دلار در دو هفته اخیر 5 بار ركورد قیمتی را جابه‌جا كرد
آیا خرید و فروش دلار سود آور است
دنیای قلم -روز گذشته علی صالح‌آبادی، رییس بانك مركزی و سید احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و دارایی با حضور در مجلس از عملكرد خود نسبت به وضع موجود در بازار ارز دفاع كردند و افزایش نرخ سود بانكی را برای مدیریت این بازار و همچنین تسریع در تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه برای كمرنگ كردن رفتارهای سفته‌بازانه در بازار سكه و ارز را موثر مطرح كردند.
اعتماد نوشت : اما در حالی كه علی صالح‌آبادی دلایل افزایش نرخ ارز را در افزایش دستمزد كارگران و ناآرامی‌ها تقویت دلار می‌داند، برخی نمایندگان این دلایل را خنده‌دار دانسته و عوامل اصلی را در كاهش ارزش پول ملی تورم ناشی از كسری بودجه، ساختار بودجه و ناترازی بودجه اعلام كردند. اسكناس دلار بازار آزاد در ادامه روند صعودی دو هفته اخیر خود دیروز برای اولین‌بار به ۴۱ هزار تومان رسید. در همین حال اختلاف بیش از ۴ هزار تومانی دلار با كارت ملی و آزاد سودی بالغ بر ۹ میلیون تومان برای خریداران دارد. با توجه به فضای شكل‌گرفته مقابل صرافی‌ها و سوءاستفاده دلالان از این وضعیت، مشخص نیست كه این پول‌ها به جیب چه كسانی می‌رود و بانك مركزی چه ابزاری برای جلوگیری از آن دارد؟
نمایندگان مجلس در مورد نرخ دلار چه گفتند؟
در جلسه علنی روز گذشته مجلس، نمایندگان دفاع مسوولان بازار ارز از وضعیت به وجود آمده را نپذیرفتند به گونه‌ای كه در این جلسه علیرضا سلیمی، عضو هیات‌رییسه مجلس اعلام كرد: در حال حاضر هفت نوع نرخ ارز در بازار است كه در هیچ جایی از دنیا شاهد این همه تنوع در قیمت دلار نیستیم. علاوه بر این، یكی دیگر از انتقادات مطرح‌شده، تفاوت نرخ دلار در سامانه نیما و بازار آزاد بود كه علی بابایی كارنامی، عضو كمیسیون اجتماعی مجلس در این رابطه گفت: تفاوت نرخ دلار در سامانه نیما و بازار آزاد، همان شكافی است كه در گذشته درباره نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی و نرخ ارز آزاد وجود داشت. كاظم دلخوش، نماینده مردم صومعه‌سرا در مجلس نیز در این زمینه تصریح كرد: همه كالاها با افزایش نرخ ارز یك‌شبه گران می‌شوند، هر انسان عاقلی در چنین وضعیتی به دنبال تبدیل سرمایه خود و حفظ ارزش آن است.
رشدهای بی‌سابقه دلار به دلیل نرخ تورم بالاست
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و رییس دانشكده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در خصوص وضعیت به وجود آمده در بازار ارز بر این باور است كه این رشدهای بی‌سابقه در قیمت دلار به دلیل تورم‌های بالا در كشور است و اصلی‌ترین متغیری هم كه قیمت ارز را در اقتصاد ایران تعیین می‌كند نرخ تورم است. او در ادامه به «اعتماد» گفت: در هفته‌های اخیر نیز اعلام شد كه تورم امسال حدود 50 درصد بوده و از سوی دیگر نااطمینانی‌های اقتصادی نیز تشدید شده است و این دو عامل در كنار یكدیگر باعث افزایش قیمت ارز شده و متاسفانه بانك مركزی نیز در این مدت تعلل داشته این در حالی است كه باید سریع‌تر تصمیم خود را در مورد انتشار اوراق گواهی می‌گرفت و این در حالی است كه بانك مركزی روز شنبه 3 دی‌ماه و پس از افزایش نرخ دلار و رسیدن آن به كانال 40 هزار تومان، نرخ سود اوراق گواهی یكساله را 23 درصد اعلام كرد و به بانك‌ها اجازه آن را داد تا این اوراق گواهی سپرده را منتشر كنند.
