دنیای قلم -در حوزه‌های فعالیت‌های مربوط به انرژی‌های پایدار و استفاده پایدار از امكانات پیش رو، اصلی‌تری نكته بر این است كه ما برای آیندگان چه به یادگار می‌گذاریم. در زمینه كشاورزی پایدار سوال اصلی این است كه منابع آبی و خاكی كه برای نسل آینده می‌گذاریم چه هستند؟ و آیا ما از این منابع به قدر كافی محافظت می‌كنیم؟
در یادداشت «اهواز همچنان هوا ندارد»، به این نكته اشاره شد كه از این پس باید در انتظار توفان‌های خاك بیشتری باشیم و در این آمادگی، پیشگیری و اطلاع‌رسانی بسیار مفید خواهد بود. اشاره كردیم كه توفان‌های شن و خاك مخصوص ایران و كشو‌رهای همسایه نیست و دامنه آن از جنوب اروپا و شمال آفریقا شروع می‌شود و به هندوستان و چین می‌رسد. سخن از این رفت كه پوشش گیاهی موثر و هماهنگ با آب و هوای منطقه، تاثیر شگرفی بر كنترل توفان‌های خاك دارد. به‌طور كلی، در منطقه خلیج فارس، كویت به عنوان كشوری با پوشش گیاهی فقیرتر از بقیه كشورها شناخته می‌شود و در حدود ۳ ماه از سال دچار حمله‌های توفانی و خاكی می‌شود. در مقایسه با كویت، توفان خاك، بحرین را با 5.6 درصد از سال، قطر را با 7.1 درصد در سال و ابوظبی را با 3.9 درصد در سال مورد حمله قرار می‌دهد. بادهای خاكی در كویت می‌توانند تا ۹۳-۱۰۹ كیلومتر در ساعت برسند.
عددی كه به راحتی می‌تواند زندگی را مختل و بینایی را از بین ببرد. در مورد توفان‌های خاكی، به خصوص در مناطق صنعتی مطالعه تجربه تگزاس خالی از لطف نیست. تگزاس و ایالت‌های نزدیك به آن در مركز و جنوب امریكا، در سال‌های دهه 1930 میلادی، اصطلاحاً به «غبارستان» یا «خاكسارگاه» شهرت داشته‌اند
این اصطلاح كه در انگلیسی به Dust Bowl معروف است به ناحیه‌ای گفته می‌شود كه به دلیل فرسایش خاك و كم‌بارانی، توان خاك از بین‌رفته و باعث به وجود آمدن توفان‌های گرد و غبار شده است. توفان‌هایی كه موجب مهاجرت بسیاری و خالی شدن شهرها از سكنه شدند.
تاثیر بد این توفانها موجب شدید‌تر شدن ركود اقتصادی امریكا در آن سال‌ها شد. اما ریشه اصلی این توفانها را باید در سیاست‌های كشاورزی غلط دولت فدرال بعد از جنگ داخلی امریكا در مورد كشاورزی در منطقه جست‌وجو كرد. بعد از جنگ داخلی، دولت فدرال بسیاری از كارگران را تشویق به كار كشاورزی در دشت‌های غربی كشور كرد. اقدامی كه موجب شد دولت متراژ قابل توجهی زمین در اختیار كشاورزان غیر حرفه‌ای قرار دهد. بسیاری از كسانی كه به تازگی در آن منطقه ساكن شده بودند، با اعتقاد به ضرب المثل قدیمی «باران به دنبال گاوآهن است» شروع به كشاورزی كردند. بسیاری از مهاجران، دلالان زمین وسیاستمدارانی بودند كه تصمیم داشتند با مهاجرت و سرمایه‌گذاری در غرب امریكا، ره صدساله را یك شبه طی كنند. در واقع مفهوم رسیدن به «رویای امریكایی» در این تصمیم‌گیری‌ها بی‌تاثیر نبوده است. به این ترتیب بود كه كیلومتر‌ها زمین پوشیده از پوشش گیاهی صحرایی آن منطقه، كه اغلب گیاهان بوته‌ای با ریشه‌های محكم و قوی بودند از بین رفتند و جای آنها گندم كاشته شد. با وارد شدن ایالات متحده به دوران بزرگ ركود اقتصادی در سال‌های ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۹، قیمت گندم به‌شدت كاهش یافت و كشاورزان در تلاش برای وسعت زمین‌های‌شان، گیاهان صحرایی بیشتری را نابود كردند.
