دنیای قلم -IBS یکی از شایع ترین اختلالات گوارشی است که اطلاعات زیادی درباره آن و دردسر هایش برای زندگی معمولی مبتلایان نداریم «من مصطفی هستم، 40 ساله‌ام و هشت سال است درگیر یک بیماری مزمنم که درمانی ندارد، باید با کنترل سبک زندگی مانع عودش شوم در حالی که حتی علت ابتلایم را هم نمی‌دانم. حدود یک سال دردهای عجیب شکمی داشتم همراه با نفخ‌های آزاردهنده و حمله‌های عجیب که دقیقا دوسوی مقابل رفتار سیستم گوارش بودند. گاهی مدام بیرون‌روی داشتم و گاهی برای چندروز بابت نبود دفع اذیت می‌شدم. بعد از چندین آزمایش، ویزیت و... تشخیص پزشک IBS بود؛ «سندروم روده تحریک‌پذیر». بیماری که دست‌کم برای من برابر با این بود که حتی اگر به‌جای لیوان از شیشه آب مستقیم آب بخورم، نفخ و دردسرهایش دامنم را بگیرد. به این سندروم عجیب که مبتلا باشی استرس باعث نفخ و درد می‌شود. تماشای فوتبال و حتی برد تیم محبوب باعث اذیتت می‌شود. جویدن آدامس می‌تواند عامل تشدیدکننده بیماری‌ات باشد و در بیشتر مواقع شیر و انواع محصولات لبنی، حتی پنیر پیتزا آزارت می‌دهد. خب بیماری مزمن است دیگر، سنم چندان بالا نرفته اما اندام‌ها مستعد بیماری شده‌اند. علتش معلوم نیست، زمانش معلوم نیست، راه‌حل هم ندارد. یک‌سال بعد از تشخیص، خون‌ریزی و تشخیص پولیپ روده اوضاع را پیچیده‌تر کرد. سردرد، بوی بد دهان، خستگی مداوم هم گویا حداقل برای من از عوارض همین سندروم مرموز است». آن‌چه خواندید روایت یکی از مبتلایان به سندروم روده تحریک‌پذیر است؛ یکی از شایع‌ترین اختلالات عملکردی دستگاه گوارش که اطلاعات زیادی درباره‌اش نداریم. در پرونده امروز این سندروم را خواهیم شناخت.
سندروم روده تحریک‌پذیر، اختلالی است که پزشکان به‌طور مرتب در تشخیص‌های‌شان به آن برمی‌خورند اما خیلی از ما چیز زیادی درباره‌اش نمی‌دانیم، حتی اگر خودمان به آن مبتلا باشیم. چرا؟ از آن جایی که مبتلایان، نواحی بدنی درگیر در این بیماری و شکل بروزش را مایه خجالت می‌دانند، تمایل چندانی به حرف زدن درباره‌اش ندارند؛ یا ممکن است اصلا از ابتلای‌شان اطلاعی نداشته باشند چون علایم این سندروم با بسیاری از بیماری‌ها همپوشانی دارد و گاهی یک مشکل گوارشی پیش پا افتاده و بی‌نیاز از درمان، قلمداد می‌شود. نداشتن علایم ظاهری، دلیل دیگری است که این سندروم ساکت اما مزاحم جدی گرفته نمی‌شود هرچند می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. غذا بعد از هضم شدن در معده و ترک آن وارد روده کوچک می‌شود، بعد سر از روده بزرگ درمی‌آورد و روده بزرگ با حرکاتش، غذا را به‌آرامی جابه‌جا می‌کند. حالا اگر در عملکرد روده بزرگ اختلالی به‌وجود بیاید، غذا زیادی سریع یا زیادی آرام در دستگاه گوارش حرکت می‌کند. آن‌وقت چه اتفاقی می‌افتد؟ گرفتگی معده، نفخ، دردهای شکمی، اسهال و یبوست از رایج‌ترین بلاهایی است که این سندروم بر سر فرد مبتلا می‌آورد. سندروم روده تحریک‌پذیر، یک مشکل مزمن و مادام‌العمر است که نشانه‌هایش گاهی عود می‌کنند و گاهی هم خبری ازشان نیست و در دوره عود، درد و ناراحتی معمولا بعد از دفع گازهای روده‌ای و اجابت مزاج، رفع می‌شوند. فشار و استرس ناشی از امتحان، خواستگاری، سفر و هر موقعیت دیگری که برای فرد، استرس‌زاست یا باعث تغییر در روال عادی زندگی می‌شود می‌تواند علایم را تشدید کند. غذا نخوردن، پرخوری کردن و در زنان، عادت ماهانه هم می‌تواند باعث بدتر شدن نشانه‌ها شود.
