دنیای قلم -«بیماری‌های مختلف با توجه به ویژگی‌هایی که دارند، ممنوعیت‌هایی هم برای آنها تعریف می‌شود تا افراد با دردسر کمتری بتوانند دوره بیماری را سپری کنند. در این میان با برخی بیماری‌ها به دلیل خاصیتی که دارند باید با دقت بیشتری برخورد کرد. یکی از این بیماری‌های حساس، دیابت است که طبق جدیدترین آمار ارائه‌شده در سال ۲۰۲۱ چیزی حدود ۵۳۷ میلیون نفر در دنیا مبتلا به این بیماری مزمن هستند و پیش‌بینی می‌شود با افزایش روند چاقی، اضافه‌وزن و کاهش تحرک بدنی در افراد، این آمار تا سال ۲۰۳۰ به ۶۴۳ میلیون نفر افزایش یابد. بنابراین، اهمیت این بیماری به حدی است که محققان نسبت به رعایت تغذیه بسیار توصیه کرده‌اند. این افراد باید مراقب کوچک‌ترین رژیم غذایی خود باشند. اگر چندی پیش شاهد برنامه خندوانه بوده باشید، یکی از پزشکان که مهمان برنامه بود، پیرامون وجود قند در مواد غذایی صحبت کرد که باعث واکنش شماری از متخصصان تغذیه قرار گرفت. اما آن چه حائز اهمیت است، توجه به این مسأله است که همه افراد و به‌ویژه مبتلایان به دیابت باید نسبت به رژیم غذایی خود حساس بوده و مراقب باشند.
نوشیدنی‌های که با شکر شیرین شده باشند، بدترین انتخاب برای بیماران مبتلا به دیابت است. این نوشیدنی‌ها مملو از کربوهیدرات است؛ به طوری که یک نوشابه ۳۵۴میلی‌لیتری حاوی ۳۸ گرم کربوهیدرات است یا لیموناد ۴۵ گرم کربوهیدرات دارد. این نوشیدنی‌ها مملو از فروکتوز هستند که با ایجاد مقاومت انسولینی و بروز دیابت، رابطه مستقیم دارد. در نتیجه مصرف این نوشیدنی‌ها خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش می‌دهد. از طرفی، حجم بالای فروکتوز در این نوشیدنی‌ها منجر به تغییر متابولیک بدن می‌شود که چاقی شکمی، میزان کلسترول و تری‌گلیسیرید را افزایش می‌دهد. استفاده از این نوشیدنی‌های شیرین نه‌تنها برای مبتلایان به دیابت بلکه برای عموم مردم و به‌ویژه افراد در معرض خطر هرگز توصیه نمی‌شود.
امروزه غالب تغذیه ما را نان سفید و برنج تشکیل می‌دهد و تقریبا وعده‌ای نیست که از این ماده غذایی همراه با غذا استفاده نکنیم. مصرف نان و دیگر مواد غذایی حاصل از آرد سفید تصفیه‌شده به طور قابل توجهی سطح قند خون را در مبتلایان به دیابت نوع یک و دو افزایش می‌دهد. همچنین پاستا و برنج هم به همان اندازه می‌توانند قند خون را بالا ببرند. غذاهای حاوی کربوهیدرات نه‌تنها باعث افزایش قند خون می‌شود بلکه عملکرد مغزی را در مبتلایان به دیابت نوع دو و نقایص مغزی کاهش می‌دهد. غذاهای فرآوری‌شده به دلیل فیبر پایینی که دارند، به جذب قند در جریان خون کمک می‌کنند؛ به طوری که جایگزینی مواد پرفیبر با غذاهایی که فیبر پایینی دارند، سطح قند خون را پایین می‌آورد. افزایش مصرف فیبر همچنین باعث بهبود میکروبیوتای روده و بهبود مقاومت انسولینی می‌شود.
از سیب‌زمینی سرخ‌شده نمی‌شود گذشت اما برای همه افراد - به‌ویژه مبتلایان به دیابت - این خوراکی خوشمزه مضر است. به طور کلی سیب‌زمینی به خودی خود سرشار از پتاسیم است که در کربوهیدرات‌ها به وفور یافت می‌شود. یک سیب‌زمینی متوسط حدود ۳۵ گرم کربوهیدرات دارد که منشأ ۴/۲ گرم آن از فیبرهاست. زمانی که سیب‌زمینی در روغن سرخ می‌شود، قند خون را بیشتر از حد معمول افزایش می‌دهد. به طور کلی، کربوهیدرات موجود در سیب‌زمینی پس از خورده‌شدن به قند تجزیه شده و وارد جریان خون می‌شود و در نتیجه، قند خون افزایش می‌یابد.
مواد غذایی شیرین، مقادیر بالایی قند و کربوهیدرات‌هایی با کیفیت پایین دارند که اغلب ارزش غذایی خاصی نداشته و باعث بالارفتن قند خون می‌شود. مواد قندی باعث افزایش وزن و بالارفتن خطر بیماری‌های قلبی و سکته می‌شود. غذاهایی که قند خون بالا دارند مانند دونات، انواع کیک و کلوچه و حتی خمیر پیتزا، بسیاری از سس‌ها و ترکیبات آنها، شیرین‌کننده‌ها، آبنبات، عسل و ماست‌های میوه‌ای حاوی مقادیر بالایی قند هستند که قند خون را بالا برده و برای مبتلایان به دیابت توصیه نمی‌شود.
