هنوز اول راهیم...
امروز، روز جهانی انیمیشن است. روزی كه توسط انجمن بین‌المللی سازندگان و دوست‌داران فیلم‌های انیمیشن (آسیفا) به عنوان روز جهانی انیمیشن انتخاب شد تا به این سوال كه سینما هنری قدیمی‌تر است یا انیمیشن
دنیای قلم - زهرا نورا نجفی: امروز، روز جهانی انیمیشن است. روزی كه توسط انجمن بین‌المللی سازندگان و دوست‌داران فیلم‌های انیمیشن (آسیفا) به عنوان روز جهانی انیمیشن انتخاب شد تا به این سوال كه سینما هنری قدیمی‌تر است یا انیمیشن، پاسخ صریح و روشنی بدهد. ۲۸ اكتبر ۱۸۹۲، یعنی سه سال پیش از آنكه برادران لومیر اولین فیلمشان را به نمایش بگذارند و سینما را متولد كنند، آقای چارلز- امیل رینود در موزه گروین پاریس انیمیشن‌هایی با حلقه‌های ۵۰۰ فریمی نمایش داد. بله، انتخاب این روز پیام‌آور این است كه بشریت در ابتدا به دنبال متحرك‌سازی تصاویر تخیلی و مبتنی بر نقاشی رفت تا اینكه به فكر ساخت فیلم و نمایش روی پرده سینما باشد.
ولی بعد از گذشته ۱۳۱ سال از این هنر قدیمی كه برخی تاریخچه آن را به نقاشی پرش بز كوهی روی جام سفالی از شهر سوخته در حدود ۵ هزار سال پیش هم برمی‌گردانند، باید دید امروز، در روزگار مدرن، دیجیتال و عصر هوش مصنوعی انیمیشن چه جایگاهی در صنعت سرگرمی دارد؟! و شاید در قدم بعدی بتوانیم به وضعیت فعلی انیمیشن در كشور ایران نگاهی بیندازیم.
آخرین مقاله‌ای كه در فوریه ۲۰۲۳ در اخبار یاهو منتشر شد، اطلاعات آماری جالبی درباره صنعت انیمیشن منتشر كرد. به گفته این مقاله، ارزش صنعت انیمیشن در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۵۹ میلیارد دلار ارزیابی شده است و متخصصان پیش‌بینی می‌كنند كه این عدد در سال ۲۰۲۷ به ۳۷۵ میلیارد دلار خواهد رسید. درحالی‌كه طبق گزارش بازار جهانی فیلم و ویدیو شركت تحقیقات تجاری، اندازه بازار جهانی فیلم و ویدیو در سال 2022، 267.6 میلیارد دلار بوده است. در واقع اگر نگاهی به تمام آمارهایی كه این مقاله ارایه می‌دهد بیندازید، فقط به یك نتیجه می‌رسید و آن این است كه صنعت انیمیشن در جهان همچنان پیش‌روست.
این صنعت در طول دهه‌های اخیر به نیروگاه جهانی چند میلیارد دلاری تبدیل شده كه نه فقط در صنعت سرگرمی، بلكه در بحث‌های آموزشی، پیشرفت صنعت‌های دیگر مثل بازی كامپیوتری و ارتباطات جهانی هم نقش موثری ایفا می‌كند. برخلاف سینما كه به دلیل محدودیت‌های فرهنگی، زبانی و جغرافیایی امكان حضور آن در بازارهای جهانی كمتر فراهم است یا به عبارتی با موانع بیشتری مواجه است، انیمیشن به دلیل ماهیت مستقلی كه دارد به راحتی می‌تواند وارد بازارهای جهانی شود. به همین دلیل امروز با اینكه رشد و پیشرفت سینما در كشور ایران بسیار زودتر و سریع‌تر اتفاق افتاده، ولی انیمیشن ما بهتر وارد بازار جهانی شده است. امروز شاهد این هستیم كه اغلب استودیوهای دولتی و خصوصی در حال كار با كمپانی‌های خارجی هستند. این همكاری‌ها گاهی در قالب گرفتن تولید سفارشی انیمیشن، گاه در قالب تولید مشترك و گاهی هم به شكل فروش آثار داخلی به پلتفرم‌ها و شبكه‌های تلویزیونی صورت می‌گیرد.
