 500 كیلوپاسكال) را در دو انتهای گسل وارد نمود. تغییر تنش در اثر فرونشست دشت شهریار تنشی حدود سالانه حدود یك بار به پیرامون دشت طی سه دهه گذشته به ویژه بر پهنه گسل‌های ماهدشت - جنوب كرج و گسل شمال تهران وارد كرده است. آخرین بررسی‌ها نشان داده كه حداقل رخداد زلزله 29 آذر 1396 را می‌توان به تحریك گسل ماهدشت-جنوب كرج در اثر فرونشست زمین مربوط دانست. علل فرونشست متنوع است. تراكم هیدرولیكی، استخراج زیرزمینی و خروج سیالات (آب‌های زیرزمینی، نفت، زمین گرمایی) بخشی از این علل هستند . متراكم شدن سامانه‌های آبخوان حساس ناشی از پمپاژ بیش از حد آب زیرزمینی بزرگ‌ترین علت فرونشست در استان تهران است. افزایش لرزه‌خیزی مشاهده‌شده در مقایسه با مقیاس معمول زمان زمین‌شناسی بسیار سریع و در كوتاه‌مدت رخ می‌دهد. در این منطقه مایعات تخلیه شده فشار منفذی را در در عمق تغییر می‌دهد و تنش موثر در امتداد گسل‌های لرزه‌ای را عوض می‌كند و باعث افزایش فعالیت لرزه‌ای می‌شوند. از پیامدهای ناشی از افت سطح آب زیرزمینی فرونشست زمین در دشت شهریار و ملارد و فعال شدن مجدد گسل‌های فعال این پهنه است. این فرآیند بدون شك بر سازه‌های زیربنایی مهم‌ترین اثر‌ها را طی دو دهه گذشته وارد كرده است. آمار چاه‌های آب موجود و مشخصات سفره آبخوان و ژرفای سطح آب زیرزمینی، نشانگر میزان برداشت سالانه است. تا سال 1389 میزان برداشت سالانه از دشت شهریار حدود 34 میلیون متر مكعب در سال و در سال 1396 از سوی شركت آب منطقه‌ای استان تهران بیلان منفی دشت تهران نیز سالانه 30 میلیون متر مكعب مشخص شد. تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب تهران سالانه 280 میلیون مترمكعب فاضلاب را تصفیه می‌كند كه 50 میلیون مترمكعب آن از طریق آبرسانی، مجدد به آب زیرزمینی برمی‌گردد. با نگاهی كاملا اولیه می‌توان برآورد كرد كه سالانه دست‌كم 15 میلیون مترمكعب بیلان منفی دشت‌های تهران و شهریار برقرار است. این بیلان منفی، موجب فرونشست زمین به میزان‌های مختلف در حد بیشینه 25 سانتی‌متر در سال است. بهره‌برداری ادامه‌دار از آب زیرزمینی و البته ورود مجدد آب بر اثر آبیاری و بنابراین تغییرات تنش بر اثر بارگذاری و باربرداری از لایه‌های آبرفتی در پیرامون گسل‌های پردیسان، رباط‌كریم و ماهدشت- جنوب كرج است.