دنیای قلم -«شاید باورش سخت باشد اما بیشتر بازنشستگی‌های ما بین ۳۰ تا ۴۵ سال است، افراد فاقد سواد و از سنین ۱۰ الی ۱۲ سالگی در مشاغلی مثل ریخته‌گری، صابون‌پزی و ... مشغول کار شده‌اند و حال در سنین جوانی بازنشسته می‌شوند.»
«تابستان‌های داغ و زمستان‌های سرد را پشت سر می‌گذارد تا روزی طعم شیرین بازنشستگی را بچشد. بازنشستگی برای فردی که کارش در محیطی امن و زیر خنکای کولر است شاید آرزو نباشد اما برای او که هر روزش کار در معدن است و با روی سفید وارد عمق زمین می‌شود و با صورتی سیاه و دوده‌گرفته از زمین بیرون می‌زند، آرزو است. شرایط کاری طاقت‌فرسایی که تاب و توان آدمی را می‌ستاند و عمر خدمت را از ۳۰ به ۲۰ سال کاهش می‌دهد. بازنشستگی پیش از موعد از آن دسته تسهیلاتی است که روی خوش زندگی را برای افراد در مشاغل سخت به ارمغان آورده است. اما شاید همه از چند و چون آن آگاهی لازم را نداشته باشند. ما هم برای آگاهی بیشتر از نحوه بازنشستگی پیش از موعد سری به تأمین اجتماعی زدیم تا دریابیم چه کسانی مشمول این نوع بازنشستگی و استفاده از تسهیلات این نوع بازنشستگی هستند.
حسینعلی میرزایی، رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین اجتماعی، در گفت‌وگو با «ایران» از قانون بازنشستگی پیش از موعد و بار مالی‌اش می‌گوید: سختی کار در مشاغل کارگری موضوعی است که از سال ۱۳۵۹ وجود داشت؛ به طوری که هم در سوابق کاری و هم در سن، ارفاق‌هایی برای کارگران لحاظ می‌شد. بعد از سال ۵۹ موضوع سختی کار قطع شده اما دوباره در سال ۶۷ این امر به صورت قانون درآمد و اجرایی شد. در آن سال موضوع سن هم مطرح شد. علاوه بر اینکه فرد باید ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور را داشته باشد. مردان باید ۵۰ سال سن و بانوان ۴۵ سال سن داشته باشند.
او ادامه می‌دهد: این قانون تا ۱۳۷۱ هر ساله تمدید می‌شد تا این که در سال ۷۱ دولت ۱۵ عنوان شغلی همچون کار در معادن، کار در محیط‌هایی که با اسید سروکار دارند و حفر قنات و ... را جزو مشاغل سخت و زیان‌آور معرفی کرد و افرادی که در این مشاغل مشغول خدمت بودند می‌توانستند از بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل کارگری بهره‌مند شوند این روال تا سال ۸۰ ادامه داشت.
میرزایی با اشاره به این که در سال ۸۰ شرط سنی از بازنشستگی پیش از موعد حذف شد، می‌افزاید: دولت در آن سال با اصلاح تبصره دو ماده ۷۶ شرط سنی را برای بازنشستگی برداشت و مشاغل سخت و زیان‌آور را به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم کرد. گروه «الف» مشاغلی بودند که ظرف دو سال از تصویب قانون باید جمع شوند. گروه «الف» مشاغلی هستند که ذاتاً جزو مشاغل سخت محسوب نمی‌شوند و به علت‌هایی همچون عدم استفاده از وسایل ایمنی و ایمن‌نبودن محیط‌های کارگاهی جزو این دسته قرار داشتند. این دسته از مشاغل با استفاده از وسایل ایمنی مناسب و ایمن‌سازی محیط کار که وظیفه کارفرمایان است می‌توانند از گروه مشاغل سخت زیان‌آور خارج شوند. از زمان تصویب این قانون در سال ۸۰ باید تا سال ۸۲ یعنی دو سال بعد آن مشاغل گروه الف از زیرمجموعه مشاغل سخت و زیان‌آور حذف می‌شد که متأسفانه تاکنون این امر اجرایی نشده است.
رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین اجتماعی ادامه می‌دهد: طبق اظهارات همکارانمان در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از ۱۱۰ هزار عنوان شغلی را بررسی و تأیید کردند و با بررسی مشاغل گروه «ب» ۱۵ عنوان شغلی را به ۱۳ عنوان کاهش دادند.