توفان‌های گرد و خاك از همان سال‌ها شروع شد. بیش از ۲.۵ میلیون نفر در آن دوران ایالت‌های غبارآلود تگزاس، نیومكزیكو، كلورادو، نابراسكا، كانزاس و اوكلاهاما را در دهه ۱۹۳۰ میلادی ترك كردند و یكی از بزرگ‌ترین مهاجرت‌های داخلی تاریخ امریكا را ثبت كردند. تنها ایالت اوكلاهاما ۴۴۰ هزار نفر از ساكنین خود را از دست داد. بسیاری از آنها به دلیل فقر زیاد به ایالت‌های غربی‌تر مهاجرت كردند. از سال ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۹ در حدود ۲۵۰ هزار نفر از اوكلاهاما به كالیفرنیا مهاجرت كردند. آنها به اصطلاح «اوكی» Okies خوانده می‌شدند و در ایالت‌های میزبان با تبعیض، تضعیف نیروی‌كار و دستمزد‌های رقت‌انگیز روبرو شدند. بسیاری از آنها مجبور به زندگی در خانه‌ها یا ماشین‌های كاروانی شدند. غبارستان در فرهنگ و هنر توجه هنرمندان و موسیقی‌دانان و نویسندگان بسیاری را برانگیخت. جان اشتاین بك خوشه‌های خشم را در سال ۱۹۳۹ نوشت و در آن از وضعیت اسفبار خانواده «اوكی« یاد كرد. دورتا لانج، عكاسی بود كه فقر را در این روستا به تصویر كشید و آنها را برای اداره امنیت FDR فرستاد. اكستاندر هوگ هم مناظر Dust Bowl را نقاشی كرد.
این مشكل با راه‌حل‌های ایالتی یا استانی حل نشد و تبدیل به یك مشكل كلی در كشور شد و دولت فدرال رسما در حل این مساله دخالت كرد. مساله در كنگره امریكا مطرح شد و اول از همه، دلایلی كه موجب تخریب محیط‌زیست منطقه شده بودند مورد توجه و تحلیل و بررسی قرار گرفت.در سال ۱۹۳۵، كنگره امریكا سرویس خدماتی جدیدی راه انداخت كه در راس آن پروژه ایجاد جنگل و جنگل‌كاری قرار داشت.
این برنامه، سیستم قدیمی كشاورزی در منطقه را كاملا عوض كرد و كشاورزان محلی را مجبور به كاشت درختان به عنوان بادشكن در سراسر دشت مركزی امریكا كرد. این سرویس مبارزه با فرسایش خاك كه اكنون سرویس حفاظت از منابع طبیعی در امریكا شناخته می‌شود، تكنیك‌های جدیدی برای مبارزه با مشكل فرسایش خاك اجرا كرد.(1) سال ۱۹۳۹، به عنوان سالی شناخته می‌شود كه بالاخره توفانها فروكش كردند و كنگره امریكا اعلام كرد كه توانسته با معضلی كه یك دهه به طول انجامیده مبارزه كند و پیروز میدان باشد. در واقع این زمان است كه كشاورزان می‌آموزند كه به كشاورزی پایدار روی بیاورند و راه‌های نگهداری مفید از خاك را بیاموزند. در حدود ۲۰۰ میلیون درخت، برای حفظ خاك منطقه و جلوگیری از توفان‌های خاك و شن كاشته شد. درختانی كه در مقابل بی‌آبی مقاوم بودند و موجب به هم پیوستن خاك می‌شدند. بعد از ۵ سال تلاش مستمر در منطقه، توفان‌های خاك به اندازه ۶۵ درصد نسبت به سال‌های اول كاهش یافت.
تجربه تگزاس می‌تواند برای روی آوردن به كشاورزی پایدار در مناطقی كه دچار توفان‌های گرد و خاكی می‌شوند مفید باشد. در این میان، خداحافظی كشاورزان با سیستم كشاورزی كه شاید نسل به نسل در بین خانواده‌های آنها بوده سخت باشد. اما رویكرد آینده‌نگر، و آموزش این رویكرد در مناطق خشك، هم می‌تواند به اشتغالزایی در منطقه كمك كند، و هم از مهاجرت آنها به شهرهای بزرگ‌تر و مواجهه آنها با نوعی جدید از فقر و بی‌خانمانی جلوگیری می‌كند. در استانی مانند خوزستان، دو اصل مهم باید سرلوحه وارد شدن به كشاورزی پایدار باشد: یك: جلوگیری از سیستم سنتی كشاورزی، كاشت و برداشت محصولاتی با مصرف آب بالا و فقیركننده خاك؛(2) و دو: تبدیل حداقل ۳۵۰ هكتار از زمین‌های كشاورزی به سیستم كشاورزی پایدار با كاشت معادل ۲۲۰ میلیون اصله درخت در منطقه.
تجربه بیش از 10 سال توفان و خاك در تگزاس و راه مقابله با آن نشان داده است كه با این مساله باید به عنوان یك مشكل ملی، و نه استانی برخورد شود. رسیدن گرد و غبار و ریزگردها به تهران و دیگر شهرهای مركزی به ما ثابت كرد كه باید عزمی ملی در بازسازی جنگل‌های زاگرس داشته باشیم. خوزستان، ایلام، كردستان و لرستان را سبز كنیم. وام‌های طولانی مدت با بهره‌های كم، از راه نقدینگی نفت، به سیستم درخت‌كاری منطقه تزریق كنیم. خوزستان، استانی كه نام و خاكش پیوند خورده با پوشش گیاهی خوزی و نخلستان است را دوباره سبز كنیم. بهترین راه جبران جنگ و جبران از بین بردن ثروت ملی این استان، دوباره سبز كردن آن است.
رویا خوشنویس منبع: روزنامه اعتماد