دو ایراد تصمیم اخیر بانك مركزی چیست؟
این كارشناس اقتصادی گفت: انتشار این اوراق می‌تواند از خروج منابع مالی از سیستم بانكی جلوگیری كند اما مساله این است كه دو ایراد در این تصمیم وجود دارد اول اینكه اگر بانك مركزی به دنبال افزایش نرخ سود و در پی آن بود تا با ابزار نرخ بهره از رشد تورم جلوگیری كند باید سریع‌تر این موضوع را آغاز می‌كرد و بدون هیچ تعللی این كار را انجام می‌داد تا قیمت دلار مهار شود نه اینكه قیمت دلار ارقام بالایی را به ثبت برساند و این تعلل بانك مركزی یك نقطه ضعف برای این بانك محسوب می‌شود و موضوع بعدی اینكه استفاده از این ابزار (تعیین نرخ سود اوراق گواهی یكساله 23درصد) راهبرد درستی نیست. او ادامه داد: هر چند افزایش نرخ سود موجب تبعات منفی در اقتصاد می‌شود و با توجه به ساختارهای بیمار نظام اقتصادی و بانكی این ابزار نرخ سود مانند دیگر كشورهای دنیا كارایی لازم را ندارد و ممكن است موجب تشدید ركود و لطمه در بازار سرمایه شود و تبعات منفی دیگری را به دنبال دارد اما اگر مسوولان به دنبال این ابزار بودند باید در زمان مناسب آن، این اقدام را انجام می‌دادند ضمن آنكه باید با برنامه انجام می‌شد.
تجربه روسیه و امریكا در ابزار نرخ بهره چه بود؟
شقاقی شهری با بیان اینكه در دنیا دو نوع استراتژی برای ابزار نرخ بهره بانكی وجود دارد، گفت: یك استراتژی مربوط به بانك مركزی روسیه بود كه زمان اعمال تحریم‌ها بر این كشور و زمانی كه ارزش روبل افت كرد رییس بانك مركزی روسیه به سرعت یك شوك بزرگ به اقتصاد وارد كرد و نرخ بهره بانكی را از 8 درصد به 18 درصد افزایش داد یعنی بیش از 100 درصد و با این شوك بزرگ عملا توانست نرخ تورم را كنترل كند و اجازه تشدید افت بیشتر پول ملی‌شان را نداد و زمانی كه این ابزار اثر خود را گذاشت و شرایط عادی شد به تدریج نرخ بهره را كاهش داد و مجددا به سطح قبلی 8 درصد برگرداند. این اقتصاددان در ادامه تصریح كرد: در مقابل این استراتژی بانك مركزی روسیه، استراتژی امریكا است كه افزایش تدریجی نرخ بهره بانكی را در پیش گرفت و «جروم پاول»، رییس فدرال رزرو امریكا برای كنترل نرخ تورم به تدریج نرخ بهره بانكی را افزایش داد و در 6 ماهه اخیر نرخ بهره بانكی را از نیم درصد به بیش از 4 درصد رساند و از ماه گذشته نیز اثرات مثبت افزایش نرخ بهره بانكی در كنترل تورم و اقتصاد امریكا آشكار شد. او افزود: البته این دو استراتژی با هم متفاوت بود چرا كه استراتژی امریكا افزایش تدریجی نرخ بهره بود در حالی كه استراتژی روسیه استفاده از یك شوك بزرگ در اقتصاد بود و هر دو هم با برنامه و بهنگام دست به این اقدام زدند و راهبردها هم مشخص بودند.
بازار سرمایه دارای ضعف ساختاری است
شقاقی شهری خاطرنشان كرد: زمانی كه این تصمیمات را در كشورهای دیگر با تصمیم بانك مركزی ایران مقایسه می‌كنیم، می‌بینیم كه بانك مركزی ما دارای برنامه و راهبرد مشخصی نبوده یا اینكه نباید از این ابزار استفاده می‌كرد و از دیگر ابزارها بهره برده می‌شد مانند تجهیز بازار سرمایه برای جذب نقدینگی تا اینكه سرمایه‌گذاری بلندمدت در این بازار توجیه داشته باشد و مردم برای خرید سهام علاقه‌مند باشند این در حالی است كه بازار سرمایه ایران در شرایط كنونی بیشتر حالت نوسان‌گیری و كوتاه‌مدت دارد و به دلیل ضعف در ساختار برای سرمایه‌گذاری بلندمدت تجهیز نشده است.