او با توضیح این که چگونه عناوین شغلی در مشاغل سخت و زیان‌آور جای گرفتند، بیان می‌کند: ابتدا باید دو نفر یعنی کارشناسان وزارت بهداشت و بازرس کار به کارگاه مراجعه و آلایندگی کارگاه را بررسی و تعیین کنند اگر آلایندگی بالاتر از حد مجاز باشد در کمیته مطرح می‌شود، کمیته این حق را دارد که سخت و زیان‌آوربودن آن شغل را تأیید یا رد کند. شاید باور نکنید اما عنوان شغلی‌هایی همچون منشی مطب، آشپز، خمیرگیر و ... شغل‌هایی که حتی فکرش را هم نمی‌کنید جزو مشاغل سخت و زیان‌آور باشد که به‌راحتی این عنوان را دریافت کردند.
میرزایی در ادامه صحبت‌هایش در خصوص چالش سازمان تأمین اجتماعی با این گونه بازنشستگی‌ها و تبعات آن می‌گوید: طبق آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۴ مشاغل سخت و زیان‌آور کسی که بازنشسته می‌شود باید چهار درصد حق بیمه و چهار درصد مستمری نسبت به سنوات قبل از تصویب قانون یعنی قانون سال ۸۰ را به بیمه پرداخت نماید و اگر بعد از تاریخ ۱۴/۷ /۱۳۸۰ سختی کار داشت فقط چهار درصد حق بیمه به سازمان پرداخت می‌شود که با توجه به این که در سال ۱۴۰۱ هستیم افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور شاغل هستند و ۲۰ سالشان بعد از تاریخ ذکر شده کامل شود فقط همان چهار درصد حق بیمه را پرداخت می‌کنند.
او با طرح مثالی ضررهای وارده از مشاغل سخت و زیان‌آور به سازمان تأمین اجتماعی را توضیح می‌دهد: طبق قانون کسی که ۲۰ سابقه کار در مشاغل سخت و زیان‌آور دارد با ۱۰ سال ارفاقی می‌تواند درخواست بازنشستگی پیش از موعد دهد. سازمان فرد را ۱۰ سال زودتر بازنشسته می‌کند این یعنی ۱۰ سال حق بیمه دریافت نمی‌کنیم که هیچ، طی این ۱۰ سال زودتر مقرری بازنشستگی هم پرداخت شود. حال کارفرمایان در این بخش می‌گویند: «بیمه چهار درصد حق بیمه را از ما دریافت می‌کند» با یک حساب و کتاب ساده مشخص می‌کنیم مبلغی که کارفرما می‌دهد و بار مالی که به سازمان وارد می‌شود، چقدر متفاوت است.
فرض کنید شخصی در سال ۱۴۰۰ درخواست بازنشستگی پیش از موعد می‌دهد، طبق تبصره ماده ۷۷ قانون تأمین اجتماعی باید دستمزد دو سال آخر اشتغال فرد را جمع کنیم و متوسط این دو سال را حساب کنیم. اگر آخرین حقوقی دریافتی فرد را هفت میلیون تومان و سال قبل آن را شش میلیون تومان در نظر بگیریم. جمع آن را تقسیم بر ۲۴ ماه کنیم متوسط آن می‌شود ماهی شش میلیون و ۵۰۰ هزار تومان یعنی اگر فرد ۲۰ سال پرداختی بیمه و ۱۰ سال ارفاقی را دریافت کند می‌شود ۳۰ سال (شش میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را در ۳۰ ضرب می‌کنیم و تقسیم بر مخرج سازمان که همیشه ۳۰ است) مستمری که هر ماه این فرد دریافت می‌کند شش میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است. حال می‌خواهیم از کارفرما چهار درصد دریافت کنیم. آخرین دستمزد فرد هفت میلیون تومان است و ۲۰ سال در مشاغل سخت و زیان‌آور کار کرده هر سال ۱۲ ماه ضرب آن می‌شود ۲۴۰ ماه. حال باید هفت میلیون را در ۲۴۰ ماه و چهار درصد ضرب کنیم که می‌شود ۶۷ میلیون تومان پرداختی کارفرما به بیمه.
میرزایی ادامه می‌دهد: هنگامی که فردی ۱۰ سال زودتر بازنشسته شود یعنی اگر قانون سخت و زیان‌آور نبود و قرار بود برای این ۱۰ سال هم حق بیمه پرداخت کند اگر هر سال حقوق این فرد را همان هفت میلیون تومان در نظر بگیریم بدون افزایش سالانه، سازمان ۳۰ درصد حق بیمه دریافت می‌کند. با یک حساب سرانگشتی ساده «۱۰ سال هر سال ۱۲ ماه می‌شود ۱۲۰ ماه حال این عدد را باید در هفت میلیون حقوق دریافتی فرد ضرب کنیم و دوباره ضرب در ۳۰ درصد حق بیمه سازمان کنیم چیزی حدود ۲۵۰ میلیون تومان باید فرد طی این ۱۰ سال حق بیمه پرداخت کند که با سخت و زیان‌آورشدن برخی مشاغل دیگر پرداخت نمی‌شود که هیچ طی این ۱۰ سالی که زودتر بازنشسته می‌شود ماهی شش میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هم مقرری دریافت می‌کند که ۱۲۰ ماه آن حدود ۷۸۰ میلیون تومان هزینه دربردارد. تا اینجا ضرری که به سازمان تأمین اجتماعی برای این فرد مورد مثال ما وارد می‌شود یک میلیارد و ۵۰ میلیون تومان است حال سازمان چقدر از کارفرما دریافت می‌کند، ۶۷ میلیون تومان است!
رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین اجتماعی با اشاره به این که چه مشاغلی واقعاً باید از این تسهیلات استفاده کنند، می‌گوید: شاید مخاطبان با خواندن صحبت‌هایم بگویند خب افراد ۲۰ سال در مشاغل سخت کار می‌کنند و جسم و جانشان در خطر است و این بازنشسته‌شدن زودهنگام حقشان است. آری حق است اما نه برای همه مشاغل و نه برای هر فرد! باید در کمیته‌ای مشخص شود واقعاً فرد در شغلی که خدمت کرده سختی کار داشته یا نه؟
به عنوان مثال در گروه «الف» شغل شاطر نانوایی بربری. در حال حاضر برخی از شاطرهای نانوایی به صورت سنتی و برخی به صورت کاملاً مکانیزه کار می‌کنند و حتی رنگ گرما و آتش را هم نمی‌بینند. هر دوی این افراد بیمه شاطر را پرداخت می‌کند اما در محل کار یکی آلایندگی ندارد و در محل کار دیگری دارد. حال در کمیته‌های استانی آن هم با گزارش‌های آلاینده‌سنجی باید بررسی شود شغل کدام شاطر جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود کدام یک نه.
او با اشاره به حذف شرط سنی به چالش دیگر سازمان در خصوص بازنشستگی پیش از موعد بیان می‌کند: در یکی از استان‌ها خانم مجردی با ۲۸ سال سن بازنشسته شده است. یکی از مشکلات قانون مشخص‌نبودن سن کار برای افراد است. این خانم مورد مثال از هفت سالگی در ریسندگی مشغول کار شده و از همان زمان برایش لیست بیمه رد کردند. شاید باورش سخت باشد اما بیشتر بازنشستگی‌های ما بین ۳۰ تا ۴۵ سال است، افراد فاقد سواد و از سنین ۱۰ الی ۱۲ سالگی در مشاغلی مثل ریخته‌گری، صابون‌پزی و ... مشغول کار شده‌اند و حال در سنین جوانی بازنشسته می‌شوند.
او با اشاره به این که یکی از معضلات بیمه تأمین اجتماعی عدم اجرای صحیح قانون است، می‌گوید: در ماده ۷۹ قانون کار تعریف شده افراد کمتر از ۱۵ سال تمام نمی‌توانند در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول کار شوند، ماده ۷۵ می‌گوید خانم‌ها نمی‌توانند در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول کار شوند. ماده ۸۳ ارجاع کار سخت و زیان‌آور را برای کارگر نوجوان ممنوع اعلام کرده است و ماده ۵۲ می‌گوید در هفته ۳۶ ساعت بیشتر نباید کار کنند یعنی شخص در روز باید شش ساعت و نیم کار کند اما با بررسی تمام سختی کارهای سازمان متوجه می‌شود همه اضافه‌کار دارند، این یعنی قانون کار درست اجرا نمی‌شود.
رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین اجتماعی در پایان با اشاره به این که بزرگ‌ترین بار مالی تحمیل‌شده به سازمان را مشاغل سخت و زیان‌آور وارد می‌کنند، بیان می‌کند: در ماه حدود ۷۵ درصد درآمد سازمان صرف انجام تعهدات بلندمدتش می‌شود و از این ۷۵ درصد حدود ۵۰ درصد صرف بازنشستگی پیش از موعد می‌شود. مطابق آمارها تأمین اجتماعی بالای ۵۰۰ هزار نفر پرداختی برای بازنشستگان در مشاغل سخت و زیان‌آور دارد و همه ساله چیزی حدود ۳۰۰ هزار نفر برای برقراری مستمری در بخش‌های مختلفی همچون بازنشسته، ازکارافتاده و بازمانده اقدام می‌کنند که در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور هم حدوداً سالی ۲۵ هزار نفر بازنشسته می‌شوند و اگر قانون بازنگری نشود بار مالی ناشی از اجرای قانون فعلی منجر به کسری تراز مالی سازمان تأمین اجتماعی خواهد شد.»