دنیای قلم -آلودگی در كلانشهرهای كشور به خصوص تهران در روزهای سرد سال جاری عمیق‌تر شده به خصوص آنكه با افزایش مصرف برق و گاز در كشور همچنین كسری حدود 200 میلیون مترمكعبی گاز در روز باعث شده كه عمده نیروگاه‌های كشور به سمت سوزاندن مازوت برای تامین برق روی آورند كه این امر هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و سلامتی گزافی بر مردم گذاشته و خواهد گذاشت؛ دكتر قوام نصیری، رییس سابق مركز تحقیقات سرطان دانشگاه مشهد چندی پیش گفته بود كه «آلودگی هوا در شهرهای بزرگ، باعث افزایش ناگهانی و رشد جهشی در سرطان شهروندان شده است.» انتشار خبر سونامی سرطان در كشور به دلیل كیفیت پایین هوای برخی شهرهای كشور در حالی است كه فریدون عباسی، نماینده مجلس آذر ماه سال جاری با اشاره به اینكه «اگر برای تولید برق از مازوت مصرف نكنیم، ۲۵درصد كشور در خاموشی فرو می‌رود»گفته بود كه «اگر گرما می‌خواهیم و می‌خواهیم زنده بمانیم، باید آلودگی را نیز مقداری تحمل كنیم.»
اما این آلودگی هوا نشأت گرفته از سوزاندن سوخت‌هایی است كه در سال‌های اخیر حتی از میزان سولفورش نیز كم نشده و نه تنها نوعی «چاره» برای تامین برق و گرمای روزهای سرد و بدون گاز نیست كه خود به «راه‌حل اساسی» بدل شده است. مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها موضوع دیروز و امروز كشور نیست و برای مدت‌ها ادامه داشته و به نظر نمی‌رسد با توجه به نیاز چند میلیون مترمكعبی گاز در روز به این زودی‌ها نیز حل شود. البته برخی كارشناسان فرسودگی پالایشگاه‌ها و عدم سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در كشور را نیز از جمله دلایل دیگر كاركرد نامناسب در صنعت نفت و گاز می‌دانند.
در این راستا موسسه فیتچ در گزارش اكتبر 2020 «كارایی كم صنعت نفت و گاز به دلیل فناوری پایین و فقدان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته برای افزایش كارایی این صنعت» را از جمله نقاط ضعف آن عنوان كرده بود. به باور این موسسه ظرفیت گازی كشور به گونه‌ای است كه می‌توان مازاد تولید برای آن متصور شد اما به تحقق پیوستن آن بستگی به «علاقه سرمایه‌گذاران به حضور در طرح‌های گازی دارد.» از آنجایی كه تحریم‌ها مهم‌ترین مانع برای حضور خارجیان در كشور است، بنابراین به نظر نمی‌رسد بهبود زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت برای تولید گاز كه رابطه نزدیكی نیز با بهبود كیفیت هوای كشور و به خصوص كلانشهرها دارد، در سایه تداوم تحریم‌ها تغییری داشته باشد. اما مهم‌ترین پرسش در این است كه در سایه نبود شركت‌های خارجی برای توسعه ظرفیت‌های تولیدی در صنعت نفت و گاز، شركت‌های داخلی و دولت‌ها تا چه میزان توانسته‌اند جای خالی خارجی‌ها را پر كنند تا سهم شهروندان از روزهای سرد سال، آلودگی شدید و وخیم هوا نباشد؟ براساس گزارش مركز پژوهش‌های مجلس از كل 287 هزار میلیاردی كه سال آتی به وزارت نفت می‌رسد تنها 122.6 هزار میلیارد آن با احتمال بالایی محقق می‌شود. در این صورت این وزارتخانه می‌بایست بین ارتقای كیفیت زیرساخت‌ها و توسعه آنها یكی را انتخاب كند.