با این که عده‌ای به بیماران مبتلا به دیابت توصیه می‌کنند از نوشیدنی‌هایی حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده کنند اما محققان بر این باورند که این مواد به رغم کالری پایینی که دارند، اثر منفی بر افزایش قند خون و بالابردن مقاومت انسولینی دارند. بنابراین، مبتلایان به دیابت به هر شکلی، مجاز به مصرف این قبیل نوشیدنی‌ها نیستند.
در مبتلایان به دیابت، انتخاب نوع پروتئین مناسب بستگی به این دارد که آن ماده پروتئینی تا چه اندازه حاوی چربی و کربوهیدرات باشد. مصرف مواد غذایی سرشار از پروتئین و چربی بالا، منجر به اضافه‌وزن و بالارفتن کلسترول می‌شود. حتی مصرف مقادیر پایین گوشت قرمز خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد. یافته‌های اخیر نشان می‌دهد مصرف روزانه ۵۰ گرم گوشت قرمز یا ماهی خطر ابتلا به دیابت را یازده درصد افزایش می‌دهد. با این حال مصرف گوشت سرخ‌کرده و نمک‌سودشده، گوشت‌های فرآوری‌شده مانند سوسیس، کالباس و هات‌داگ، دنده و سایر قسمت‌های چرب گوشت، گوشت مرغ همراه با پوست و ماهی سرخ‌شده خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد.
مواد لبنی سرشار از پروتئین و در کنار آن حاوی کلسیم و ویتامین‌های مهم هستند. اما فرآورده‌های لبنی همچنین مقادیری هم قند دارند که با نام لاکتوز شناخته می‌شوند. بنابراین محققان توصیه می‌کنند مبتلایان به دیابت، لبنیات را کنترل‌شده مصرف کنند. برای مثال بهتر است شیرهای گیاهی را جایگزین شیرهای لبنی کنند. بهترین جایگزین‌ها، شیر سویا، شیر برنج، شیر نارگیل، شیر بادام و شیر جو است. شیرهای گیاهی حاوی مقادیر پایین‌تری از مواد قندی در مقایسه با شیرهای لبنی هستند. محققان توصیه می‌کنند لبنیات کم‌چرب را جایگزین انواع پرچرب کنید؛ چربی‌های بالای اشباع مقاومت انسولینی را تشدید می‌کند. همه افراد مجازند تنها پنج تا شش درصد از کل کالری روزانه خود را از چربی‌های اشباع دریافت کنند و این امر برای بیماران مبتلا به دیابت، از اهمیت بالاتری برخوردار است. بنابراین بهتر است انواع شیر، ماست، دوغ و سایر مواد لبنی را از نوع کم‌چرب آن انتخاب کنند.
عده‌ای بر این باورند که مصرف قندهای طبیعی مانند خرما یا عسل مشکلی برای مبتلایان به دیابت ندارد و بدون هیج محدودیتی می‌توانند آنها را مصرف کنند اما باید به این مسأله توجه کنند که درست است شیرین‌کننده‌های طبیعی مانند عسل سالم‌تر هستند اما مصرف کنترل‌نشده آنها هم می‌تواند باعث افزایش شدید قند خون شود.
یکی دیگر از موادی که حرف و حدیث‌های زیادی درباره مصرف آن وجود دارد، لیموترش است. برخی بر این باورند که لیموترش قند خون را افزایش می‌دهد. بنابراین مصرف آن در مبتلایان به دیابت توصیه نمی‌شود اما محققان بر این باورند که مصرف لیمو به رغم حجم بالای ویتامین C و فیبر محلولی که دارد، به‌تنهایی برای مبتلایان به دیابت مفید است. از طرفی این ماده غذایی شاخص گلیسمیک و قند پایینی دارد و در نتیجه قند خون را کاهش داده و مصرف آن پس از غذا سطح انسولین خون را کاهش می‌دهد. البته به دلیل این که لیمو حاوی مقادیر هر چند اندک قند است، به همه افراد و به‌ویژه مبتلایان به دیابت توصیه می‌کنیم در مصرف آن صرفه‌جویی کنند.
بر خلاف برخی ادعاهایی که در مورد مصرف آبغوره از سوی مبتلایان به دیابت مطرح می‌شود، آبغوره که جوشانده آب انگور است، قند بسیار پایینی دارد و در طب سنتی از این ماده در درمان دیابت استفاده می‌شود. از آنجایی که غوره ماده‌ای چربی‌سوز است، باعث کاهش وزن می‌شود. از این رو، پایین‌آمدن خطر چاقی، احتمال ابتلا به دیابت را نیز کاهش می‌دهد و در نتیجه به جلوگیری از ابتلا به دیابت نیز کمک می‌کند، اما در هر حال توصیه می‌کنیم همه افراد از جمله مبتلایان به دیابت در مصرف آبغوره زیاده‌روی نکنند.