این كارشناس اقتصادی در ادامه افزود: اگر اصرار بر این است كه از ابزار نرخ بهره استفاده شود باید با برنامه و راهبرد مشخص انجام شود و به موقع هم انجام می‌شد و با ادله و منطق هم انجام می‌شد یا از استراتژی روسیه استفاده می‌شد یا با استراتژی امریكا انجام می‌گرفت كه دو استراتژی متفاوت هستند اما عملا این اقدام بانك مركزی كشور نشان‌دهنده تعلل اوست و اینكه از راهكارهای دیگر كنترل نرخ دلار هم استفاده نشده است.
اقدام دیرهنگام بانك مركزی برای كنترل نرخ ارز
او افزود: تنها زمانی كه نرخ دلار به كانال 40 هزار تومان رسید بانك مركزی به فكر بهره‌گیری از ابزار نرخ سود افتاد ضمن آنكه برنامه مشخصی هم برای این موضوع ندارد اینكه 5 درصد به نرخ سود اضافه شده و اوراق گواهی 23 درصدی یكساله منتشر شده اقدام بدی نیست اما امروز می‌بینیم كه این افزایش 5 درصدی هم آنچنان مقبولیت و جذابیتی ندارد و عملا مشوقی برای جذب نقدینگی نبوده است.
شقاقی شهری خاطرنشان كرد: بانك مركزی باید اعلام كند اگر به دنبال یك شوك بزرگ در اقتصاد است دلیل آن را بگوید و اگر به دنبال یك شوك تدریجی هم هست دلیل آن را اعلام كند. چرا كه هر دو نیازمند ادله است و با ساختارهای اقتصادی ایران نیز باید مطابقت داشته باشد. اما متاسفانه آنچه مشخص است راهبرد مشخصی برای استفاده از ابزار نرخ بهره وجود ندارد و این ضعف در بانك مركزی مشهود است و مانند نوش‌دارویی پس از مرگ سهراب شده است.
این اقتصاددان در مورد ذخایر ارزی كشور خاطرنشان كرد: رییس كل بانك مركزی امروز از مناسب بودن ذخایر ارزی كشور سخن می‌گوید اما آقای همتی نیز در دولت قبل همین موضوع را عنوان می‌كرد كه وضعیت ذخایر ارزی كشور مناسب است. فارغ از اینكه وضعیت ذخایر ارزی به چه شكل است. بانك مركزی برای مدیریت نرخ دلار و برای مدیریت نظام ارزی كشور كه نظامی شناور و مدیریت شده است، باید راهبردی مشخص تعیین می‌كرد زیرا بدون برنامه و راهبرد نرخ دلار باز هم افزایش می‌یابد و امروز به اجبار از ابزار نرخ بهره استفاده شده كه آن نیز تبعات منفی خود را دارد.
با اقتصاددان‌ها مشورت كنید
او افزود: توصیه بنده این است كه برای استفاده از این ابزار راهبرد و برنامه مدونی تدوین شود هر چند امروز هم به لحاظ زمانی دیر شده و قیمت دلاراز 28 هزار تومان دو ماه گذشته به بیش از 40 هزار تومان رسیده است اما باز هم غنیمت است. شقاقی شهری تصریح كرد: اگر بانك مركزی عزم خود را جزم كرده تا قیمت دلار را كنترل كند نیازمند یك راهبرد مشخص برای ادامه راه است و در این راهبرد هم از اقتصاددان‌ها مشورت بگیرد تا بتواند آن را طراحی كند مانند همه جای دنیا (روسیه و امریكا و اروپا) كه برنامه‌ها و راهبردهای‌شان مشخص است. او افزود: پیشنهاد بنده این است كه برای استفاده از ابزار نرخ بهره برای سرمایه‌گذاری یكساله 25 درصد و برای سرمایه‌گذاری دوساله 30 درصد و سرمایه‌گذاری سه‌ساله به بالا را تا 35 درصد در نظر گیرند تا لااقل یك شوكی به اقتصاد وارد شود تا این ابزار بتواند اثر خود را در تخلیه قیمت دلار بگذارد كه با توجه به تورم 50 درصدی این سناریو می‌تواند این ابزار را برای كنترل قیمت دلار و سایر بازارهای دارایی اثربخش‌تر كند.