دنیای قلم -شروع جدی روند تحریم نفت و گاز روسیه توسط اروپا كه با اعلام قطع فوری خرید دو سوم نفت صادراتی روسیه به اروپا اوج گرفت، تحول اساسی در بازار نفت را وارد مرحله جدیدی كرد. با شروع جنگ اوكراین در بیش از سه ماه گذشته شاهد تغییراتی اساسی و بنیادی در بازار نفت بوده‌ایم؛ تا آنجا كه می‌توان از این تغییرات به عنوان یك نقطه عطف تاریخی در بازار انرژی (بعد از افزایش قیمت نفت در اوایل دهه 1970 و ورود نفت شیل به بازار در اواخر دهه 2000) یاد كرد. طی سه ماه اخیر و در راستای سیاست غرب مبنی بر حركت تدریجی در جهت توقف خرید نفت و گاز از روسیه، اروپا متوجه خرید نفت و گاز بیشتر از امریكای شمالی، آفریقای شمالی و غربی و خاورمیانه شده است. در نتیجه طی 3-2 ماه اخیر، صدور نفت از آفریقای غربی و آفریقای شمالی و امریكای شمالی به اروپا به ترتیب به میزان 17 و 30 و 15 درصد افزایش یافته است. همزمان صدور نفت آفریقای غربی به آسیا در ماه آوریل تقریبا نصف شده است. در مقابل، روسیه با خروج تدریجی از بازار نفت اروپا كه تاكنون بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه بوده است، چاره‌ای جز تمركز بر بازارهای آسیا به ویژه بازار هند و چین ندیده كه نتیجه آن افزایش شدید فروش نفت روسیه به آسیا با تخفیف بالا بوده است. در نتیجه روسیه تاكنون توانسته فروش كل نفت خود را در سطح دوره قبل از شروع جنگ اوكراین نگه دارد.
به گزارش رویترز به نقل از شركت‌های ردگیری نفتكش‌ها، فروش نفت روسیه به آسیا طی 4-3 ماه گذشته حدود 50 درصد افزایش یافته است. به ویژه خرید نفت روسیه برای چین امتیازات زیادی دارد، چرا كه خط لوله نفتی شرق سیبری با ظرفیت 700 هزار بشكه در روز بین دو كشور وجود دارد، نفت روسیه مرغوب‌تر است و حجم مبادلات 147 میلیارد دلاری بین دو كشور امكانات بیشتری برای معامله نفت می‌دهد. مهم‌تر از آن چین ضمن اتخاذ موضعی غیرفعال در جنگ اوكراین مایل است روسیه را تا حدی در عمل تقویت كند و مانع از شكست كاملش در برابر غرب شود. به علاوه، سایر تحریم‌ها علیه روسیه می‌تواند مدخلیت كمتری در روابط چین روسیه داشته باشد.
لذا حكومت پوتین كه امروز با یك جنگ مرگ و زندگی مواجه است، دست به هر كاری برای افزایش صدور نفت به آسیا زده است. علاوه بر تخفیف بسیار زیاد، امتیاز دیگر نفت روسیه برای بازارهای آسیا این است كه فشار دیپلماتیك و تحریمی بر كشورهای آسیایی برای اجتناب از خرید نفت روسیه فعلا چندان زیاد نیست و خرید نفت روسیه در مقایسه با خرید نفت ایران دارای دردسرهای كمتری است. البته از آنجا كه تركیبی از تحریم‌های اروپایی، امریكایی و انگلیس كار پهلو انداختن كشتی‌های روسی یا دارای پرچم روسیه در بنادر را دشوار یا غیر ممكن كرده، (توقیف كشتی روسی حامل نفت ایران در بندری در یونان به این دلیل انجام شد) روسیه به رویه انتقال نفت از كشتی‌های تحت تحریم به كشتی آزاد روی آورده است. این كار اگر چه دشوار و هزینه‌بر است اما به حفظ سطح فروش نفت روسیه كمك كرده است.
آنچه در این میان برای ایران مهم است، این است كه افزایش صدور نفت روسیه به آسیا به قیمت كاهش جدی صدور نفت ایران رقم خورده است. برخی شركت‌های ردگیری تانكرها مانند پترولاجستیك و Kpler برآورد كرده‌اند كه صدور نفت ایران به آسیا (عمدتا به چین) طی سه هفته اول ماه مه نسبت به ماه آوریل به نصف كاهش یافته است. (از حدود 900 هزار به بیش از 400 هزار بشكه در روز). برخی منابع دیگر از كاهش 25 تا 33 درصدی فروش نفت ایران به چین سخن گفته‌اند. البته زمزمه‌هایی در روسیه مبنی بر بررسی كاهش تولید و صدور نفت روسیه وجود دارد كه تكلیف آن هنوز روشن نیست. سوال مهمی كه اكنون مطرح است این است كه در صورت ادامه رقابت سنگین روسیه با ایران در بازار نفت آسیا، واكنش مقامات ایرانی چه خواهد بود. فرض بر این است كه مقامات ما شاید تاكنون امیدوار بوده‌اند كه عدم اِعمال تهاجمی تحریم نفتی امریكا در دولت بایدن از یك سو و افزایش شدید قیمت نفت از سوی دیگر موجب افزایش درآمد ارزی ایران شده و نیاز به احیای برجام را كاهش داده است. سوال مشخص اكنون این است كه آیا شرایط جدید ممكن است موجب تحولی در روند مذاكرات احیای برجام بشود یا خیر.
كوروش احمدی