دنیای قلم -امسال روز جهانی محیط زیست (5ژوئن و 15خرداد) و به عبارتی آغاز هفته محیط زیست در حالی گرامی داشته شد كه چند واقعه تاسف‌آور در حوزه زیست محیط كشور شكل گرفته است. از یك سو بی‌توجهی و بی‌اعتمادی دولت و نهادهای رسمی نسبت به این حادثه جهانی و ملی كه حداقل سالی یك بار توجه عمومی را به اهمیت محیط زیست جلب می‌كرد و از سوی دیگر، ثبت ركوردهای منفی در خصوص عملكرد زیست‌محیطی كشور، چشم‌انداز تیره‌ای را در خصوص فعالیت‌های زیست‌محیطی در كشور تصویر‌سازی می‌كند.

بر اساس آخرین شاخص‌های جهانی epi (تحلیل عملكرد زیست‌محیطی كشورها) كه توسط محققان دانشگاه ییل هر دو سال یك‌بار نمایش داده می‌شود، ایران نسبت به سال 2020 كه رتبه كشور در حوزه محیط زیست در مقام 67 قرار داشت در سال 2022 با 66 رتبه نزول به رتبه 133 رسیده است. این ركود نه تنها در اعداد و ارقام جهانی بلكه در زندگی عینی و اجتماعی ایرانیان كاملا متبلور شده است. هر ایرانی طی ماه‌های اخیر مشكل ریزگردها و آلودگی هوا را به عینه احساس كرده است و سوزش برآمده از آن را با گوشت و پوست خود حس كرده است. ضمن اینكه همچنان شواهد حاكی است كه آب دریای خزر در حال كاهش است، میزان آلایندگی هوا و آب‌های سرزمینی ایران نگران‌كننده است و به‌رغم هشدارهای رسانه‌ها، مردم و متعدد سازمان‌های مردم‌نهاد و... پروژه‌هایی از جنس پروژه میانكاله در حال اجرا هستند. در كنار این موارد پیشرفت مناسبی در سایر شاخص‌های زیست‌محیطی مانند تنوع زیستی، حیات وحش، مناطق حفاظت‌شده، تنوع گیاهی و... مشاهده نمی‌شود. گزاره‌هایی كه نشان می‌دهد وضعیت محیط زیست در كشور ما شرایط مناسبی ندارد. هرچند ممكن است این‌طور به نظر برسد كه می‌توان دامنه رشد برخی معضلات مانند مساله ریزگردها را با استفاده از ظرفیت دیپلماسی و توسعه مناسبات ارتباطی با كشورهای منطقه كاهش داد، اما متاسفانه گفتار و ادبیاتی كه اخیرا توسط رییس سازمان محیط زیست استفاده شده، این خوش‌بینی‌ها را از میان می‌برد. رییس سازمان حفاظت از محیط زیست دولت سیزدهم با طرح یك تئوری توطئه، ریشه گرد و غبار در كشور را به فعالیت‌های تروریستی در سوریه و حضور نظامیان خارجی در عراق و یمن مرتبط می‌داند و اعلام می‌كند كه دشمن با ظرفیت‌های زیست‌محیطی به جنگ كشورهای منطقه آمده است. سلاجقه بدون استناد به پژوهش خاص و مدرك ویژه‌ای ادعا می‌كند كه دشمن تلاش دارد با سوءاستفاده از مشكلات زیست‌محیطی، نارضایتی عمومی در ایران را افزایش دهد! این در حالی است كه موضوع ریزگردها، قدمتی فراتر از مشكلات فعلی در منطقه دارد و بیش از نیم قرن سابقه دارد. 

حداقل بر اساس نظر محققان و اهالی فن خاستگاه ریزگردها به كانون‌های داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. در حوزه‌های خارجی بیش از 300میلیون هكتار از قلمروی سرزمینی سوریه، عراق، عربستان، كویت، امارات دخیل هستند و عمده ذرات رُسی از عراق و ذرات كوارسی از عربستان راهی ایران می‌شوند. شخصا در دو دهه گذشته در نهادهای اجرایی پیرامون این موضوعات حضور داشتم و در یك مورد در حوزه بحث احیای تالاب هورالعظیم در تیم مذاكراتی دولت ایران با عراق و سازمان ملل متحد حاضر بودم. باید توجه داشت مهم‌ترین راه‌حل معضل ریزگردها، احیای تالاب‌های مرزی و احیای پوشش‌های گیاهی منطقه است؛ لذا اینكه كم‌كاری كشورهای دیگر و خودمان در از بین بردن تالاب‌ها و ظرفیت‌های گیاهی منطقه نادیده گرفته شود و مشكلات به دوش سایر گزاره‌های غیر مسوول انداخته شود، بیانگر آن است كه مسوولان ایرانی در سازمان محیط زیست در حال فرافكنی موضوعات هستند. در حالی كه دولت باید با استفاده از ظرفیت‌های تخصصی كشور و به‌كارگیری دیپلماسی به گونه‌ای عمل كند كه سایر كشورها متوجه مسوولیت‌های خود شوند. ضمن اینكه ایران نیز باید از ارتكاب هر نوع عمل و اجرای هر پروژه‌ای كه ممكن است محیط زیست را به خطر اندازد جلوگیری كند.

صدیقه ببران- اعتماد