دیواره روده با عضلاتی پوشانده شده است که با انقباض و استراحت‌شان در یک ریتم هماهنگ موجب حرکت غذا در مسیر روده می‌شوند. ارتباطِ مختل شده بین سیستم عصبی و عضله‌های روده‌ای باعث حساس شدن روده می‌شود؛ عضله‌های جداره روده هماهنگی‌شان را ازدست می‌دهند و بیش از حد یا خیلی‌کم منقبض می‌شوند. حالا علت بروز دو نشانه رایج سندروم تحریک‌پذیر را بهتر می‌فهمیم؛ انقباضات روده‌ای طولانی و قوی‌تر از حالت عادی، باعث اسهال می‌شود و اگر انقباض زیادی ضعیف باشد، سرعت حرکت غذا کاهش می‌یابد که نتیجه‌اش می‌شود یبوست و خشکی مدفوع اما این که چه چیزی میانه سیستم عصبی و روده را شکرآب می‌کند، هنوز به‌طور قطعی مشخص نیست. مظنونین، یکی یا ترکیبی از این عوامل‌اند؛ علل ژنتیکی، باکتری‌ها، اختلالات عصبی و هورمونی. خب از آن جایی که علت ابتلا به‌طور دقیق مشخص نیست، طبیعتا درمان قطعی هم درکار نیست اما معنی‌اش این نیست که مبتلایان در این شرایط بسوزند و بسازند. آن‌ها معمولا بعد از مراجعه به پزشک، ناراحتی کمتر و کیفیت زندگی بالاتری را تجربه می‌کنند چون یک‌سری دارو برای کنترل نشانه‌ها دریافت می‌کنند و یاد می‌گیرند در سبک زندگی و رژیم غذایی‌شان چه تغییراتی ایجاد کنند تا روده تحریک‌پذیرشان کل زندگی‌شان را در مشتش نگیرد و دایم با درد و مشکلات گوارشی دست‌وپنجه نرم نکنند. بنابراین اگر نشانه‌هایی را که در این پرونده درباره‌شان حرف زدیم، در خودتان تشخیص می‌دهید، در اسرع‌وقت به یک متخصص مراجعه کنید. پزشک با بررسی سابقه بیماری‌های گوارشی در خانواده شما و گرفتن آزمایش خون و مدفوع و درصورت نیاز آندوسکوپی و کولونوسکوپی برای افتراق بین IBS و دیگر بیماری‌های گوارشی، راه و چاه زندگی با این سندروم را به شما خواهد گفت.
اگر با خواندن این پرونده، ظن ابتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر را درباره خودتان یا اطرافیان‌تان صادق می‌دانید، بعد از مراجعه به پزشک با فهرستی از خوردنی‌ها و نخوردنی‌ها و بایدها و نبایدها مواجه خواهید شد که قرار است به شما کمک کند. ناراحتی‌های ناشی از این سندروم را کنترل کنید. در ادامه برای آشنایی مختصر با آن‌چه در انتظارتان خواهد بود، نگاهی داریم به توصیه‌های کلی برای مبتلایان به سندروم روده تحریک‌پذیر. اگر هم بین دوست و آشنا کسانی را سراغ دارید که به این سندروم مبتلا هستند، آشنایی با فهرست باید ها و نبایدهایش بهتان کمک خواهد کرد که پرهیزهای غذایی این افراد را بشناسید، شرایط‌شان را درک کنید و با تعارف کردن‌های بی‌جا آن‌ها را معذب نکنید. خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی که علایم IBS را تشدید می‌کنند عموما شامل این موارد می‌شوند؛ غذاهای چرب، سبزیجات و میوه‌های نفاخ (مثل کلم‌بروکلی، گل‌کلم، پیاز، کرفس، موز و زردآلو) نوشیدنی‌های گازدار، شیرین‌کننده‌های مصنوعی، محصولات لبنی، کافئین و الکل. البته تشخیص پزشک و شرایط فرد مبتلا چند و چون رژیم غذایی را تعیین می‌کند اما به‌طور کلی مصرف موادغذایی فیبردار برای مبتلایان به IBS توصیه می‌شود چون عمل دفع را راحت‌تر می‌کند. البته فیبر باید به‌تدریج به رژیم غذایی اضافه شود تا بدن فرصت کافی برای سازگاری پیدا کردن با آن را داشته باشد. نکته مهم در مواجهه با سندروم روده تحریک‌پذیر این است که بدانید هیچ رژیم غذایی ثابتی برای همه بیماران وجود ندارد و در کنار توصیه پزشک، با صبوری و آزمون‌وخطا می‌توانید بفهمید چه خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی باعث تحریک روده‌تان می‌شوند. درباره عادات سبک زندگی مناسب برای مبتلایان به این سندروم، می‌شود به یک حکم کلی رسید؛ حذف نکردن هیچ‌کدام از وعده‌های غذایی، آرام و بی‌عجله غذا خوردن، دوری از سیگار و استرس، توصیه‌های جدی پزشکان به مبتلایان است.