بازگشت شاخص سنجش كیفیت هوا به «ناسالم برای گروه‌های حساس» یا «ناسالم» تنها چند ساعت پس از بارندگی، یكی از چالش‌های زمستان امسال است. زمستانی كه براساس گفته‌های عباسی یا می‌بایست آلودگی را تحمل كرد یا بی‌برقی و سرما را. حال كه قطعی‌های برق كاهش یافته و در برخی نقاط كشور تقریبا به صفر رسیده، آلودگی هوا به اوج خود رسیده و به نظر می‌رسد در سال جاری ركوردهایی را ثبت كند. براساس گزارش‌های رسمی دی ماه سال 99 آلوده‌ترین فصل در 10 سال گذشته لقب گرفت؛ حال با پیش‌بینی سالی كم‌بارش از یك‌سو و نیاز روزانه 200 میلیون مترمكعبی گاز از سوی دیگر به نظر می‌رسد روزهای آلوده در سال جاری بیشتر شود. جواد اوجی، وزیر نفت در تابستان سال جاری و چندی پس از گرفتن رای اعتماد از مجلس گفته بود كه «حجم ذخایر سوخت نیروگاهی ۳۰درصد كمتر از پارسال است از این‌رو تلاش ما افزایش ظرفیت سوخت مایع نیروگاه‌هاست. در حال حاضر 260 میلیون مترمكعب گاز دراختیار نیروگاه‌ها قرار گرفته كه سعی می‌شود در زمستان مشكلی با نبود سوخت نداشته باشند.» البته او در قسمت بعدی سخنانش به كمبود روزانه 200 میلیون مترمكعب گاز برای سوخت ماه‌های دی و بهمن نیروگاه‌ها نیز اشاره كرد و كمی بعد و در پاییز به ذخیره‌سازی 2 میلیارد و 800 میلیون مترمكعبی سوخت مایع در نیروگاه‌ها پرداخت. این جمله نگرانی‌ها درخصوص احتمال افزایش آلودگی در ماه‌های سرد سال را افزایش داد كه باتوجه به آنچه از آذر تاكنون گذشته نشان می‌دهد كه نگرانی‌ها بی‌دلیل نبوده است. به دلیل افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری، گاز ارسالی به نیروگاه‌ها كاهش و به جای آن سوخت مایع دراختیارشان قرار می‌گیرد. مشخص نیست در سال‌های 98 و 99 چه میزان فرآوردههای نفتی انرژی‌زا در كشور مصرف شده اما گمانه‌زنی‌ها حاكی از آن است كه در روزهای سرد سال و به دلیل مصرف بالای گاز در بخش‌های دیگر همچنین كاهش شدید سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، یك‌سوم نیروگاه‌های كشور برای مصارف خود گاز دریافت كرده و مابقی مازوت و گازوییل می‌سوزانند. آنچه موجب نگرانی‌های بیشتر است، سولفور بالا در این دو فرآورده انرژی‌زاست كه می‌تواند سریعا هوای شهرها را به سمت ناسالم و خطرناك سوق بدهد. البته كه داریوش گل علیزاده، معاون مركز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست كشور در آذر ماه گفته بود كه «در كلانشهر اصفهان، كرج، تهران و شازند مازوت‌سوزی نداشتیم. مقاطعی از سال‌های گذشته ممكن بود سیمان فیروزكوه به دلیل كمبود گاز، مازوت‌سوزی انجام دهد، اما شرایط تهویه هوا به گونه‌ای بود كه شهر را آلوده نمی‌كرد. ما مخالف مصرف سوخت غیراستاندارد بدون سیستم‌های كنترلی هستیم. اما اگر در شرایط خاصی قرار گرفتیم كه مجبور بودیم انتخاب كنیم می‌گوییم شهرهایی كه آلودگی هوا دارند به هیچ‌وجه از سوخت‌های مایع پرگوگرد استفاده نكنند. درخصوص سوخت مورداستفاده در خودروها نیز باید گفت كه در حال حاضر در استان تهران تقریبا همه جایگاه‌های سوخت، سوخت یورو ۴ توزیع می‌كنند و كیفیت نسبت به گذشته بهتر شده است.»
عملكرد شركت ملی پخش فرآوردههای نفتی درخصوص انتشار «آمارنامه مصرف فرآوردههای نفتی انرژی‌زا» نشان می‌دهد كه عملا از سال 98 تاكنون كه معافیت خریداران عمده نفت كشور به اتمام رسید، هیچ آماری از میزان مصرف فرآوردههای انرژی‌زا توسط بخش‌های مختلف كشور چه توسط نیروگاه‌ها و چه توسط وسایل نقلیه و خودروها منتشر نشده كه این امر به بدتر شدن شرایط و عدم آگاهی در خصوص میزان مصرف مازوت توسط نیروگاه‌ها می‌انجامد. با وجود اینكه برخی عدم انتشار آمارنامه‌ها را به تحریم‌ها و آگاهی تحریم‌كنندگان از وضعیت تولید فرآوردههای نفتی كشور می‌دانند، اما به راستی با نداشتن آمارهایی درخصوص میزان تولید و مصرف سوخت در نیروگاه‌ها، چه كسی می‌تواند مقصر شرایط فعلی را پیدا كند یا سیاست درست برای بهبود كیفیت كلانشهرها اتخاذ كند؟
وزیر نفت در روزهای ابتدایی وزارتش گفته بود كه «برای نگهداشت تولید پارس جنوبی و دیگر میدان‌های گازی به حدود ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. برای حفظ صادرات گاز نیز به سرمایه‌ای بیش از این رقم نیاز است.» صحبت‌های اوجی در حالی است كه انتظار می‌رود در سال جاری تراز عملیاتی بودجه منفی 300 هزار میلیارد تومان است و انتظار می‌رود با توجه به مشكلات تحریمی، رقم كسری بودجه در سال آتی بیشتر شود. در این صورت امكان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت نیز كاهش خواهد یافت. براساس گزارش مركز پژوهش‌های مجلس از كل 287.5 هزار میلیارد تومانی كه قرار است سال آتی به وزارت نفت برسد تنها 122.6 هزار میلیارد تومان آن با احتمال بالایی محقق شود. بنابراین به نظر نمی‌رسد از جانب دولت و وزارت نفت تغییری در سرمایه‌گذاری در این صنعت رخ دهد و وضعیت فعلی درخصوص تامین سوخت و وضعیت پالایشگاه‌ها ادامه خواهد یافت.