دنیای قلم -هفته اول فروردین خبرهایی مبنی بر آزاد شدن واردات واكسن كرونا توسط شركت‌های خصوصی منتشر شد. در متن این فراخوان آمده كه «چنانچه شركت‌های واردكننده دارو و فرآورده‌های بیولوژیك قادر به تامین واكسن كووید19 از منابع مورد تایید سازمان غذا و دارو كشور هستند، مستندات خود را ارایه كنند.» هر چند امضاكننده این فراخوان؛ حیدر محمدی، مدیر كل امور دارو و مواد تحت كنترل این سازمان چندی پس از انتشار این فراخوان به آن واكنش نشان داد و تاكید كرد كه «واكسیناسیون آحاد مردم رایگان است و واكسن‌های وارداتی نیز توسط دولت خریداری می‌شود و هدف از این فراخوان تسریع و افزایش حجم واردات واكسن و به دنبال آن واكسیناسیون گسترده‌تر مردم است.» و حسن روحانی، رییس‌جمهور نیز از واردات واكسن با ارز نیمایی گفته بود؛ با این وجود نگرانی‌هایی درخصوص ایجاد رانت گسترده ارزی برای برخی واردكنندگانی كه دسترسی به دلار ارزان قیمت دارند، عدم فروش واكسن‌های وارداتی توسط شركت‌های خصوصی به دولت به دلیل فاصله میان ارز نیمایی و ارز بازار آزاد و همچنین احتمال لاكچری شدن واكسن كرونا و راه یافتن به بازار سیاه مانند آنچه در مورد رمدسیویر پیش آمد، وجود دارد.
اعتماد نوشت: تجربه عدم ورود ارزهای تخصیص داده شده دولتی به واردكنندگان، فروش ارزها در بازار آزاد همچنین واردات با كارت‌های بازرگانی اجاره‌ای در سایه نبود نظارت دقیق می‌تواند واردات واكسن توسط شركت‌های خصوصی را به فاجعه‌ای بزرگ تبدیل كند. در شرایطی كه پیك چهارم كرونا در كشور آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود با سرعت بیشتری شهرها را به رنگ نارنجی یا قرمز درآورد، شاید این تصمیم، واكسن كرونا كه تنها راه‌حل فعلی برای بازگشت به زندگی عادی و عبور از یك «همه‌گیری» باشد را به كالایی لوكس تبدیل كند. روحانی در بخشی از سخنان جلسه هیات دولت خود در هفته دوم فروردین گفته بود: «حتی تولیدكنندگان بزرگ و كارخانه‌های بزرگ نیز می‌توانند برای كارگران خود اقدام به خرید واكسن كنند.» این جمله به معنای انداختن بار خرید و تزریق واكسن به ثروتمندان است.
براساس آنچه WHO منتشر كرده، تا 2 آوریل 2021 حدود 129 میلیون و 215 هزار و 179 نفر به كرونا مبتلا شدند كه از این تعداد 2 میلیون و 820 هزار و 98 نفر فوت كردند. از سوی دیگر تا تاریخ 31 مارس حدود 547 میلیون و 727 هزار و 346 دوز واكسن كرونا از كشورهای مختلف میان مردم جهان توزیع شده است. هر چند گزارش 2 آوریل بلومبرگ نشان می‌دهد دوزهای تزریق شده به افراد بیش از 628 میلیون دوز بوده و تزریق روزانه نیز 16 میلیون و 300 هزار دوز تخمین زده شده است. از كل دوزهای تزریق شده، 158 میلیون دوز مربوط به امریكاست. با استناد به این گزارش 624 میلیون دوز واكسن كرونا 4.1 درصد از كل جمعیت جهان را مصون نگه می‌دارد و برای بازگشت عادی به زندگی لازم است 70 تا 85درصد از جمعیت جهان واكسینه شوند؛ برای این كار بین 11 تا 13 میلیارد دوز واكسن لازم است. سهم ایران از تعداد دوزهای توزیع شده در جهان با استناد به آخرین آمار ارایه شده از سوی مراكز ذی‌ربط همچنین 100 هزار دوز واكسن «اسپوتنیك وی» وارد شده در 12 فروردین، 795 هزار دوز یا 0.12درصد است.