درست است كه امروز با قدمت‌ترین جشنواره انیمیشن خاورمیانه متعلق به كشور ایران است و انیمیشن‌های كوتاه ایرانیان حتی توانسته‌اند تا نزدیكی ورود به لیست كوتاه نامزدهای اسكار راه پیدا كنند. ولی هنوز نمی‌توانیم بگوییم كه نقش موثری در صنعت جهانی انیمیشن ایفا می‌كنیم یا حرف تازه‌ای برای گفتن داریم. شاید امروز قیمت ساخت انیمیشن در ایران حتی از كشور هندوستان هم كمتر شده باشد و به همین دلیل، شركت‌های خارجی تمایل دارند كه با ایرانیان با وجود تمام تحریم‌های اقتصادی و معاملات بانكی همكاری كنند ولی هنوز هم انیمیشن در ایران تبدیل به صنعت نشده است. هنوز هم انیمیشن سهم چندانی از گیشه سینمای ایران یا حتی آثار سفارشی ساخته شده مختص پلتفرم‌های ایرانی ندارد. هنوز هم انیمیشن نیاز به چتر حمایتی دولتی دارد تا زنده بماند. گویی قرار نیست این هنر چندین چند ساله به استقلال برسد.
مهم‌ترین نكته‌ای كه هنری را به صنعت تبدیل می‌كند، گرفتن چتر حمایتی بر سر آن نیست. یعنی اگر دولت‌های ایران، به جای گرفتن این چترهای حمایتی راه را برای شكل‌گیری بازار و معاملات باز می‌كردند، انیمیشن می‌توانست مستقل باشد. البته ناگفته نماند كه در طول سال‌های اخیر، تلاش‌هایی و اقداماتی در این زمینه انجام شده و جشنواره دوسالانه پویانمایی تهران نقش مهمی در این زمینه ایفا كرده است. ولی هنوز این اقدامات نه به شكل مداوم و با برنامه‌ریزی انجام می‌شوند و نه نگاه كلان فكر شده و برنامه‌ریزی‌شده‌ای در پشت این اقدامات وجود دارد.
اگر امروز در سازمان سینمایی، معاونتی تحت عنوان انیمیشن وجود دارد، نه به خاطر نگاه هوشمندانه مسوولان به چشم‌انداز درآمدزایی این صنعت جهانی است، بلكه به خاطر استمرار و تلاش‌های انیمیشن‌سازان ایرانی است كه هرگز از به حركت درآوردن رویاهای جادویی‌شان دست برنداشتند. اما نمی‌توانیم ادعا كنیم كه این عشق و علاقه منجر به ماندن آنان در كشور ایران می‌شود. امروز، مهاجرت در بین انیماتورهای ایرانی بسیار متداول است و ما در استودیوهای مطرح انیمیشن جهان حتی دیزنی، استعدادهای ایرانی داریم كه در كشور خودشان فرصت پیشرفت پیدا نكردند. شنیده‌ها حاكی از آن است كه سازمان سینمایی قصد دارد به جای معاونت انیمیشن، بنیادی اختصاصی برای پویانمایی ایجاد كند. اگر شنیده‌ها درست باشد و شاهد اتفاق افتادن این بنیاد باشیم، شاید كه بتوانیم به آینده انیمیشن در ایران امیدوار باشیم. روز جهانی انیمیشن را به تمام آنانی كه عشق به انیمیشن زبان مشتركشان است، تبریك می‌گویم.
خبرنگار و فعال حوزه انیمیشن