در شروع پرونده، روایت مصطفی از ابتلایش به IBS را خواندید. در ادامه توضیح می‌دهد که این سندروم چطور همه جنبه‌های زندگی روزمره‌اش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد: «ظاهر مبتلایان به IBS شبیه بقیه است، دردشان نمود ندارد، رنجی که می‌کشند به‌چشم نمی‌آید، نوع بیماری هم طوری است که با توجه به فرهنگ ما، بیمار چندان تمایلی ندارد حتی با خانواده‌اش درباره آن صحبت کند؛ برای همین شناخت جامعه از این بیماری در موقعیت‌هایی مثل کار، مهمانی ، سفر و... بالا نمی‌رود. شاید روایت من از IBS کمک کند که بدانید افراد مبتلا دقیقا با چه‌چیزی درگیر هستند و چه دردسرهایی دارند؛ آن‌وقت اگر فردی تعارف شما را برای خوردن یک خوراکی رد کرد یا بین جلسه مهمی ناچار شد بزند بیرون، بهتر درکش کنید. وقتی به این سندروم مبتلا هستی ممکن است یک باره احساس کنی نیاز به سرویس بهداشتی داری، بعد از خوردن کمی غذا احساس کنی چند پرس غذا خورده‌ای و اگر یک‌ذره دیگر بخوری امکان ترکیدنت دور از ذهن نیست. وقتی سردرد داری و خسته ای، دلت می‌رود برای یک فنجان قهوه اما قهوه ممکن است روده ات را تحریک کند. سر صبح هیچی از گلویت پایین نمی‌رود به‌جز یک لیوان شیر اما ممکن است شیر هم برایت بد باشد. هرچند من با گذر زمان به فهرست خوراکی هایی رسیدم که برایم چالش برانگیز است اما به ناچار خیلی اوقات بی‌خیال دردها می‌شوم و هرچیزی را که می‌خواهم می‌خورم. دردسرهای این سندروم شبانه‌روزی است؛ وسط جلسه کاری حال بدی داری اما هیچ‌کس از چهره‌ات بی‌قراری وجودت را نمی‌فهمد. تو استرس داری چون IBS داری و هر لحظه ممکن است با یک حمله همه‌جانبه غافلگیرت کند، از طرفی IBS داری چون استرس داری. اصلا IBS و استرس، رفقای شفیقی هستند که دست‌به‌دست هم می‌دهند تا نگران باشی، ذهنت مشوش باشد و تکلیفت مشخص نباشد. اگر یک سفر دوساعته بخواهی بروی نمی‌دانی جناب IBS اجازه می‌دهد یا نه! در طول راه می‌شود به سرویس بهداشتی دسترسی داشت یا نه؟ همین باعث نگرانی می‌شود و دوباره چرخه تبدیل IBS به نگرانی و تبدیل اضطراب به IBS شروع می‌شود تا هرجور هست هر تفریح و برنامه‌ای را از دماغت دربیاورد. خب این‌ها تجربه شخصی است و شاید شامل همه مبتلایان نشود، شاید خیلی‌ها بیشتر از من درگیر باشند و خیلی‌ها کمتر، اما اگر اطرافیان‌شان بدانند این سندروم کوفتی چیست و چه سازوکاری دارد،شاید از این شوخی‌های بی‌مزه سر سفره مهمانی دست بردارند که «عه چه‌کم خوردین؟ لابد خوشمزه نشده»! یا در یک جلسه کاری از رفتار یک مبتلا متعجب نشوند که «آدم به این گنده‌ای نمی‌دونست جلسه داریم؟ قبلش می‌تونست بره سرویس و...». خلاصه کاش آدم‌های بیشتری می‌دانستند این سندروم چیست و چطور توازن زندگی یک نفر را به‌خصوص در موقعیت‌های حساسی مثل مصاحبه کاری، کنکور، خواستگاری و... به‌هم می‌زند تا با درک بهتر، کمی از فشاری را که روی مبتلایان است، کم کنند.»