طبق اینفوگرافی منتشر شده توسط خبرگزاری ایرنا در هفت فروردین 161 هزار و 601 دوز واكسن به ایرانی‌ها تزریق شده كه رقم بسیار كمی محسوب می‌شود. در این راستا حسین كرمانپور، مدیر كل روابط عمومی سازمان نظام پزشكی در 9 فروردین گفته بود: «روند واكسیناسیون كرونا در كشور كند است و باید سرعت بگیرد. تزریق واكسن برای جمعیتی محدود در مقایسه با جمعیت عمومی منتظر واكسن بسیار ناچیز است.» بلومبرگ در گزارشی به تخمین زمان بازگشت به زندگی عادی هر كشور با بررسی سرعت واكسیناسیون در آن كشور پرداخته است؛ براساس این گزارش ایران تا 10 سال آینده می‌تواند 75درصد از جمعیتش را واكسینه كند و به زندگی عادی بازگردد. ایران، پاكستان، اوكراین و بنگلادش آخرین كشورهایی هستند كه دیرتر به زندگی عادی باز می‌گردند. در این میان اما طبق پیش‌بینی بلومبرگ، شیلی، رژیم صهیونیستی، امریكا، بریتانیا، هلند، ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و آلمان جزو كشورهایی هستند كه در كمتر از یك سال (تا پایان 2021) 75درصد جمعیت خود را واكسینه خواهند كرد.
بیشتر ببینید: ببینید: اثربخشی واکسن ایرانی کرونای کوو ایران برکت چقدر است؟
سازمان غذا و دارو كشور طی فراخوانی از شركت‌های خصوصی خواست تا «چنانچه قادر به تامین واكسن كووید۱۹ از منابع معتبر مورد تایید این سازمان هستند، به قید فوریت درخواست خود را همراه با مستندات ارایه كنند.» چندی پس از انتشار این فراخوان، محمدی با حضور در برنامه‌ای رادیویی گفت: «برای تامین واكسن مسیر واردات، قرارداد و ساخت داخلی را پیش رو داریم. با توجه به اینكه می‌دانستیم اولین تاریخ تولید و عرضه واكسن داخلی زودتر از خرداد امسال امكان‌پذیر نخواهد بود باید واكسن را وارد می‌كردیم كه واكسن‌های استرازنكا، اسپوتنیك و بهارات از آن جمله هستند. واردات این واكسن‌ها تا عرضه واكسن داخلی ادامه خواهد داشت.»
او در بخش دیگری از سخنان خود ضمن اشاره به اینكه واردات واكسن انحصاری نبوده، افزود: «هیچ‌وقت واردات واكسن ما انحصاری نبوده است. بخشی از واكسن‌های مورد استفاده ما توسط دو موسسه رازی و پاستور ساخته می‌شود و بخشی از واردات واكسن هم توسط برخی شركت‌های خصوصی انجام می‌گیرد ولی توسط وزارت بهداشت خریداری می‌شود. در رابطه با واكسن كرونا هم انتشار فراخوان اول در اول فروردین با هدف استفاده از منابع هیات امنای ارزی انجام شد كه این مجموعه دولتی بوده و توان محدودی دارد به همین دلیل تصمیم گرفتیم از توان همه شركت‌های خصوصی كه در این كار تجربه دارند، استفاده كنیم.» محمدی در این برنامه به احتمال ورود واكسن به بازار سیاه نیز اشاره كرد و گفت: «متاسفانه نشت واكسن به بازار غیررسمی همیشه بوده است. برخی از واكسن‌ها هم اصل نیستند. ممكن است شركتی یا شخصی با چمدان این واكسن را وارد كنند و یا اشخاصی سرنگ خالی را پر می‌كنند و به نام واكسن می‌فروشند همان‌طور كه در فروش داروی رمدسیویر این اتفاق رخ داد.»
روحانی نیز در جلسه 11 فروردین هیات دولت ضمن اشاره بر این موضوع كه هر بخش خصوصی با ارز نیمایی می‌تواند واكسن را وارد كند و در مراكزی كه زیرنظر وزارت بهداشت است، توزیع كند در بخش دیگری از سخنان خود نیز بر این موضوع تاكید كرد كه «حتی تولیدكنندگان بزرگ و كارخانه‌های بزرگ نیز می‌توانند برای كارگران خود اقدام به خرید واكسن كنند.»
هر چند مسوولان بر این امر تاكید می‌كنند كه واكسن‌های وارد شده باید به وزارت بهداشت فروخته شود، اما آیا چنین اتفاقی آن هم در شرایطی كه فاصله‌ای نزدیك به 3 هزار تومانی میان ارز نیمایی و ارز بازار آزاد (تا لحظه نگارش این گزارش 14 فروردین ساعت 16) وجود دارد، رخ می‌دهد؟ با وجود اینكه در تنگنای مالی قرار دارد و براساس برخی برآوردها در سال جاری 250 تا 300 هزار میلیارد تومان كسری عملیاتی بودجه محتمل خواهد بود. از سوی دیگر عبدالناصر همتی، رییس كل بانك مركزی گفته بود كه «در سال ۹۸ و ۹۹ بخش‌هایی از بودجه دولت از طریق درآمدهای تسعیر صندوق توسعه ملی تامین شد كه به زبان ساده‌تر به معنای چاپ پول است كه نتیجه‌اش تورم خواهد بود، اما در بانك مركزی با توجه به كسری‌های بودجه كاری غیر از این نمی‌توانستیم انجام دهیم.» چرا دولت باید هزینه خرید واكسن از بخش خصوصی را آن هم در شرایط فعلی به جان بخرد؟
شاید یكی از پاسخ‌هایی كه می‌توان به این سوال داد، ایجاد رانتی ویژه برای شركت‌های خصوصی دست‌اندركار واردات دارو باشد. اما نگرانی‌ها تنها به ایجاد رانت محدود نمی‌شود، در سایه نبود نظارت بر ارزهای تخصیص داده شده دولتی برای كالاهای اساسی و عدم بازگشت آنها به كشور، می‌توان امید داشت كه واكسن‌ها به مراكزی كه مدنظر وزارت بهداشت است، برسد و رایگان به مردم تزریق شوند؟ نگرانی بعدی، كشورهای مبدا تولیدكننده واكسن است. در متن فراخوان چند خطی سازمان غذا و دارو كشور، اعلام نشده كه شركت‌های خصوصی از كدام كشورها می‌توانند واكسن وارد كنند. هر چند صحبت‌های حسینعلی شهریاری، رییس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس در 12 فروردین حجت را بر شركت‌ها تمام كرده؛ «هیچ شركتی اجازه واردات واكسن از امریكا و انگلیس را ندارد.» این در حالی است كه تنها كشورهای باقی‌مانده برای خرید واكسن چین، روسیه، هند و كوبا و... است كه در حال حاضر نیز از آنها واكسن خریداری می‌شود. بنابراین دلیل ورود بخش خصوصی به جریان خرید واكسن چیست؟ با توجه به اینكه طرف شركت‌های سازنده واكسن كرونا، دولت‌ها هستند آیا سازوكاری برای ورود بخش‌های خصوصی و خرید دارو از آنها وجود دارد؟ برآیند نگرانی‌ها و سوالات شاید این نكته باشد كه واكسن كرونا نیز ممكن است لاكچری شود.